Tarihi/ kültürel değer taşıyan yapıları ve mimarisi ile bilinen Yerevan’ın ziyaretçilerini artık bu zenginliği içeren bir harita bekliyor. “Başka Yerevan” adlı proje, Ermenistan başkentinin önemli yapılarını haritalandırarak dönemlere göre ayırıyor ve tarihi değer taşıyan binaları korumayı hedefliyor.
“Başka Yerevan” projesinde sadece tarihi ve kültürel binalar haritalandırılmıyor, kentsel dönüşüm ile yıkılan tarihi özelliğe sahip binalar da yer alıyor. Proje, bu kültürel mirası ücretsiz olarak hem internet sitesinde, hem de uygulamada paylaşıyor. Projede yer alan Nouneh Koudaverdyan “Başka Yerevan”ı Agos’a anlatırken “Ermenistan başkentinin kültürel-mimari mirasını yansıtan sanal bir müze” benzetmesini kullanıyor. Koudaverdyan sözlerine şöyle devam ediyor:
“Bu proje, tarihsel ve kültürel açıdan önemli kentsel bölgelerin keşfedilmesine ve belgelemesine, halen ayakta olan bölgelerin ve yapıların korunmasına, hızlı kentsel dönüşüm yüzünden kaybolanların ise hatırlanmasına yardımcı oluyor. Yerevan’ın antik çağlara kadar uzanan zengin kültürel mirası olsa da mimari mirasının korunması çok sınırlı ve birçok önemli yapı tehlike altında veya yıkılmış halde. ‘Başka Yerevan’, hem sitesi ile hem de Android uygulamasıyla bu mirası kişiselleştirmeyi amaçlıyor. İnsanlar bu proje ile hem Yerevan’ın tarihi binalarını keşfedebilir hem de haritaya eklenmesini istedikleri binaları önerebilir.”
“Başka Yerevan” uygulamasındaki haritalar bedava indirilebiliyor. Proje aynı zamanda Ermenice, İngilizce ve Rusça olmak üzere ücretli şehir turları düzenliyor.
Fikir 2011’de doğdu
Peki proje nasıl ortaya çıkmış? Proje ekibinin parçası olan Nouneh Koudaverdyan şöyle anlatıyor: “Projenin fikri 2011’de doğdu, ancak 2013 yılında hayata geçirildi. Miami Üniversitesi’nden Diana Ter-Ghazaryan ve UrbanLab’ın kurucusu Sarhat Petrosyan tarafından hazırlanmış başvuru Güney Kafkasya Amerikan Araştırma Enstitüsü tarafından kabul edildikten sonra sitemiz açıldı (www.otheryerevan.am). Bu proje özellikle son 15 yıl içerisinde Yerevan’da yaşanan kentsel gelişimler bağlamında önemli. Bu süre zarfında hem devlet korumasına tabi binalara gereken koruma yapılmamış, hem de kentsel mirasın büyük bir kısmı dikkate alınmamış ve deformasyonlara uğramıştı. Bütün bu yapıların belgelenmesi ve haritalandırılması çok önemliydi.
Daha sonra 2015-2016’da ise haritalandırmanın uygulaması çıktı. Böylece ‘Başka Yerevan’ daha kullanışlı hale geldi.”
‘Kültürel miras önemli’
“Başka Yerevan” inisiyatifi, halen ayakta olan yapıların yıkılmasını önleyebiliyor mu? Koudaverdyan bu soruyu da şöyle yanıtlıyor: “Protestolar, gösteriler ve sivil inisiyatiflerin bu konuda güçsüz olması gibi bizim projemiz de maalesef güçsüzdür. Fakat ilk defa devlet korunmasına tabi olan veya olmayan alternatif mirasın haritalandırılıp Google Maps sistemine dâhil edilmesi bu projeyi önemli kılıyor. Bu çalışma, kaybolan miras hakkında bilgiyi paylaşarak o mirasın yaşatılmasını sağlıyor. Sitede zaman filtreleri var, bunlarla şehrin tarihini oluşturan geçmişini de öğrenebiliriz ve belli tarihsel dönemlere ait binaları kolayca bulabiliriz. Sitede yer alan yapılar şu kategorilere ayrılıyor: hükümet binaları, antik dönem, ortaçağ, Fars dönemi ve Rus İmparatorluğu dönemine ait yapılar. ”
‘Çok fazla yıkım var’
Yerevan’ın tarihi binalarının yıkılması son zamanlarda sıkça gündeme gelen konular arasında yer alıyor. Koudaverdyan’dan “Başka Yerevan” projesinde yer alan ve son yıllarda yıkılan tarihi önem taşıyan birkaç yapıya değinmesini de istiyoruz. Şöyle yanıtlıyor sorumuzu: “Daha önce dediğim gibi tarihi binaların yıkımını engelleyecek bir şey yapamıyoruz. Çok yakın tarihte yaşanan bir olaydan bahsetmek isterim. İlk Matbaa Binası adı ile bilinen ve Yerevan’ın merkezinde bulunan yapı günler önce yıkıldı. Bu yapı devlet tarafından korunan yapılar arasında yer almıyordu fakat 1920-30 yıllarında Aleksander Tamanyan ve Nikolay Bayev tarafından inşa edildiği için önemliydi ve bizim projede yer almıştı. Tarihi ve kültürel önem taşıyan yapıların yıkım örnekleri çok fazla. Örneğin 2014 yılında yıkılan Afrikyan binası, 2007 yılında yıkılan Dil Enstitüsü binası ve daha birçok örnek. Çok fazla yıkım örneği var. Yerevan’da Çarlık Rusya dönemine ait birçok bina vardı, özellikle de Buzand, Arami sokaklarında. Günümüzde Kuzey Caddesi’nin bulunduğu yerde ise aynı döneme ait mahalleler vardı, fakat maalesef yıkıldılar.”
İlk Matbaa Binası’nın yıkılması tepki yarattı
27 Ekim’de Yerevan’ın merkezinde bulunan, asırlık tarihe sahip “İlk Matbaa Binası” olarak bilinen yapı yıkıldı. Tarihi binaların yıllardır devam eden yıkımı kamuoyu tarafından defalarca protesto edildi fakat ne cezalandırılan oldu, ne de kültürel miras değeri taşıyan binalar geri kazanıldı. Binanın sadece yakılması değil yıkım şekli de tartışma ve tepki yarattı.
Yerevan’ın merkezinde gündüz saatlerinde patlatma yöntemiyle yıkılan bina, şehri toz bulutuna boğdu. Patlama olacağından habersiz vatandaşların şaşkınlığı kameralara yansıdı. Başkentin merkezinde bulunan tarihi binanın yıkımı ile ilgili toplantı düzenleyen Ermenistan Başbakanı Karen Karapetyan, binanın patlatma yöntemiyle yıkılmasını eleştirirken, onun tarihsel önemine değinmedi. Ermenistan Kültür Bakanı Armen Amiryan ise yaklaşık bir asırlık tarihi olan binanın yeterince değerli olmadığını söyledi ve “Binanın sahibi var, o kendi mülkünü yıkıp yerine başka bir bina yapmaya karar vermiş” dedi. Tarihi değer taşıyan fakat hükümetin korunmasına tabi olmayan binanın sahibi ise, hem Kültür Bakanlığı hem de Mimarlar Odası ile görüştüğü ve iki kurumun da yıkıma izin verdiklerini söylüyor. Mülk sahibi, kendisinin yıkım süreci ile ilgilenmediği, patlatarak yıkma işlemini çalıştığı inşaat şirketinin yaptığını dile getirdi. Başbakan Karapetyan, olayın ardından binanın sahibi ve yıkımı gerçekleştiren inşaat şirketinin temsilcisi ile toplantı yaptı. İnşaat şirketinin faaliyetleri iki aylığına durduruldu ve şirket para cezası aldı. Ancak bu ceza tarihi değer taşıyan bina yıkıldığı için değil, yıkım patlatma yöntemiyle gerçekleştirildiği için verildi.
