İran, Birleşmiş Milletler daimi üyesi ülkeler ve Almanya ile anlaşmaya varmasının ardından uzun süredir uygulanan ambargodan kurtulacak. Bu gelişmenin bölgedeki iki “ötelenmiş” komşu olan Ermenistan-İran ilişkilerini nasıl etkileyeceği merak konusu. Uzun süredir bölgede dikkatle takip edilen ilişkiler, İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangir’in Ermenistan ziyaretinden sonra, tekrar gündeme geldi.
İran, Ermenistan için hayati önemi olan ülkelerin başında geliyor. Özellikle, Ermenistan’ın Sovyetler Birliği’nden ayrılıp bağımsızlığını ilan ettiği günlerde, bu durum daha da iyi anlaşıldı. Azerbaycan ve Türkiye, Karabağ Savaşı sırasında aslında Sovyetler’den bu yana hiç kullanılmayan Ermenistan sınırlarını kapatınca, dış dünya ile iletişimini kaybeden Ermenistan için İran önem arz etmeye başlamıştı. Ermenistan 25 yıl boyunca ABD ve Avrupa Birliği tarafından hissettirilen “rahatsızlıklara” rağmen, İran ile iyi ilişkilerini bozmak istemedi ve bu ilişkileri her zaman yüksek sesle “hayati” olarak nitelendirdi. İran da Türkiye ve Azerbaycan’ın yaptırımlarına aldırmadan Ermenistan ile ilişkileri her dönem önemsedi. İlişkiler ekonomik ve stratejik olmaktan ziyade, psikolojik ve sembolik bir önem teşkil etmeye başladı.
10 Ekim’de İran İslam Cumhuriyeti Yerevan Elçisi Seyed Kazzem Sajjadi “Güven mektubunu sunma töreni” vesilesiyle Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’i ziyareti etmiş, Sarkisyan karşılaşma sırasında 20 yıldır devam eden İran Ermenistan Büyükelçiliği faaliyetlerini takdir ettiğini belirtmişti. Sarkisyan ve Sajjadi, buluşmada Ermenistan-İran arasındaki önemli projelerin hayata geçirilmesinden bahsetmiş, yeni entegrasyon süreçlerinin Ermenistan ve İran arasında ikili ve çok taraflı formatlarda işbirliğinin gelişimi için yeni fırsatlar yarattığı görüşünü paylaşmışlardı.
İran’dan kritik ziyaret
Bu ziyaret sırasında, Saijadi, İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangir’in Ermenistan’ı ziyaret edeceği haberini vermişti. Elçi’nin dediği oldu. Cumhurbaşkanı’nın baş yardımcısı, en önemli adamı hatta İran’ın Başbakanı denilen İshak Cihangir, 14 Ekim’de Ermenistan’a iki günlük resmî ziyarette bulundu. Ermenistan Başbakanı Hovik Aprahamyan ile özel görüşmesinin ardından liderler ortak bir basın toplantısı düzenledi. Ermenistan’dan 300, İran’dan ise 80 işadamının katıldığı toplantılar, iki ülkenin de yeni dönemde farklı ve büyük işbirliklerine hazır olduklarının göstergesi sayılabilir.
Basın toplantısında “İran ve Ermenistan ilişkilerinin geliştirilmesinin önünde herhangi bir pürüz, dolayısı ile hiçbir sınırlama da yok” diyen Cihangir, buluşmada farklı alanlarda işbirliğinin gelişimine ilişkin konuların değerlendirildiğini de söyledi
İran’ın 5+1 formatlı müzakerelerdeki başarısının ekonomik bağların gelişimi için yeni koşullar ve yeni perspektifler yarattığını kayden Cihangir, “Ermenistan zor zamanlarda İran’ın dostu olmuştur” sözleriyle ambargo kalktıktan sonra Ermenistan’ın İran için hâlâ ayrı bir yeri olduğu izlenimini yarattı.
Somut proje ihtiyacı
Karayolu ve demiryolu konularındaki ortaklıklar iki ülke için de çok önemli oldukları halde, henüz netleşmiş değiller. Açık olan şu ki, ambargodan sonraki yeni dönemde sadece Batı ve İran değil, Ermenistan da önemli gelişmeler kaydedebilir. Bunun için Ermenistan’ın çok daha somut projelerle İran’ın kapısına dayanması gerekiyor. İran devlet adamlarının tüm gelişmelerin ardından ilk resmî ziyaretlerini Ermenistan’a yapıyor olmaları Ermenistan için çok avantajlı, bu aynı zamanda bölge ile ilgilenenlere açık bir mesaj niteliği de taşımakta. Ermenistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği’ne (AEB) üyeliğinin işbirliğinde yeni bir pencere aralama şansı var. Ermenistan’ın İran ile yaptığı ticaret, yaklaşık olarak kapalı sınırlar dahilinde Türkiye ile yaptığı ticaret hacmi ile aynı. Bu konu uzun yıllardır iki ülkenin gündeminde, hacmin büyümesi için çalışmalar yapılmakta. Ermenistan’ın İran’a ihracatı sadece %6.
2008 yılında Cumhurbaşkanı Sarkisyan, İran ile üç büyük proje yapılacağı haberini vermişti. En büyük proje, İran-Ermenistan Demiryoluydu. Yedi yıl geçmesine rağmen bugün hâlâ proje hayata geçirilemedi. Proje hayata geçirildiği takdirde Ermenistan, İran ve Gürcistan, daha doğrusu Körfez ve Karadeniz arasında koridor olacak. Bu koridor pozisyonu, Ermenistan’a ekonomik ve siyasi olarak çok şey kazandırabilir.
Bir diğer gelecek vaat eden önemli proje ise Aras Nehri üzerine ortak olarak kurulması planlanan hidroelektrik santrali. Bu iki büyük proje için de henüz yol alınmış değil. İran Cumhurbaşkanı Yardımcısı İshak Cihangir Ermenistan ziyareti sırasında üçüncü Yüksek enerji hattının iki sene sonra tamamlanacağı haberini verdi. Bu üçüncü hattı 2018 yılında Ermenistan’ın doğal gaz ve elektrik siyasetini tekrar gözden geçirmesini sağlayabilir.
Yeni dönemin birçok bilinmeyenleri olsa da İran ile Ermenistan’ın 30 yıllık geçmişi göz önüne alındığında, bölgesel konjonktürde radikal bir değişim meydana gelmediği sürece ilişkilerin devam edeceği, hatta önümüzdeki yıllarda daha da gelişeceğinden bahsedilebilir. Gözüken o ki, Ermenistan’ın iradesi, girişkenliği ve yeni projeler geliştirebilmesi, beklenen gelişmeleri etkileyecek.
Enerjide işbirliği
İran, Ermenistan’ı tanıma konusunda da gecikmemiş, ilk günlerden bu yana ülkeyi yalnız bırakmayacağı sinyallerini vermişti. Devam eden süreçte iki ülke arasında farklı alanlarda işbirliği yapıldı ve karşılıklı pek çok üst düzey ziyaret gerçekleştirildi. İki ülke arasındaki ilişkiler, ticaret, ulaşım ve enerji alanlarında gelişmeye devam etti. Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı projesine dâhil edilmeyen İran ve Ermenistan, “İran-Ermenistan doğalgaz Boru Hattı’nı” inşa etmeye yöneldiler. 2008 senesinde tamamlanan boru hattı, İran’dan Ermenistan’a satılan doğalgaz geçişini kolaylaştırdı. İran, bu projesi sayesinde hem Ermenistan pazarına girmeyi, hem de boru hattı vasıtasıyla Ermenistan üzerinden Avrupa doğalgaz pazarına açılma hedeflerken, Ermenistan da, doğalgaz konusunda Rusya’ya bağımlılığını azaltmak için bu projeye sıcak baktı. Rusya’nın politikaları iki ülkenin nihai hedeflerine ulaşmalarını engellese de bu proje iki ülke için de kârlı oldu. Bu yıllar süresince Ermenistan, İran’a elektrik satmaya devam etti.
80 bin Ermeni
Ermenilerin azınlık olarak yaşadıkları ve devlet ile iyi ilişkiler kurduğu ülkelerin başında İran geliyor. İran’da bugün yaklaşık 80 bin Ermeni olduğu tahmin ediliyor. İranlı Ermeniler kuşkusuz İran ve Ermenistan arasındaki farklı işbirliklerinin temel nedeni olmasa da; iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişmesine katkıda bulundular.
