ERMENİLER

Bir tepenin yamacındaki dev harflerle yazılı 18 Mart 1915 tarihi, Çanakkale Boğazı’ndan geçen herkesin dikkatini çeker. Her yıl bu tarihlerde, yurt içi ve yurt dışı katılımlarla kitlesel anmalar yapılırdı. Devlet aklı, anmanın 100. yılı için bu tarihin üzerine bir çizgi çekti. Anmayı, Ermeni Soykırımı’nın başlangıç tarihine denk getirerek, 24 Nisan’da yapılacağını açıkladı. Anma törenleri için pek çok devlete de davetiye gönderildi. Devlet aklının nasıl çalıştığına dair bu son örnek, hiç de iyi hatırlanmayacak. Öte yandan, Osmanlı döneminde Edirne Vilayeti sınırları içinde yer alan Çanakkale Boğazı ve çevresindeki yerleşim yerlerinde, Ermeniler de yaşıyordu. Çanakkale anmaları demişken, biz de Çanakkale ve civarında yaşayan Ermenileri analım istedik.

‘1916 Ankara Yangını: Felaketin Mantığı’ kitabının yazarları Taylan Esin ve Zeliha Etöz ile sadece 1916 Ankara Yangını’nı değil, bir toplum mühendisliği yöntemi olarak kullanılan yangınları ve sonuçlarını konuştuk.

Türkiye’de kısa bir geçmişi olmasına rağmen, Ermeni Soykırımı üzerine yapılan çalışmaların kabuk değiştirdiği gözleniyor. Ermenice bilen, soykırımı yerel düzlemde ele alan ve farklı bir tarih okuması yapan bir sosyal bilimci kuşağı yetişiyor. Hâlihazırda Berlin’de Zentrum Moderner Orient’te (Modern Doğu Merkezi) doktora sonrası çalışmalarını sürdüren antropolog Yektan Türkyılmaz, bu kuşağın önemli bir ismi. Doktora tezini Van’daki soykırım süreci üzerine yazan Türkyılmaz’la, Tarih Vakfı’nda yaptığı ‘Ermeni Soykırımı’na ‘Giden Yolu’ Yeniden Düşünmek: Temmuz 1913 - Ağustos 1914’ başlıklı sunumu üzerine konuştuk.

ODTÜ’de Sosyoloji Bölümü doktora öğrencisi ve Beykent Üniversitesi’nde araştırma görevlisi Zeynep Baykal, yüksek lisans tezinde İstanbul Ermenilerinin kimlik inşası ve bu süreçte etkili olan dinamikleri, Yeşilköy Ermenileri özelinde araştırdı. Çalışmasında tarihsel geçmişin, gündelik ilişkilerin ve ulus-devletle olan ilişkinin bu kimliğin oluşumundaki etkilerini de gözeten Baykal, çok katmanlı Ermeni kimliğinin toplum içinde yeniden inşa edildiğini, fakat bunun yeni bir kimlik inşası olmadığını söylüyor. En azından Yeşilköy Ermenileri için durum bu.

Davutoğlu’nun atıfta bulunduğu Kuvayi Milliye her ne kadar resmi tarihe göre, 15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıkan Yunan-Rum askerine karşı gazeteci Hasan Tahsin’in “ilk kurşun”unun sonrasında kurulmuş olsa da aslında pek çok kaynak bu “direniş” hareketinin ilk hedefinin soykırım sonrasında topraklarına dönen Ermeniler olduğunu ortaya koyuyor.

I. Dünya Savaşı’ndaki Almanya-Osmanlı ittifakını Alman belgeleri üzerinden inceleyen ‘Alman Belgelerinde Alman-Türk Silah Arkadaşlığı ve Ermeniler’ isimli kitabın yazarı Serdar Dinçer’le, Balkan Savaşları’nın öncesini, sonrasını ve Ermeni Soykırımı’na giden yolunu konuştuk.