2017 yılının en çok konuşulan konularından biri Bitcoin oldu. ‘Dijital para’ veya ‘sanal altın’ olarak tanımlanan Bitcoin’e ilgi bir hayli fazla. Öte yandan yatırımcının aklında Bitcoin’e dair pek çok soru işareti de var. Uluslararası Finans Uzmanı Şant Manukyan ile Bitcoin’i ve 2018’de dünya ekonomisinde yaşanabilecek olası gelişmeleri konuştuk.
Bitcoin nedir?
Bitcoin aslında bir ödeme sistemidir. Gündelik hayatta nakit yoluyla alışveriş yapıyorsunuz ve sadece nakit verip aldığınız, arada üçüncü bir yapının bulunmadığı bir alışveriş gerçekleştiriyorsunuz. Bitcoin’deki amaç ise nakitin gösterdiği fonksiyonları internet üzerinden bir ödeme aracılığı ile yapabilmek. Dolayısıyla burada yeni bir şey yok, teknolojik olarak nakitin verdiği imkanların internete taşınması söz konusu.
Bitcoin dışında piyasada alternatif sanal altınlar da var…
1400’e yakın kripto para var ama bunların çoğu Bitcoin tarzında ödeme sistemi değil. Mesela son zamanlarda piyasada yükselişte olan ‘Ripple’, daha çok bankalar arası çalışan ödeme sistemidir. Biliyorsunuz Bitcoin merkezi otoritesi olmayan bir yapı olarak tanımlanıyor fakat Ripple öyle değil. Ripple’a baktığınız zaman bir şirketin var olduğunu ve o yapıyı düzenleyen merkezi yapıyı görebiliyorsunuz. Öte yandan ‘Litecoin’e baktığınızda aynı Bitcoin gibi çalıştığını göreceksiniz. Onun dışında benzer şekilde çalışan ‘coin’ler (altın) mevcut. Örneğin ‘SolarCoin’ daha çok bir sektöre odaklanmış ‘coin’ler de var. 1400’e yakın ‘coin’ var ama şu anki gidişata göre bunların bir kısmı Bitcoin gibi sadece ödeme sistemli ve paranın yerine geçecek şekilde dizayn edilmiş durumda. Diğerleri ise daha farklı amaçlara hizmet edecek şekilde dizayn edilmiş durumda.
Halen Bitcoin’in piyasadaki ağırlığı nedir?
Aşağı yukarı piyasanın yüzde 36’sı Bitcoin’den oluşuyor. Burada özellikle Bitcoin’in tarihsel gelişimine bakmamız lazım. 2013’ten bu yana seyrine bakacak olursak piyasayı yüzde 80-85 oranında Bitcoin domine ediyordu ama bu yüzde 60’lara kadar geriledi. Son gelen satış ile birlikte yüzde 36’ya kadar geriledi aslında. Bunu Bitcoin’in gördüğü en düşük piyasa değeri olarak nitelendirebiliriz. Burada şu açıdan da bakmak lazım: Kripto para alemi mi küçülüyor? Yoksa Bitcoin’in ağırlığı azalırken diğerinin ağırlığı mı artıyor? Halen piyasada gördüğümüz ikinci durum. Diğerlerinin ağırlığı artarken Bitcoin’inki azalıyor.
Sizce Bitcoin’e yatırım yapılmalı mı?
Önce şunu belirtmeliyim ki çok hareketli bir menkulden bahsediyoruz. Birincisi yatırımcı bu kadar yüksek hareketliliğe alışkın mı, bununla başa çıkabilecek mi onu görmek lazım. Bunu ister para birimi, ister piyasa emri olarak görün halen bu kadar hareketli bir varlığa siz alışkın mısınız ve portföyünüz bunu kaldırabilecek durumda mı? İkincisi, bunu alıp satmak veya yatırım yapmak istiyorsanız neye yatırım yapmanızı bilmeniz gerekiyor. Her sanal para farklı fonksiyonlara sahip. Bitcoin düştü yerine ‘Ethereum’ alayım gibi bir mantık doğru değil. Ne alıp sattığınızı bilmeniz lazım ama genel çerçevede şunu söylemek istiyorum; yeni bir teknolojinin yeni bir uygulama alanı var. Buna baktığınız zaman regülasyonlar oturmuş değil, resmi borsaların kontrolüne girmiş değil. Dolayısıyla aldığınız ‘coin’in batma, devletin farklı bir vergilendirme getirme veya işlem yaptığınız borsanın sahtekâr bir yapı olması gibi riskli ihtimaller de var. Bunları bilip de kaybettiğiniz zaman çok üzülmeyecekseniz bir miktar yatırıyorsanız bence göz ardı etmemeniz gerekir.
Teknolojik anlamda peki …
Teknolojik açıdan Bitcoin’in kendisi güvenli değil diyemem ama halen işlem yaptığınız borsalar pek güvenli değil. Orada Bitcoin’i kendi cüzdanınıza transfer ettikten sonra internet ortamından kurtulmuş olursunuz ve bu bir güvenlik sağlar. İkinci olarak artı değerde olan piyasalara giren herkes başarı hikâyesini anlatır. Ama asıl sonucu piyasa eksi duruma düştüğü zaman anlarız. Şu anda da durum oraya doğru gidiyor. Piyasalarda dayanma ve bekleme gücünüz varsa bence alınması gerekir çünkü bu tip işlemlerde alım yapmazsanız ne olduğunu anlayamazsınız.
Ülkeler Bitcoin’i engelleyebilir mi?
İnterneti kapatmadığınız sürece Bitcoin’i engelleyemezsiniz. Çin Halk Cumhuriyeti’nde internete uygulanan sert yaptırımlar sonrası Bitcoin’e yapılan yatırımların önüne geçildi. İnterneti kapatıp, vergilendirme sistemini ayarlarsanız Bitcoin’in önüne geçebilirsiniz. Devletler isterse kapsamlı çalışmalar yaparak önüne geçebilir ama bu teknolojik bir yapı olduğu için bazı devletler daha liberal yaklaşacaktır. Sermaye kontrolüyle hareket eden devletler ise daha sert davranacaktır.
Peki Bitcoin için patlayacak bir balon denilebilir mi?
Balon kelimesi burada farklı anlamlara gelebilir. 1999 ve 2000 yıllarında internet de bir balondu ve çoğu şirket iflas etti, insanlar yatırımlarını kaybetti. Ama o tarihlerde Amazon, Ebay, Google’ı ortaya çıkartanlar bugün çok ciddi gelir elde etti. Bitcoin’de bir internet balonuna benziyor. 1400 ‘coin’den hangisinin dürüst çalışma modeline sahip olduğunu bilmiyoruz. Bunların birçoğu da batacak. Ama bunların bir kısmı ise düzgün iş modellerine ve gelecek öngörülerine sahip olduğu için batmayacaktır. ‘Blockchain’ (blok zinciri) tabanlı para birimleri ortadan kalkmaz fakat aşırı spekülatif olanlara yatırım yapanlar batacaktır. Yasal açıdan ise şöyle diyebilirim: ‘Initial coin offering’ (kripto paraların toplandığı yer) içinde yer alan ‘coin’ler yasal değil. Siz eğer burada bir ICO yaparsanız Sermaye Piyasası Kurulu’nun gelip size hesap sorma hakkı vardır. Ama bunu daha şeffaf ve liberal ekonomilerde yaparsanız sorun olmaz.
‘2018 sonrasına hazırlıklı olmak lazım’
2018 yılında dünya piyasalarını neler bekliyor?
Global ekonomi 2009’da dibi gördü. 2009’dan bu yana büyüyen bir global ekonomi var. Birincisi bu büyüme 2018’de duracak anlamına gelmiyor ama olgunlaşmış bir büyüme olduğu için 9 yıl içerisinde bir büyüme olmayacak ve olgunluk kaybolacak. ABD’de vergi paketi açıklandı; geçen yılın son iki çeyreğinde ABD’de bir büyüme var ve bu yıl da büyüme açısından sorun olmayacak ama geçmiş yıllara oranla şu fark var: 2015’ten beri ABD Merkez Bankası FED, bilançosunu açıkladıktan sonra faiz arttırmaya başladı. Geçen sene varlık dağıtımlarını yaptı, bu yıl ECB varlık alımlarını bitirecek ve 2018 yılı likiditenin genişleyeceği son yıl olacak gibi gözüküyor. 2018’den sonra likiditenin dağılmaya başlayacağını göreceğiz. Vergi paketi şirket kârlarını arttıracak, hisse senetlerini geri alabilecekler. Bu gelişmeler hisse senedi piyasası için iyi ama dönüp baktığınız zaman bir daha vergi paketi açılmayacaktır. Avrupa’da kritik seçimleri geride bıraktık, önümüzde İtalya seçimi var. Almanya’da henüz bir hükümet kurulmadı. İngiltere’de Brexit’in nereye doğru gideceği belli değil. Dolayısıyla 2018 yılı ekonomi açısından iyi bir yıl olacak çünkü 2018 sonrası zorlaşacak koşullara yönelik hazırlık yapmamızı gerektirecek bir yıl olacak. Piyasa bu yıl da iyi gidecek ama bu yıl evimizin içini temizlemeliyiz.
