Yeni yıl yaklaşırken, yılbaşı hazırlıkları da başladı. İstanbul’un alışveriş merkezlerinden tarihî Mahmutpaşa Çarşısı ve Mısır Çarşısı’nda vitrinler yılbaşına hazır. Biz de tarihî çarşıları ziyaret ederek esnafla konuşalım istedik. Esnaf hem fiyatların yüksekliğinden, hem de baskıdan şikâyetçi.
Yılbaşı alışverişi yapmak için Mahmutpaşa’ya giden biri, yeni yıl havasını daha çarşıya girmeden yaşıyor. Eminönü’ndeki meşhur Nimet Abla’nın önünde, metreleri bulan bir kuyrukla karşılaşıyorsunuz. Buradan alınan biletin talihine inananlar, yanlarına gelen seyyar piyango satıcılarının “Hepsi Bahçekapı’dan!” diye seslenmelerine kulak asmadan, saatlerce bilet kuyruğunda beklemeyi göze alıyorlar.
Tarihî Mahmutpaşa Çarşısı’na girmemizle beraber, Noel Baba biçiminde gözlükler, süsler, ışıklar gözümüze çarpıyor. Mahmutpaşa esnafı, çeyiz ve sünnet malzemeleriyle dolu olan vitrinlerini değiştirip, yeni yıl için düzenlemişler. Satışların nasıl gittiğini sorduğumuz esnaftan farklı tepkiler alıyoruz. Kimi neredeyse izdiham yaşandığını söylüyor, kimiyse yılbaşı geleneğinin artık kalmadığından yakınıyor.
‘Zaten gayrimüslim kalmadı ki’
Kalabalık yüzünden zar zor ilerleyerek, yılbaşı şekerlemeleri için Mabel’e giriyoruz. Dışarıdaki kalabalığın aksine dükkân sakin. Dükkân sahibi, yılbaşı sebebiyle artık satışlarda artış olmadığını söylüyor. Dükkân sahibinin aktardığı kadarıyla, esnafın bir kısmının uyguladığı baskı, Noel satışlarını etkilemiş. “Siz hiç Kurban Bayramı’nı kutlayan Hıristiyan gördünüz mü?” afişlerinin asılı olduğu çarşıda, esnafın vitrinine “Noel Baba” koymaya bile çekindiğinden şikâyet ediyor. Yılbaşı için dükkâna ayrı bir ürün gelmediğini, daha çok çam ağacına asılan baston şekerlerin ilgi gördüğünü söylüyor.
Şarküteri ve meze satan Namlı’nın çalışanlarıyla konuştuğumuzda ise, Mabel’dekinden farklı bir durum görüyoruz. Satışlarda çok ciddi bir artış olduğunu söylüyorlar. Yılbaşı yaklaşırken, pastırma en çok rağbet gören ürünlerden biriymiş. Pastırmanın yanı sıra, Amerikan salatası, haydari, Çerkes tavuğu, midye dolma çok gidenlerden. Ayrıca hindi, hindi dolması, kestaneli hindi yine çok satılan ürünler arasında.
Yılbaşı süsü satışında izdiham
Çarşıyı renklendiren ve başı en kalabalık olan grup, yeni yıl süsleri satan dükkânlar. Birileriyle konuşabilmek için boş anlarını kollamak zorunda kalıyoruz. Süs Evi’nden konuştuğumuz kişi, çarşıda yılbaşı havasının hissedildiğini, satışların çok iyi olduğunu, hatta hafta sonu neredeyse izdiham yaşandığını söylüyor. Noel Baba, çam, çam süsleri, tavan topları en çok satan ürünler...
Mısır Çarşısı esnafı da şikâyetçi
Mahmutpaşa bu kadar hareketliyken, Mısır Çarşısı’na girdiğimizde ise işler değişiyor. Çarşı neredeyse boş. Yılbaşının en çok tüketilen ürünlerinden olan kuruyemiş için esnafla konuştuğumuzda, yılbaşında çarşıda bir hareketlenme olmadığı bilgisini alıyoruz. Şubat başına kadar çarşının ölü olduğunu söyleyen esnaf, fiyatların pahalılığından ve çarşı içindeki baskıdan şikâyetçi.
En kalabalık dükkân Malatya Pazarı. Buradakiler de, satışların eskisi gibi olmadığını söylüyor. Eskiden, 40 gün önceden yılbaşı siparişlerini hazırlayan çalışanlar, şimdi ekstra bir hazırlık yapmıyor. Fakat son 3-4 gün satışların artmasını umarak stok yapılıyor. Bunun alım gücüyle alakası olmadığını, genel satışlarda bir düşme yaşanmadığını söylüyorlar. Antep fıstığı, badem, çekirdek, tuzlu fıstık, leblebi en çok giden ürünler. Yılbaşı için özel olarak “lüks” ve “ekstra lüks” gibi paketler hazırlanıyor.
Başka dükkânlarla konuştuğumuzda ise, ilk şikâyet, ürünlerin pahalılığıyla ilgili oluyor. Bunu, satılan ürünün kalitesine bağlayan da var, dükkân kiralarının pahalı olmasına da. Çarşıda genellikle kaliteli ürünler satıldığı için, dışarısıyla arada ciddi bir fiyat farkı olabiliyor. Mesela cevizin kilosu dışarıda 80 lira civarıyken, çarşıda 100 lirayı geçebiliyor. Bu yüzden satış yapılamıyor. Alsalar bile, 100 ya da 200 gram kadar alıyorlar.
Çayın kilosunun 100 liraya, lokumun kilosunun 200 liraya kadar çıktığı çarşıda, alıcının bütçesi de ister istemez zorlanıyor. Ayrıca İstanbul’un büyümesiyle Mısır Çarşısı’nın eski önemini kaybetmesinden, turistik bir yer olarak kalmasından şikâyetçiler.
Esnaflar arasında, çarşının boşluğunu, dış basının yaptığı haberlere bağlayanlar da var. Konuştuğumuz esnaflardan biri “Suriye ile Türkiye arasında savaş varmış gibi gösteriliyor. İnsanlar can güvenlikleri olmadığını düşünüp buraya gelmiyor. Türkiye’ye giderseniz tehlikedesiniz imajı var. Oysa burada rahat yaşıyoruz. Özgürlük anlamında değil elbette. Ama İstanbul’da yansıtıldığı gibi bir güvenlik sorunu yok. Fakat IŞİD burada eylem yapacak diye gelmeyen turistler var. Çünkü böyle haberler okuyorlar. Satışlar belki artar diye Christmas’ı bekliyoruz” diyor. Ve yine çarşı içinde esnafın hissetiği baskıya değinerek “Bir taraftan çarşı içinde rahat bir hava yok. Yılbaşı kutlamayla ilgili bir baskı hissediliyor. Esnaf, rahatça yeni yıl havasına giremiyor. ‘Müslüman, yılbaşı kutlar mı?’ gibi bir düşünce var. İnsanlar pek açık fikirli değiller” diyerek yakınıyor.
Mısır Çarşısı’na olağan dışı getirilen tek ürün ise Christmas çayı. Çilek aromalı bu çay, esnafın yüzünü güldürmeye yetmiyor.