Հայկազուն Ալվրցեան 2004 թուականին հիմնած է Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոնը: Ալվրցեան այս շաբաթ կը գտնուէր Պէյրութ, եւ ՀՅ Դաշնակցութեան կողմէ կազմակերպուած «Հայեր.. Անոնք Ալ Հայ Են» Համշէնահայութեան նուիրուած ձեռնարկի բանախօսն էր: Առիթը ունեցանք Պարոն Ալվրցեանի հետ զրուցելու իր կազմակերպութեան գործունէութեան եւ իր անձնական փորձառութեան մասին:
-Ինչպէ՞ս կրնաք բնութագրել ձեր կազմակերպութեան գործունէութիւնը
Մեր կազմակերպութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ պետական գրանցում ունեցող հասարակական կազմակերպութիւն է: Մեր գործունէութիւնը անկախ է, ունենալով հանդերձ գաղափարական մօտիկութիւն այլ հայկական կազմակերպութիւններուն հետ: Տակաւին 2006-ին գիտաժողով գումարած ենք ամբողջութեամբ նուիրուած Համշէնին, եւ որուն արդիւնքով հրատարակուած է երկլեզու հայերէն- թրքերէն գիրք մը: Մենք նաեւ կը հրատարակենք Ձայն Համշէնահայ թերթը, որ կը կարդացուի աշխարհի բոլոր համշէնահայերու կողմէ, ոչ միայն Համշէնի մէջ ապրողներուն, քանի որ Համշէնահայեր կան նաեւ Վրաստանի եւ Ռուսիոյ մէջ: Մենք մեր կայքէջին վրայ կը փորձենք մէկտեղել բոլոր նորութիւնները, որ կը վերաբերին իսլամացած հայերուն եւ համշէնահայերուն, որ մարդիկ հետեւին եւ գիտնան, թէ ինչ կ'անցնի կը դառնայ: Մեր կարելիին չափ նաեւ կը փորձենք Թուրք մտաւորականներու հրաւիրել մեր կեդրոնը:
Այսպէս աւելի մերձեցում կ'իրականանայ, քանի որ, անկեղծ ըսած, երբ մարդիկ չեն տեսած թուրք մը, ուրիշ տեսակ կը դատեն: Իսկ երբ Թուրք մտաւորականը կու գայ, կը նստի ու կը շփուի, պատկերը ուրիշ կ'ըլլայ:
-Ինչպէ՞ս սկսած էք հետաքրքրուիլ Համշէնով
Ըլլալով Ջավախքցի` ծանօթ էի Համշէնին եւ համշէնցիներուն փոքր հասակէս: 1965 թուականին ընտանիքով փոխադրուած ենք Ապխազիա եւ հոն հասակ առած եմ Համշէնահայերու մէջ: Մինչեւ հիմա ունիմ ընտանիք եւ բարեկամներ Ապխազիոյ մէջ, այնպէս որ Համշէնը երբեք օտար չէ եղած ինծի համար:
Ծանօթ եմ նաեւ բարբառին, օտար չէ նաեւ Համշէնցիներու նիստ ու կացը: Հրապարակագրութեան միջոցաւ կը փորձի ծանօթացնել մեր ժողովուրդի այս հատուածը, որ յաճախ դուրս մնացած է հասարակական գիտակցութենէն: Ապա յստակ դարձաւ, որ Համշէնցիներ կ'ապրին տակաւին Համշէնի մէջ եւս, եւ թիւրիմացութիւններ շատ կային՝ կապուած հաւատքին եւ ազգային պատկանելութեան: Երբ ուզեցի աւելի մօտէն ծանօթանալ, ձեռնարկեցի այցելութիւններու, որոնց ընթացքին ծանօթացայ համշէնահայերու: Յետոյ ծանօթացած եմ Հրանդ Տինքին եւ «Ակօսի» գործունէութեան: Կը հետեւէի հոն հրատարակուած նիւթերուն:
-Համշէնը սկսած է հայերուն համար հետաքրքրական դառնալ, ի՞նչ է ձեր մեկնաբանութիւնը
Շատ ուրախ եմ, որ Պէյրութի մէջ հետաքրքրութիւն յառաջացած է Համշէնի նկատմամբ: Նաեւ երիտասարդները սկսած են հետաքրքրուիլ: Համշէնը նոր հնչողութիւն ձեռք բերած է: Օրինակ` ֆիլմեր կան, Ալպէր Օզճանի ֆիլմերը կան: «Վովա» երաժշտական խումբը մեծ անուն ունի այստեղ, եւ շատ մարդ կը ճանչնայ եւ կ'ունկնդրէ համշէնահայ երգը: Ահագին հրատարակութիւններ կան Համշէնի վերաբերեալ, եւ փաստօրէն հետաքրքրութիւն արթնցած է իրենց մէջ, եւ կապուած են հետս, որ գամ, եւ աւելի մօտէն հասկնան, թէ ինչ կայ հոն: Շատ հարցումներ կան կուտակուած, եւ այդ հարցումներուն պատասխաններ պէտք են: Ինծի համար շատ հետաքրքրական է տեսնել` ինչպէս հայութեան երկու հատուած, մէկը Սեւ
Ծովի ափին, միւսը Միջերկրականի ափին, իրարու կապուած են ձեւով մը: Սկսած է իրար ճանչնալու տենչ մը:
- Ինչպէ՞ս կարելի է յաղթահարել հոգեբանական պատնէշները:
Ճանչնալով: Իրարու ճանչնալով կարելի է յաղթահարել բոլոր պատնէշները: Երկար ժամանակ Սփիւռքը տարուած եղած է իր ներքին հարցերով, կազմաւորման ընթացքով, կազմակերպուիլ, վերականգնուիլ:
Թուրքիան եղած է շատ աւելի գոց, գոց էր նաեւ Խորհրդային Միութիւնը: Այժմ այս բոլոր պատնէշները ինքնին վերացած են արդեն: Այսօր ժամանակները փոխուած են, Թուրքիոյ մէջ կարծրատիպները սկսած են քանդուիլ: Քրտական շարժումը անշուշտ շատ նպաստեց այս փոփոխութեան: Թուրքիան ինք ալ կը փոխուի, Եւրոմիութիւն կ'ուզէ մտնել, այդ գործընթացքին մէջ ստիպուած է փոխուիլ:
Կուտակուած հարցերը սկսան ի յայտ գալ: Թուրքան բացուեցաւ: Եւ այլեւս անկարելի է ըսել, որ հայեր չկան: Հայաստանէն սկսան շատ մարդիկ երթալ, երջանկայիշատակն Մեսրոպ Եպիսկոպոս Աշճեանը առաջիններէն էր, գնաց, ֆիլմեր նկարահանեց, բերաւ, դիտեցինք բոլորս: Ժողովուրդը հասկցաւ, որ ինչ- որ բան կայ: Մենք` հայերս, այդ ամէնը լսելով, բնականաբար նախ զարմացանք, չհաւատացինք, եւ հարցեր ծագեցան մեր մէջ: Եթէ այդքան բան կայ, եւ այդ ամէնը մեր պատմութեան ալ մաս կը կազմեն, եւ մեր ինքնութեան, ուրեմն պէտք է ուսումնասիրել, հասկնալ, ճանչնալ: Նախ պէտք է գիտնանք, որ Թուրքիա կարելի է երթալ. շատերը դէմ են, քանի որ ցեղասպանութենէն յետոյ երթալ եւ ետ Թուրքիա մտնել խելքէ միտքէ դուրս է շատերուն համար: Այս հոգեբանական պատնէշները փլուզման ընթացքի մէջ են, եւ աշխարհի բոլոր կողմերէն հայերու հոսք կայ: Մեր հետաքրքրութիւնը միայն հայերուն հանդէպ չէ, Թուրքիոյ բոլորժողովուրդներուն, քիւրտերուն, լազերուն եւ մնացած բոլորն ալ:
-Ի՞նչ է Թուրքիոյ մտաւորականութեան դերը այս պատնէշները վերացնելու մէջ
Անշուշտ ամէնէն մեծ ջանքը թափեցին Թուրք մտաւորականները: Սայիթ Չէթինօղլուին պէս, Ռակըփ Զարաքօլուն, կամ Թանէր Աքչամը, որ նոյնիսկ վերջերս Պէյրութ կը գտնուէր: Այս բոլորը Հայաստան եկան գացին, Օրհան Փամուքը իր կարգին, Այշէ Հիւրը, բազմաթիւ մարդիկ ի յայտ եկան, եւ ի վերջոյ Հրանդը եկաւ այս ամէնուն կաղապար տալու համար: Մենք լաւ գիտենք ազատամիտ մտաւորականներուն մասին եւ կ'արձագանքենք անոնց: Մենք այս մտաւորականներուն կը յարգենք, քանի որ նախ եւ առաջ իրենք իրենց երկրին հայրենասէրն են: Անոնք են իրական հայրենասէրները, անոնք են, որ Թուրքիոյ պատիւը պիտի դառնան: Անոնք կ'ուզեն իրենց պետութեան վրայ ծանրացած մեղքը քաւել: Ի վերջոյ, մենք որպէսդրացի ժողովուրդներ, իրարու հետ պիտի ապրինք: Իրարու պէտք ճանչնանք, եւ այդ ճանաչողութեան է, որ կը նպաստեն այս մարդիկը: Իսկ համշէնահայերը կը մնան այդ ճանաչողութեան կամուրջը: Մեր առջեւ
կայ կնճռոտ հարց մը, եւ մէկ հարց չէ, մեծ թիւով հարցեր, եւ այդ կնճռոտ հարցերուն լուծման հասնելու համար, միատեղ աշխատելէն բացի, ուրիշ լուծում չունինք: Երկու կողմերուն ջանքերն են, որ լուծումիպիտի հասցնէ մեզի, մէկ կողմը մինակը շատ բան չի կրնար ընել:
-Կը կարծե՞ք, որ հայերը կրնան քայլ պահել Թուրքիոյ փոփոխութիւններուն հետ:
Ճիշդ է, որ պէտք է աւելի քայլ պահել: Գլխաւորաբար կայ լեզուական հարցը: Եւ շփումի պակասն է, Թուրքիոյ լրատուութիւնը հայերուն չի հասնիր, եւ կը մնայ մենաշնորհը թուրքագէտներու եւ լեզուն գիտցողներուն: Այո, հայերը հետաքրքրուած են Թուրքիոյ քաղաքականութեամբ, դրացիներու հետ յարաբերութիւններով, իսկ այս մեր հարցերով արձագանք շատ չեն տեսնել հայկական մամուլի մէջ: Բայց այս ալ փոփոխութեան մէջ է: Օրինակ` այս ձեռնարկը, որ կայացաւ Պէյրութի մէջ, կը նշանակէ, թէ Դաշնակցութիւնը նոյնպէս քայլ պահելու ընթացքին մէջ է, քանի որ ինքն ալ կ'ուզէ Թուրքիան ճանչնալ, իսլամացած հայերը ճանչնալ եւ յատկապէս համշէնցիները ճանչնալ:
-Ի՞նչ վերջին խօսք ունիք ըսելու «Ակօս»ի ընթերցողներուն:
«Ակօսը» դարակազմիկ գործ կատարած է: Անոր տարած աշխատանքը, անոր աշխատակազմը մեր նորագոյն պատմութեան կերտողն է: Ես «Ակօս»էն շատ բան սորված եմ, յատկապէս` իսլամացած հայերու եւ համշէնահայերու մասին: «Ակօս»ը Թուրքիոյ քաղաքական-հասարակական կեանքի մէջ հայերուն դէրին վերաճշդողն է:
