Zakarya Mildanoğlu'nun "Balkan Savaşı'nın esir Ermeni askerleri" yazı dizisinin ikinci bölümünde Sırbistan ve Bulgaristan'daki esir askerler mercek altında.
1864’te Harbiye askeri okulu açılmış, beş Ermeni genci de bu okula kayıt yaptırmıştı. Ancak onların rütbesi yüzbaşılıkla sınırlandırılmıştı. 1909’dan itibaren ise askeri bedel kaldırılmış Ermeni gençlerin fiilen askere alınmalarına karar verilmişti. Ermeni Rum, Musevi gençler bu kararı sevinçle karşılamış, 1910 yılı itibarı ile kısa süreli bir askeri eğitimden sonra cephelere sevk edilmişlerdi.
Pek çok Ermeni genci de askeri okullardan mezun olarak, savaş cephelerinde ve ordunun farklı kademelerinde subay olarak görev üstlendiler.
Bu hafta Balkan Savaşı’nda ağırlıkla Sırbistan ve Bulgaristan’ın çeşitli cephelerinde esir düşen Ermeni askerlerin, az sayıda da olsa subayın adlarını yayınlıyoruz.
Balkan Savaşı’nda esir düşen Ermeni askerlerin listesi ve dağılımı, Ermenilerin Anadolu’da yaşadığı vilayet, sancak, kaza ve köylere de bir anlamda ayna tutmaktadır. Bu sayıda da ağırlıklı olarak Araçamard gazetesinin haberlerini kaynak alacağız. Gerçi Araçamard, yayınladıkları listelerin o vakitler kaynak gösterilmeden rakip Ermeni gazeteleri tarafından yayınlanmasına serzenişte bulunuyor ama, 106 yıl sonra hem de kaynak göstererek haberlerini iktibas etmemize umarız kızmayacaklardır.
Araçamard
Sayı 24-1083, 9/22 Aralık 1912
SIRBİSTAN VE BULGARİSTAN’DAKİ ERMENİ ESİRLERİN ADLARI
(Özel haber)
Sırbistan ve Bulgaristan muhabirlerimizin ilettiği Ermeni esirlerin adları:
Simendire’de bulunan esirler: [Smederevo, Belgrad'ın doğusunda Tuna Nehri kıyısında bir kasaba] Sarkis Yosmayan (Yozgat), Mesia Göçeryan (Kayseri), Giragos Vartanyan (Kayseri), Mihran D. Zadigyan (Erzurum, Aşkale), Sarkis Boğosyan (Erzurum, Aşkale), Melidos Bağdasaryan (Erzurum, Çiftlik), Hayg Krikoryan (İzmir, Askhisar), Hovhannes Fındıklıyan (İzmit, Adapazarı), Hayrabetyan (Bartın).
Filibe, son günlerde Madteos Harutyunyan (Yozgat, Sarıkaya) adlı bir esir ulaşmıştır.
Şu anda Gadrova’da (Bulgaristan) [Gabrovo] bulunan esirler.
Hagop Krikor Kosdayan (Afyonkarahisar), Yeğia Hovhannes Kosdayan (Afyonkarahisar), Harutyun Rafayel Parağamyan (Afyonkarahisar), Avedis Sarkis Sarkisyan (Afyonkarahisar), Melik Melkon Der Sarkisyan (Akşehir), Harutyun Sarkis Hanlıyan (Kayseri), Krikor Hagop (Khasgal) [Akmeşe, Mecidiyeköy, İzmit]), Tateos Hagop Der Ğugasyan (Amasya), Vahram Andon Andonyan (Edirne), Nerses Siranig Cebelyan (Adapazarı).
Gümülcine’den Filibe’ye ulaşan Türk esirlerin aktardığı bilgilere göre kendileri ile birlikte bir gurup Ermeni, Rum ve Bulgar Osmanlı askeri Dimoteka [Dimetoka, Yunanistan, Batı Trakya'da, Evros ilinin sınırları içinde bir ilçe], Sofulu [Soufli, Yunanistan] ve diğer şehirlerde esir düşmüştür. Son anda edinilen haberlere göre bu Hıristiyan askerler askeri polis olarak görevlendirildiler.
Araçamard editörün açıklaması: Daha öncekilerde olduğu gibi bu listenin de diğer yerel Ermeni basınında yayınlanmış olmasından mutluluk duymaktayız. Ancak “hazır bir lokma” olarak kullanıldığına tanık olduk. Meslektaşlarımızın gazeteciliğin temel kuralına saygı göstermesini ve en azından kendilerine ait olmayan bir haberin kaynağını hatırlayarak saygı göstersin.
Sayı 25-1083, 11/24 Aralık 1912
ERMENİ ASKERLERİN AİLELERİNE
SELANİK’TE ERMENİ ESİRLERİN İSİMLERİ
(Özel haber)
Selanik 3-16 Aralık : Bugün size Selanik’te bulunan tüm Ermeni esir askerlerin adlarını gönderiyorum.
Öncelikle aşağıdaki önemli açıklamaları yapmayı zorunlu saymaktayım.
1. Bu çevreden uzakta olan Edirne ve hala kuşatma altındaki Şkodra ve Yanya’yı dikkate almaz isek geri kalan tüm savaş alanlarında, en sıcak çatışmalara katılmalarına rağmen Ermeni asker kayıbı ancak yüzde 2-3 olmuştur.
2. Burada, Selanik’te 70’den fazla Ermeni asker ve jandarmaya sahibiz. Ancak şehirde yüzbinden fazla asker bulunmasından dolayı hepsini araştırma ve kayıt altına alma imkanınına sahip değiliz.
3. Ulaşım araçlarının organize edilememesi Manastır, Üsküp ve çevresinde yer alan Ermeni askerlerin dönüşüne engel teşkil etmektedir. Gelenlerden duyduğumuza göre bazıları da kendilerine iş bularak şimdilik dönmeyi gerekli görmemektedir.
4. Bizim bildiklerimizden 30 kadar Ermeni asker Manastır’dan getirilmiş, gece buraya varmışlar ve aynı gece gemi ile Osmanlı askerleri ile birlikte Atina’ya esir olarak götürülmüşlerdir. Hepsinin rahat olduklarından haberimiz var.
5. Yerel küçük Ermeni cemaati, tüm Ermeni askerlerini maddi ve manevi olarak teselli etmek için olanakları ölçüsünde elbise, ekmek, para vererek hiçbirşey esirgemedi.
6. Aynı listenin bir bölümü neredeyse iki hafta önce, yönetimde olan Helen hükümetinin alicenaplığı ve izin vermesi ile rahip B.H. Tukhmanyan tarafından madende çalışmaları için Kasandra’ya (20 saat uzaklıkta) gönderildi. Bu madene gidenlerden bazıları çalışma koşullarına dayanamayarak buraya geri döndü. Duyduğumuza göre bazıları da Bulgar toprağı Kavala’ya gitmiş.
7. Piyasanın ekonomik olarak çökmüş olmasına rağmen, bu askerlerden %60’ı becerikli ve çalışkan olarak ayakkabı boyacılığı, berber, aşçı, terzi, marangoz ya da seyyar satıcı olarak limon, portakal vs satarak ekmek paralarını kazanmaya başlamıştır.
8. 8-10 kadar yaralı ve hastamız vardı. Herkesin tedavisi ve bakımı yapılmış ve şimdi sağlıklılar.
9. Şu an kilise ve okulda barınan 150 kadar asker ( Ermeni arkadaşlarından ayrılmak istemeyen 8-10 kadar Anadolu’lu Rum) bulunmaktadır. Umut edilir ki kısa sürede göçmenlerimizin fedekar çabalarıyla onlara da iş bulunsun.
10. Anadolu’daki tüm Ermeni aileleri haberleşmenin kesilmesi nedeniyle, karşılıklı haber alıp verememekten umutsuzluğa kapılmasınlar.
11. Bu Ermeni askerlerinin tümü Yunan ve Sırp orduları tarafından esir alınmıştır. Ancak, savaş sona ermeden önce Türkiye’ye dönmeleri yasaklanmış olduğu için, bu şartla serbest bırakılmıştır. Aynı şekilde kendi subay ve komutanlarının tümü de serbesttir. Bazıları ise casusluk yapmakla suçlanmış ve Atina’ya gönderilmiştir.
Ermeni kilisesindeki 343 esir Ermeni askerin listesi
Erzurum: Ardaşes Çırakyan, Aram Guzyan, Khıkanos Sıtelia (Rum), Hayg Asadur, Murad Manusacıyan, Muşeğ Ohannesyan, Mıgırdiç Harutyunyan, Hagop Nahabedyan, Harutyun Caşoyan, Şahen Arakelyan, Soğomon Ağacanyan, Donig Krikoryan, Diran Varjabedyan, Dikran Gümüşyan, Arşag Adladyan, Baran Zakaryan, Sağatiyel Hovhannes.
İstanbul: Boğos Mıgırdiç, Vahram Hovhannes, Vırtanes Mekikciyan, Vahe Basmacıyan, Keğam Rusyan, Harutyun Yazıcıyan, Krikor Papazyan, Isdepan Maksudyan, Aram Garabedyan, Hagop Sarkisyan, Arakel Narasyan, Aram Karnigyan, Pandeli Kosti (Rum), Kerekin Aramyan, Armenag Misakyan, Karekin Jamgoçyan, Yervant Sıvacıyan, Yorgi Kaminanda, Torkom Harutyunyan, Toros Harutyunyan, Levon Susuluyan, Khaçig Yeğiya, Garabed Melkonyan, Hımayag Nışanyan, Hrand Melkonyan, Boğos Bey Dadyan (albay), Mikayel Çırakyan, Mıgırdiç Çuhacıyan, Manug Seropyan, Harutyun Tateosyan, Hagop Khaçigyan, Hrand Tertzagyan, Sahag Sungucyan.
(Devamı Var)
Araçamard
Sayı 26-1084, 12/25 Aralık 1912
ERMENİ ASKERLERİN AİLELERİNE
SELANİK KİLİSESİNDE BULUNAN 343 ERMENİ ESİRİN İSİMLERİ
(Dünkü sayıdan devam)
Bardizag [Kocaeli Bahçecik]: Madteos Gacaryan, Hovhannes Bakişyan.
Merzifon: Hovhannes Tepigyan, Harutyun Eseresyan.
Bursa: Garabed Bedigyan, Hovhannes Garabedyan, Hovagim Hagopyan, Sarkis Sarafyan, Vahan Barsamyan (subay), Dimitri Guli (Rum).
Bolu : Harutyun Tosunyan, Hovhannes Kalusdyan, Harutyun Hagopyan, Nubar Papazyan Isdepan Mikayelyan.
Tokat: Khacig Simsaryan, Ğugas Harutyunyan, Manuel Garabedyan, Mihran Magyan, Murad Ansuryan, Mardiros Tavukçuyan, Harutyun Mıhçıyan, Hovhannes Ağababyan, Hovhannes Bişumyan, Hagop Artinyan, Boğos Kilimciyan, Dırtad Yeğiyayan, Tateos Kilimciyan, Hetum Vosgiyan, Nigoğos Ateşyan, Marangoz Hagop.
Kayseri: Arşag Elmacıyan, Zarmayr Hanlıyan, Garabed Hacınyan, Mikayel Kalenderyan, Melkon Garabedyan, Harutyun Mayısyan, Robenson Haytayan, Boğos Yakhılyan, Serovpe Kalenderyan, Garabed Harutyunyan, Levon Arslanyan, Mikayel Yezidyan, Mardiros Nışanyan, Harutyun Garabedyan, Hovagim Hagopyan, Dikran Zakaryan.
Yozgat: Krikor Nazaretyan, Kalusd Sultanyan, Hovhannes Hayg, Manug Sarkis, Nazaret Bıçakçıyan, Vahan Garabedyan, Mihran Bedrosyan, Minas Boğosyan, Hovhannes Sarkisyan, Harutyun Köprülüyan.
İzmir: Karnig Dobralyan, Yuvan Stavri (Rum), M. Hagop Parağamyan, Sukias Kehyan, Onnig Ağasyan, Aharon Hagopyan.
Adapazarı: Khacig Kocalanyan, Yeğişe Cırgayan, Arakel Giragosyan, Kalusd Emeksizyan, Antranig Avcıoğlu, Şınorhk Avedisyan, Arakel Dürgeryan, Misak Saraçyan, Sarkis Avak Vartanyan.
Ankara: Krikor Ğaribyan, Levon Toros, Harutyun Pemyan, Garabed Nimşehirliyan, Mihran Khaçeryan, Setrag Garabedyan.
Manisa: Karekin Garabedyan, Kasbar Krikoryan, Krikor Kasabyan, Garabed Krikoryan, Ğazaros Takvoryan.
Divriği: Yeğia Atamyan, Khaçadur Hagopyan, Hagop Bağdasaryan, Sarkis Hovhannesyan.
(Devamı gelecek sayıda)
Arananlar, Bulunanlar
Bu sayımızla birlikte “Arananlar Bulunanlar” başlığı altında esir listelerinde yer alan
bilindik kişileri ve okuyucularımızın bu listelerde ismine rastladıkları büyük dedelerini de tanıtmaya başlayacağız.
Bir esir miralay: Boğos Bey Dadyan
Cagadamard’ın 11/24 Aralık 1912 tarihli, 25-1083 sayısında yayınlanan “Ermeni Askerlerin Ailelerine/ Selanik’te Ermeni esirlerin isimleri” başlıklı listede bir isim dikkatimizi çekti. Boğos Bey Dadyan (albay).
Osmanlı ordusunda cephelerde savaşanlar, ölenler, esir düşenlerin yanısıra, ordunun temel ihtiyaçlarını üreten, tedarik eden pek çok Ermeni de vardı. Osmanlıda farklı alanlarda babadan oğula geçen ve asırlarca hariciye, büyükelçilik, ordu, hazine, eğitim, ulaşım gibi devletin üst makamlarında yer alarak ünlenen fazla sayıda Ermeni ailesi oldu. Bu ailelerin başında ordunun temel ihtiyaçlarından barut üretimini gerçekleştiren ve karşılayan Dadyan sülalesi gelmektedir. Özel imtiyazlara sahip bu aileden Barutçubaşı Krikor Bey Dadyan’la başlayan bu üretim Osmanlının son dönemine kadar devam etti.
Boğos Bey Dadyan ise Krikor Beyin büyük oğludur. 1862 de Bakırköy de doğdu ve 1934 yılında Feriköy de vefat etti. Ilk tahsilini Bakırköy’de Ermeni mektebinde aldı, askeri okuldan mezun olup Balkan Savaşları'na ve I. Dünya Savaşı'na, Çanakkale muharebelerine katıldı. Malatya,Edirne,Uzunköprü, ve Hadımköy gibi yurdun birçok yerinde orduda hizmette bulundu. Osmanlı Devleti tarafından yedi tane nişanla taltif edildi. Mustafa Kemal’in yakın arkadaşlarından biri oldu. Atatürk kullandığı Arap atlarını askeri veteriner olan Boğos Bey'e seçtirir. Mütareke yıllarında emekliye ayrılarak (Pera) Beyoğlu'na yerleşir. Atatürk, Boğos Bey'e milletvekilliği teklif eder fakat o, hastalığını öne sürerek bu teklifi kabul etmez.
Cagadamard’ın bu haberi de Boğos Bey’in 1912 yılında albay rütbesi ile Balkan Savaşı’na katıldığı, esir alınarak Selanik’e götürüldüğünü teyit ediyor. Daha sonraki yıllarda ise hizmetleri nedeniyle Miralay rütbesine yükseliyor.
