ՄՇԱԿՈՅԹ ԵՒ ԱՐՈՒԵՍՏ

Այսպիսի շոգ երբեք չէր եղել Հայաստանում։ Ջերմաստիճանը Երեւանում այնքան բարձր է, որ քաղաքում մնացողները տնային կալանքի մէջ են յայտնուել. այս շոգի պատճառով չկարողացայ նոյնիսկ համահայկական խաղերը դիտել։ Երբ ջերմաստիճանը թեւակոխում է 40-ը, ապա եղանակի տեսութիւնը հեռատեսիլով այլեւս հրաժարւում է անկեղծութիւնից, սկսում է անորոշ յայտարարութիւններ անել, օրինակ, «հանրապետութեան տարածքը գտնւում է արեւադարձային տաք օդային հոսանքների ազդեցութեան գօտում, սպասւում է բարձր ջերմային ֆոն, օդի ջերմաստիճանը կը նուազի 1-2 աստիճանով, իսկ յետոյ նոյնքանով կը բարձրանայ։ Ազգաբնակչութեանը խորհուրդ է տրւում խուսափել ֆիզիկական աքտիվութիւնից եւ արեգակի անմիջական ճառագայթների տակ գտնուելուց»։ Շնորհակալութիւն։ Բայց որքա՞ն է ջերմաստիճանը։ Թի՛ւն ասէք։ Սովետական ժամանակներից յիշում եմ, որ պարտադիր նուազեցնում էին ջերմաստիճանի թիւը եւ յղիութեան ժամկէտը, օրինակ, 20 շաբաթուայ յղիութեան փոխարէն ասում էին 12 շաբաթ։

Հայոց լեռ­նաշխար­հում չէք գտնի մի գիւղ կամ քա­ղաք, որ Թուխ ու Մուխ Ման­կանց նուիրուած գէթ մէկ մա­տուռ կամ պաշ­տա­մունքա­տեղի չու­նե­նայ։ Թուխ ու թա­նաք կտրիճ­նե­րի մա­տուռներ գտնուած են Մշոյ աշ­խարհում, Վա­նում, Ալաշ­կերտում, Խնու­սում, Ան­բա­դում, Օշա­կանում եւ շա­տու­շատ այլ վայ­րե­րում։ Այս մա­տուռնե­րը վե­հաշուք չէին, յա­ճախ նրանց իսկ գե­րեզ­մաննե­րի վրայ կա­ռու­ցուած փոք­րիկ ու մեծ, մա­սամբ կի­սաւեր մա­տուռներ էին, եր­բեմն էլ պար­զա­պէս աւե­րուած, ցի­րու­ցան քա­րերով տե­ղանքներ։ Հաս­կա­նալի է, որ սրանք քրիս­տո­նէու­թեան շրջա­նում աւե­րուած հե­թանո­սական պաշ­տա­մունքա­տեղի­ներ էին, որոնք սա­կայն շա­րու­նա­կում էին մնալ որ­պէս ուխտա­վայ­րեր ու աղօ­թատե­ղիներ։ Թուխ ու թա­նաք մա­նուկնե­րի մա­տուռներ են գտնուել նաեւ աղ­բիւրնե­րի ակունքնե­րին, ին­չը վկա­յում է վեր­ջիննե­րիս՝ ջրա­յին տա­րեր­քի հետ ու­նե­ցած սերտ կա­պի մա­սին։ Ասում են, թէ «Թուխ Մա­նուկնե­րու ջրե­րը հի­ւան­դութիւններ կը բժշկեն»։

Ոչինչ այդքան չի զորացնում մարդուն, ինչպէս ճշմար­տութեան իմա­ցու­թիւնը։ Այդ տե­սակէտից անգնա­հատե­լի էին ֆիլ­մերն, արուած ոչ թէ յա­նուն զուար­ճանքի կամ գու­մա­րի, այլ՝ ճշմար­տութիւ­նը բա­ցայայ­տե­լու հա­մար։ Ան­շուշտ, «Ոս­կէ ծի­րան»ն ու­նի մրցոյ­թա­յին ծրա­գիր եւ ֆիլ­մեր-յաղ­թողներ, ինչպի­սին էին Քո­լումպիացի ռե­ժիսոր Սի­ռո Գե­ռայի «Օձի գրկում» խա­ղար­կա­յին ֆիլ­մը, որն ար­ժա­նացաւ «Ոս­կէ ծի­րան» մրցա­նակին կամ ռե­ժիսոր Կիմ Դե­հուա­նի «Ձմռան վեր­ջը» քո­րեական ֆիլ­մը, որն ար­ժա­նացաւ «Ար­ծա­թէ ծի­րան»ի, սա­կայն ան­կախ մրցոյ­թի ար­դիւնքնե­րից, փա­ռատօ­նում կան ֆիլ­մեր, որոնք ար­ժա­նանում են հան­դի­սատե­սի հա­մակ­րանքին. պա­տահա­կան չէ, որ այս տա­րի առա­ջին ան­գամ աւե­լացաւ «Հան­դի­սատե­սի հա­մակ­րանք» անուանա­կար­գը, շնորհիւ գեր­մա­նական «Սրբա­զան» ֆիլմին, «sanctuary», 2015, ռե­ժիսոր Մարք Բրու­մունդ (Marc Brummund)։

«Պա­տահակնն է որ նոր ներշնչումնե­­րու տե­­ղի կու տայ։ Եւ երբ յայտնուի այդ ներշնչու­­մը, պա­­տահա­­կանը դուրս կու գայ գոր­­ծընթա­­ցէն եւ կը սկսի ծրագ­­րուածը։ Պա­­տահա­­կան ծա­­նօթա­­ցայ «Փա­­րօս» պար­­բե­­­րակա­­նի խմբագ­­րին՝ Մայ­­տա Սա­­րիսի հետ։ Բայց երբ այդ ծա­­նօթու­­թիւնը հա­­սաւ Պոլ­­սոյ մէջ ան­­հա­­­տական ցու­­ցա­­­հան­­դէ­­­սի մը մտադ­­րութեան, սկսած էր ար­­դէն ծրագ­­րուած աշ­­խա­­­տան­­քը։

Լքուած մի գիւղ, որի մէջ 120 տնից մնացել է միայն մէկ տուն եւ այդ տան մէջ մի տա­րեց կին է ապ­րում. ու­րեմն ողջ գիւ­ղում մի մարդ է ըն­դա­մէնը մնա­ցել։ Գիւղ է գա­լիս նկա­րահա­նող խումբ հե­ղինա­կի գլխա­ւորու­թեամբ եւ այդ մո­ռացուած գիւղն այ­լեւս մո­ռանալ չի լի­նում։ Յե­տոյ տես­նում ենք ֆիլ­մի գլխա­ւոր հե­րոսին, որը մաս­նա­գիտու­թեամբ շնա­մարզ է։ Նա ասում է. «Ես եր­բեք հա­րուստ չեմ լի­նի, իմ բնու­թիւնն ու­րիշ է»։ Ֆիլ­մի վեր­ջում շնե­րի դէմ­քեր ենք տես­նում, շնե­րը մէ­կը միւ­սի յե­տեւից նա­յում են մեր վրայ։ Մարդկանց նման են, ամենքն իր խառ­նուած­քով։ Ֆիլ­մի անու­նը «Կեանքն, ինչպէս որ կայ», ռե­ժիսո­րի անու­նը Վլա­դիմիր Դա­շուկ է։ Նրան ներ­կա­յաց­նե­լիս «Ոս­կէ Ծի­րանի» տնօ­րէն Յա­րու­թիւն Խա­չատ­րեանն ար­տա­սուեց, քան­զի Պե­լառու­սի լա­ւագոյն վա­ւերագ­րող Դա­շու­կը 2014-ին կեան­քին հրա­ժեշտ էր տուել 52 տա­րեկա­նում։ Բեմ դուրս եկաւ նաեւ Դա­շու­կի այ­րին եւ խոս­տո­վանեց, որ հա­յերի նման նրբա­կիրթ ու կեն­սուրախ մարդ նախ­կին Սո­վետա­կան երկրնե­րից ոչ մի տեղ չի տե­սել։

«Ակօս»ի բարեկամներէն Ամէտ Կէօքչէն «Մերօրեայ պատմահայրը» կը կոչէր թերթիս հայերէն էջերու աւագ խմբագիր Սարգիս Սերովբեանը։ Իր թարմ կորուստով մենք զրկուած էինք առասպելներու եւ դիցաբանութեան կախարդական աշխարհին վերաբերող յօդուածներէ։ Ուրախութիւնով կը ներկայացնենք այս անգամ եթէ ոչ պատմահայր, բայց ապագայ պատմաքոյր կոչելու արժանի երիտասարդ յօդուածագիր մը։ Յետայսու այս էջերու վրայ ան աւանդազրոյցներ կը փոխանցէ հայ վիպասանութեան հսկայ ժառանգէն գաղուած եւ մենք ալ ձեւով մը շարունակած կ՚ըլլանք սիրելի Սարգիս Սերովբեանի թողած աւանդը։

Այս շո­գը փա­ռատօ­նի հա­մար չէ, բայց հենց «Ոս­կէ Ծի­րան» է մո­ռաց­նել տա­լիս Յու­լի­սեան տօ­թը եւ ստի­պում տրուել կի­նօարուես­տի բա­րիք­նե­րին, որոնք են՝ կի­նօն­մոյշնե­րի դի­տումնե­րը եւ հան­դի­պումնե­րը դրանք ստեղ­ծողնե­րի հետ, վար­պե­տու­թեան դա­սեր, մամ­լոյ-ասու­լիսներ… Մաս­նա­գիտա­կան խօսք շար­ժանկա­րի մա­սին։ Այսպի­սով դուրս ենք գա­լիս գա­ւառա­կան մե­կու­սա­ցու­մից, նոր դէմ­քեր տես­նում, որոնք մեծ ներդրում են ու­նե­ցել կի­նօարուես­տի մէջ եւ ծա­նօթաց­նում նրանց մեր երկրի հա­մամարդկա­յին ար­ժէքնե­րի հետ։ Հա­յաս­տանն ու­նի իր խորհրդա­նիշ­նե­րը եւ… հա­մը։ Մեր երկրի համն առ­նե­լու հա­մար ծի­րանն է ընտրուել։ Այս մրգա­տեսակն է զուտ հայ­կա­կան։ Տա­րածուելով Հա­յաս­տա­նից՝ լա­տինե­րէն ամ­րագրուել է որ­պէս Prunus armeniaca, իսկ հռով­մեացի­ները այն անուանել են mela armeniaca (հայ­կա­կան խնձոր)։

Ինչպէս բո­լոր եր­կիրներ ու Թուրքիոյ բնա­կիչ­նե­րու հա­մար ալ եկած է ար­ձա­կուրդի ամիս­նե­րը։ Նա­խապէս Հա­յաս­տան այ­ցե­լած­ներ, երբ կը փոր­ձեն իրենց բա­րեկամ­նե­րուն յանձնա­րարել դէ­պի Հա­յաս­տան ճամ­բորդու­թիւն, յա­ճախ կ՚են­թարկո­ւին «իս­կա­պէս կ՚ար­ժէ՞», «ար­ձա­կուրդի հա­մար Հա­յաս­տան կարելի՞ է երթալ», «ի՞նչ կայ որ հոն», «ելեկտրա­կանու­թիւն կա՞յ»ի նման հար­ցումնե­րու։ Ճիշդ է որ Հա­յաս­տա­նի ցա­մաքա­յին սահ­մա­նը գոց է 1993-էն այս կողմ։ Բայց ամէն շա­բաթ եր­կու ինքնա­թիռ­ եր­կու ժա­մուայ թռիչ­քով Իս­թանպու­լը կը կա­պեն Երե­ւանին։ Մենք հա­մոզո­ւած ենք որ ար­ձա­կուրդի հա­մար ճիշդ ընտրու­թիւն մըն է Հա­յաս­տա­նը։ Ապա­ցոյ­ցը նա­խապէս գա­ցած­նե­րու տպա­ւորու­թիւնն է։ Եր­կի­րը Յու­լիս ամ­սո­ւայ մէջ կը պատ­րաստո­ւի «Ոս­կէ Ծի­րան» մի­ջազ­գա­յին կի­նօփա­ռատօ­նին։ Իսկ Օգոս­տո­սի սկիզ­բին կը մեկ­նարկէ «Հա­մահայ­կա­կան Ողիմ­պիական խա­ղերը»։ Այս բո­լորը նկա­տի ու­նե­նալով հա­մառօտ ու­ղե­ցոյց մը պատ­րաստեցինք Հայաստան այցելելու մտադիր եղողներուն համար։