ԲԱՐՌԵՍԻԱԲԱՐ
Անքարայի առաջին լուսանկարիչները
Հատորին մէջ նախ կը հանդիպինք Անդրանիկ Կ. Ճեվահիրճեանին, բնիկ Սվազցի։ Ճեվահիրճեան, որ Ապտուլլահ եղբայրքին աշկերտը եղած է Պոլսոյ մէջ, Անքարայի առաջին լուսանկարչական արուեստանոցը հիմնած է 1889 կամ 1890-ին. իր լուսանկարչական ոսպնեակին կը պատկանին պաշտօնական շէնքերու հիմնարկէքի հանդիսութիւններու, պաշտօնակալութիւններու եւ պաշտօնական տօնակատարութիւններու նման ձեռնարկներ։ Տիլտիլեան եղբայրներէն Ցոլակը Ճեվահիրճեանի ձեռքին տակ սորված է եւ կ՚ենթադրուի, թէ Ճեվահիրճեան արուեստանոց մը ունէր Սվազի մէջ՝ նախքան Անքարա բանալը, եւ թէ Ցոլակ անկէ սորված է այս արուեստը։
«Կինէ կին» միասնութիւն ընդդէմ կենտերային բռնութեան
Այս տարի, Հրանդ Տինք միջազգային մրցանակաբաշխութիւնը վերածուեցաւ կիներու տօնակատարութեան եւ ապա ստեղծեց արծարծման տարածք մը, ուր կրցանք խօսիլ «կինէ կին» միասնութեան չափանիշներու մասին։ Երբ հարցը կը վերաբերի սփիւռքահայ կիներու, բաւարար տարածք չունինք հանրային վայրերու մէջ կանանց դէմ բռնութեան մասին խօսելու։ Կանանց եւ աղջիկներու դէմ բռնաճնշման տարբեր կիրառումներ, որոնք փակ դռներու ետին կը մնան, կրնան լռութեան մէջ թաղուիլ։
Յարութիւն Քիւրքճեանի յիշատակին
Ծնած ու մեծցած ըլլալով Պէյրութ, գոյութենական պայքար մը կը մղէի (թերեւս ալ տակաւին կը մղեմ, ո՞վ գիտէ) ինքնութիւնս պատած բազմաթիւ շերտերու հետ՝ առաւելաբար Պուրճ Համուտի կեանքիս հետ։ Քիւրքճեան 1968-ին արդէն մանրամասնօրէն անդրադարձած է սփիւռքահայու այս տագնապին մասին՝ «Երկրորդ հաւասարում բազմաթիւ անյայտներով» իր կոթողական յօդուածին մէջ։
Շան պատմութիւններ եւ աւելին
Իր ինքնակենսագրութեան մէջ, Սարեան կը նշէ, որ շուները Պոլսոյ փողոցներուն անքակտելի մասնիկներն էին եւ թէ մարդիկ հանդարտօրէն կ՚անցնէին շուներու անշարժ կղզիներու միջով։ Ան Պոլսոյ շուները կը նկարագրէ որպէս այդ ատենուայ քաղաքին ձեւաբանութեան (մորֆոլոգիայի) անբաժանելի մասնիկ։
Երբ ես ալ միացայ Բարռեսիա գոլէքթիվին...
Իսկ բարռեսիասթէսը, որ կը նշանակէ ճշմարտութիւնը պատմող, կը գործածուի այն անձին համար, որ սրտբացօրէն կը խօսի։ Թէեւ ասիկա երբեմն վտանգաւոր կրնայ ըլլալ, բայց յստակօրէն քաջութիւն պահանջող քայլ մըն է։ Նշած վտանգս անպայման կեանք կորսնցնելու իմաստով չեմ ըսեր, երբեմն ճշմարտախօսութիւնը կրնայ դիմացինը վշտացնել եւ անձին համբաւը կրնայ կորսուիլ։
Միասին հզօրանալով. Հայ կանանց միասնութիւն
Մեզի քով-քովի բերող հաւաքին հիմնական մեկնակէտը եւ հասարակ յայտարարը մեր բոլորին հայ կին ըլլալն էր։ Թէեւ իւրաքանչիւրս մտածած, արծարծած եւ նոյնիսկ առիթներ գտած ենք որպէս կին քայլեր առնելու ընկերութեան մէջ մեր դիմագրաւած հարցերուն նկատմամբ, հասկցանք, որ մենք՝ որպէս կիներ, խորապէս կը զգանք մեր խնդիրները սեղանի վրայ դնելու եւ լուծումներ գտնելու տարածքին բացակայութիւնը։
Հայկական գորգեր, գաղթ եւ միասնութիւն
Համիտի ջարդերէն ետք, 19-րդ դարու վերջաւորութեան եւ 1915-էն ետք, որբանոցներու թիւին աճով, հայ կիներ եւ որբեր առաւելաբար զբաղած էին գորգագործութեամբ, միսիոնարներու կողմէ հիմնուած աշխատավայրերու մէջ։ Գորգագործութիւնը արհեստ մըն էր, որ կարգ մը որբ աղջիկներ սորված էին իրենց ընտանիքներէն։ Արհեստը իրենց ընծայած էր միասնութեան տարածք մը՝ բռնապետութեան հետեւանքով ամէն բան կորսնցնելէ ետք։ Փոխարէնը, ամերիկեան եւ եւրոպական միսիոնարութիւններու կողմէ անոնք շահագործուած էին որպէս աժան աշխատաձեռքեր։
Մատամ Մարթան եւ շահագործութեան պատմութիւն մը
Մարթային, որուն անունով կը կոչուի ծովաբերանը, պատմութիւնը յիշելը թերեւս կ՚օգնէ մեզի հասկնալու ծովեզերքին վերջին իրադարձութիւնները։ Յատկանշական զուգահեռներ կ՚երեւին կնոջ մարմինը առարկայացնող եւ շահագործող դիտանկիւնին եւ Մարթա ծովաբերանին նման հազուագիւտ ծովեզերքի մը տիրանալու եւ իշխելու ցանկութեան միջեւ։ Մարթա Արաթը լիբանանահայ կին մըն էր, 1920 թուականին ծնած։ Ան Պոլիս եկած է փոքր տարիքէն՝ հօրը՝ Պանք Օթոմանի մէջ պաշտօնի կանչուելէն ետք։ Ուսումը ստացած է Սեն Պէօնուայ բարձրագոյն վարժարանին մէջ։
Գումգաբուի ձկնորսներն ու մերամեթճի կիները
Արա Կիւլերի Պոլիս առնուած լուսանկարներուն ընդհանուր թեման ծովն ու ձկնորսներն են։ «Գումգաբուի ձկնորսները» խորագիրը այս ցուցահանդէսին, որ Գումգաբուի ձկնորսներու թաղամասի լուսանկարներու քաղածոյ մըն է, 1952 թուականին «Ժամանակ» օրաթերթին մէջ լոյս տեսած երիտասարդ ֆօթօլրագրող Կիւլերի «Քումքափուի հայ ձկնորսներու հետ» յօդուածաշարքի վերնագրէն ներշնչուած էր։ Արա Կիւլեր բազմաթիւ նկարներ լուսանկարած է այս թաղամասին առօրեայ եւ աշխատանքային կեանքէն, որուն յաճախ կ՚այցելէր նախքան ծովեզերեայ ճանապարհաշինութեան համար քանդուիլը։