ՄՈՒՏՔԻ ԷՋ » ՀԵՂԻՆԱԿԻՆ

ԲԱՐՌԵՍԻԱԲԱՐ

ԲԱՐՌԵՍԻԱԲԱՐ

Հայերու Սուրիոյ մէջ ներկայութեան մասին մեզի հասած առաջին գրաւոր վկայութիւնը 14-րդ դարու կը պատկանի, իսկ 1500 թուականին արդէն իսկ Ս. Քառասնից Մանկանց շրջափակին մէջ կը կառուցուի «Դարպաս թագաւորականը»՝ առաջնորդարանը։ 1616 թուականին Սիմէոն Լեհացի, Հալէպ իր այցելութեան ընթացքին, կը պատմէ այս առաջնորդարանին, ինչպէս նաեւ՝ հայ գաղութին մասին, առաւելաբար յիշատակելով հայ վաճարականները։

«Յանկարծ» անկախ թատերախումբի երեք շրջաններու վրայ տարածուած եւ Պոլսոյ տարբեր բեմերու վրայ ներկայացուած Սարոյեանի «Իմ սիրտը լեռներում է» մրցանակակիր փիեսը, Թ. Տեմիրճիօղլուի եւ Եղիա Աքկիւնի բեմադրութեամբ, խորապէս ներթափանցեց հանդիսատեսներուն սրտերը։ Թատերախումբին Հայաստան շրջագայումէն ետք, վաւերագրական ֆիլմ մը պատրաստելու միտքը մէջտեղ եկաւ, անդրադառնալով ներկայացման ընթացքին արծարծուած նիւթերուն, ինչպէս՝ պատկանելիութիւն, արմատ, տան բաղձանք եւ ապահովութեան զգացում։

Շաբաթներ առաջ, երբ Իսրայէլի բանակը «Իքս» հարթակէն յայտարարած էր հարաւի ժողովուրդին թողնել իրենց տուները եւ «փոխադրուիլ աւելի ապահով վայրեր», ու առ այդ մեծ թիւով գաղթականներ հասած էին մեր շրջանները, Պուրճ Համուտի մէջ հագուստի վաճառական բարեկամս՝ Զաւէնը, պատմեց՝ «Երեք կիներ եկան խանութս, շուրջ 50-60 տարեկան, սեւ հագած, լաչակաւոր, հարցուցին եթէ աշխատողի պէտք ունիմ, գործ կը փնտռեն։ Սիրտս կտոր-կտոր եղաւ։ Ես արդէն գործ չունիմ, իրենց չկարողացայ բան մը ըսել», իսկ շատ չանցած, կին մը տանս դիմաց զիս կանգնեցուց հարցնելու՝ «Վարձու տուն գիտե՞ս»։

Հա­տորին մէջ նախ կը հան­դի­պինք Անդրա­նիկ Կ. Ճե­վահիր­ճեանին, բնիկ Սվազ­ցի։ Ճե­վահիր­ճեան, որ Ապ­տուլլահ եղ­բայրքին աշ­կերտը եղած է Պոլ­սոյ մէջ, Ան­քա­րայի առա­ջին լու­սանկար­չա­կան արո­ւես­տա­նոցը հիմ­նած է 1889 կամ 1890-ին. իր լու­սանկար­չա­կան ոսպնեակին կը պատ­կա­նին պաշ­տօ­նական շէն­քե­րու հիմ­նարկէ­քի հան­դի­սու­թիւննե­րու, պաշ­տօ­նակա­լու­թիւննե­րու եւ պաշ­տօ­նական տօ­նակա­տարու­թիւննե­րու նման ձեռ­նարկներ։ Տիլ­տի­լեան եղ­բայրնե­րէն Ցո­լակը Ճե­վահիր­ճեանի ձեռ­քին տակ սոր­ված է եւ կ՚են­թադրուի, թէ Ճե­վահիր­ճեան արո­ւես­տա­նոց մը ու­նէր Սվա­զի մէջ՝ նախ­քան Ան­քա­րա բա­նալը, եւ թէ Ցո­լակ ան­կէ սոր­ված է այս արո­ւես­տը։

Այս տարի, Հրանդ Տինք միջազգային մրցանակաբաշխութիւնը վերածուեցաւ կիներու տօնակատարութեան եւ ապա ստեղծեց արծարծման տարածք մը, ուր կրցանք խօսիլ «կինէ կին» միասնութեան չափանիշներու մասին։ Երբ հարցը կը վերաբերի սփիւռքահայ կիներու, բաւարար տարածք չունինք հանրային վայրերու մէջ կանանց դէմ բռնութեան մասին խօսելու։ Կանանց եւ աղջիկներու դէմ բռնաճնշման տարբեր կիրառումներ, որոնք փակ դռներու ետին կը մնան, կրնան լռութեան մէջ թաղուիլ։

Ծնած ու մեծցած ըլլալով Պէյրութ, գոյութենական պայքար մը կը մղէի (թերեւս ալ տակաւին կը մղեմ, ո՞վ գիտէ) ինքնութիւնս պատած բազմաթիւ շերտերու հետ՝ առաւելաբար Պուրճ Համուտի կեանքիս հետ։ Քիւրքճեան 1968-ին արդէն մանրամասնօրէն անդրադարձած է սփիւռքահայու այս տագնապին մասին՝ «Երկրորդ հաւասարում բազմաթիւ անյայտներով» իր կոթողական յօդուածին մէջ։

Իր ինքնակենսագրութեան մէջ, Սարեան կը նշէ, որ շուները Պոլսոյ փողոցներուն անքակտելի մասնիկներն էին եւ թէ մարդիկ հանդարտօրէն կ՚անցնէին շուներու անշարժ կղզիներու միջով։ Ան Պոլսոյ շուները կը նկարագրէ որպէս այդ ատենուայ քաղաքին ձեւաբանութեան (մորֆոլոգիայի) անբաժանելի մասնիկ։

Իսկ բար­­ռե­­­սիաս­­թէ­­­սը, որ կը նշա­­նակէ ճշմար­­տութիւ­­նը պատ­­մող, կը գոր­­ծա­­­ծուի այն ան­­ձին հա­­մար, որ սրտբա­­ցօրէն կը խօ­­սի։ Թէեւ ասի­­կա եր­­բեմն վտան­­գա­­­ւոր կրնայ ըլ­­լալ, բայց յստա­­կօրէն քա­­ջու­­թիւն պա­­հան­­ջող քայլ մըն է։ Նշած վտանգս ան­­պայման կեանք կորսնցնե­­լու իմաս­­տով չեմ ըսեր, եր­­բեմն ճշմար­­տա­­­խօսու­­թիւնը կրնայ դի­­մացի­­նը վշտաց­­նել եւ ան­­ձին համ­­բա­­­ւը կրնայ կոր­­սո­­­ւիլ։

Մեզի քով-քովի բերող հաւաքին հիմնական մեկնակէտը եւ հասարակ յայտարարը մեր բոլորին հայ կին ըլլալն էր։ Թէեւ իւրաքանչիւրս մտածած, արծարծած եւ նոյնիսկ առիթներ գտած ենք որպէս կին քայլեր առնելու ընկերութեան մէջ մեր դիմագրաւած հարցերուն նկատմամբ, հասկցանք, որ մենք՝ որպէս կիներ, խորապէս կը զգանք մեր խնդիրները սեղանի վրայ դնելու եւ լուծումներ գտնելու տարածքին բացակայութիւնը։