Ermenistan’ın yeni başbakanı Nikol Paşinyan’ın kurduğu hükümetin olası politikalarını Yerevan’daki American University of Armenia’dan ünlü tarihçi Vahram Ter-Matevosyan’la konuştuk.
Geçen Nisan başından bu yana Ermenistan’da yaşanan süreci nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yaklaşık bir aydır Ermenistan’da siyasi gündem çok yoğun. Bağımsızlık sonrası halkın bu kadar toplumsal ve siyasi gelişmelerin parçası olduğu, kendi sesinin siyasi gelişmeleri etkileyeceğine bu kadar inandığı bir dönem hatırlamıyorum. Karmaşık bir toplumsal süreç yaşanıyor. Bunu anlamak için eski Fransa cumhurbaşkanlarından François Mitterrand’ın dediği gibi “zamana zaman tanımak lazım”. Yaşanan gelişmelerle ilgili olarak pek çok yorum yapılıyor ama bu yorumları çoğu duygusallığın ağır bastığı yorumlar. Şimdi yaşanan gelişmelere bilimsel bir yaklaşımla bakmak gerekiyor. Ben de bu yönde bazı yorumlar yapmaya çalışacağım.
Öncelikle yaşananlara “devrim” denmesine katılmıyorum. Ermenistan’da yaşananlar, devrim kategorisine sığmıyor. Tarihte devrim adı verilen tarihsel süreçler sonucunda siyasi ve toplumsal kurumlar değişti. Fakat Ermenistan’daki “devrim öncüleri”nin böyle bir gündemi yok. Uzmanlar buna “düşünce devrimi” diyebilirler fakat tarihsel kategorizasyon açısından yaşananlar “isyan” kategorisine girer. Devrim bir olay değil, süreçtir. “Devrimciler” kendi adımlarına “devrim” adı verebilirler fakat bu onların yaptıklarını devrim haline getirmez.
Tepkilerin nedeni Serj Sarkisyan’ın Başbakan adayı olma kararıydı. Fakat aslında temelde bu tepkinin başka nedenleri de vardı. Toplum, Serj Sarkisyan’ı reddedip, Paşinyan’ı destekleyerek hükümeti değiştirmenin tek yolunun seçim olmadığını gösterdi. Ermenistan toplumu seçimle hükümet değişikliğine gitme hakkına sahip değildi. Ermenistan toplumu, seçim sandığında yaşanan oyunları sokaklara çıkarak bozdu. Sonuçta sokağın desteklediği ama seçim sandığıyla gelmeyen bir başbakan olarak Paşinyan seçildi. Anayasa hukuku açısından bu durumu açıklamak zor. Fakat Nikol Paşinyan’ın milletvekili olması olumluydu. Parlamento üyesi olmasaydı bu sürecin nerelere gideceğini tahmin etmek zor. 10 yıl boyunca hükümet yolsuzluğu görmezden geldi. Geçiş sürecinde olan bir ülke için yolsuzlukları normal bir süreç olarak gördü.
Bu olaylar Karabağ çatışmasının gölgesinde yaşanıyordu. Güvenlik sorununun kötüye kullanılması hükümetin lehine işliyordu. Bu sayede değişim ihtiyacını görmezden geliyordu. Toplum bu formülün artık işlemeyeceğini kanıtladı.
Ermenistan’da artık çoğunluğu gençlerden oluşan bir hükümet var. Yeni hükümetle ilgili neler öngörüyorsunuz? Paşinyan hükümeti demokratikleşme için hangi adımları atmalı?
Hükümet değişikliği, yeni hükümetin ülkenin sorunlarını kolaylıkla çözebileceği anlamına gelmiyor. İktidara gelmek bir şeydir, yönetmek başka birşey. Paşinyan, sistemin parçası olmadan sistemi çok iyi anlıyor. 23 yıl boyunca Ermenistan’ın siyasi gündemini izleyerek ve gazeteci olarak yazarak ciddi bir birikim sahibi oldu. Paşinyan, 2008’den sonra ise siyasette ciddi bir tecrübeye sahip oldu. Fakat bu Paşinyan’ın kolayca bir devlet aktörü olabileceği anlamına gelmez. Parti başkanı olarak, kendi partisinin iktidar olacak kadar güce sahip olmadığını gösterdi. Bu sadece onun suçu değildi. Mevcut hükümet muhalefetin güçlenmesini neredeyse imkansız kılıyordu. Paşinyan’ın iktidara gelmesini bile muhalefet partilerinin zaferi olarak görmek kolay değil. O, bir haftadır ülkeyi yönetiyor. Toplumun ondan büyük beklentileri var. Paşinyan’a destek olan herkes bir an önce değişim görmek istiyor. Toplum Paşinyan’a iktidarı gelmesi için destek verdi ama ona daha sonra ne yapacağını söylemedi. Yeni hükümet programının yazılması sürecinde halka açık tartışmalar gerçekleşecek mi? Bir ay önce muhalefette olan hükümet üyeleri, ülkedeki önemli sorunları anlıyorlar mı? Savunma ve dış politika alanında Paşinyan’ın tecrübe eksikliği ortada. Bu eksikliği savunma ve dışişleri bakanlıklarının kadrolarıyla tamamlayabilirsiniz. Ancak ülke içindeki ekonomik, sosyal sorunlar daha önemli, Paşinyan’ın açıkladığı yol ise çok iddialı.
Paşinyan’a sistemi yeniden kurma imkanı verilmiş durumda. Bunu yapıp yapamayacağını ise yakın gelecekte görürüz. Erken seçim onun için kolay bir yol değil. Bu nedenle Paşinyan, ülkedeki yetenekli ve donanımlı bütün kadroları bir araya getirmeye çalışmalı. Ermenistan toplumunun ve diasporanın potansiyelinden faydalanmaya çalışmalı. Bizler ve sizler ayrımından uzak durulmalı. Paşinyan ve ekibi elbette hatalar yapacaklardır. Bu hataları eleştirenlerin de sorumlu davranmaları gerekecektir. Paşinyan ve ekibinin de kendilerini geliştirmek için çok çaba harcaması gerekiyor. Bu hükümet ‘tek adam’ hükümeti olmamalı. Hükümette yer alanlar da Nikol Paşinyan’ın sonsuza kadar onların hatalarını düzeltmeye çalışacağını düşünmemeli. Ermenistan toplumu değişim imkanı elde etti; gözle görülür sonuçlar elde etmek mümkün olacak mı, bunu zaman gösterecek. Öte yandan Paşinyan ve yeni hükümetin büyük hatalar yapma lüksü yok. Ermenistan kocaman bir deney laboratuarına dönüşemez.
