Ermeni toplumu, 3 Mart Pazartesi günü, Surp Zadig öncesi Medz Bahk (Büyük Oruç) dönemine girdi. Yedi hafta sürecek olan orucun anlam ve önemini, kilisede yapılacak ayinleri ve orucun bireysel ve toplumsal yönlerini Türkiye Ermeni Patrikliği Ruhani Meclis Başkanı Başrahip Tatul Anuşyan ile konuştuk.
MARAL DİNK
maraldink@agos.com.tr
Ermeni toplumu, 3 Mart Pazartesi günü, Surp Zadig öncesi Medz Bahk (Büyük Oruç) dönemine girdi. Yedi hafta sürecek olan orucun anlam ve önemini, kilisede yapılacak ayinleri ve orucun bireysel ve toplumsal yönlerini Türkiye Ermeni Patrikliği Ruhani Meclis Başkanı Başrahip Tatul Anuşyan ile konuştuk.
-
Hayr Surp, Medz Bahk nedir, neden önemlidir?
Medz Bahk, Kilise’nin hazırlık dönemlerinden biri. ‘Dağavar’ dediğimiz beş büyük bayramdan önce oruç dönemi geçiririz. Üç bayramda oruç bir hafta iken, en önemli iki bayram Dzınunt ve Zadig’den önce yedi haftalık oruç dönemi var. Dzınunt’tan önceki yedi haftalık oruç, zaman içinde unutulmuştur. İlk hafta ve son hafta tutulur genelde. Orucun içinde barındırdığı felsefe, yenilenmek, arınmak, yeniden doğmak olarak okunabilir. Öte yandan, şunu da söylemeliyiz: İnsan hakkı yiyorsanız, hırsızlık yapıyorsanız, riyakârsanız, kıskançlığınız varsa, kendinize ve topluma zarar veren yaşam devam ediyorsa, oruç tutun tutmayın, fark etmez. Tanrı’nın oruca ihtiyacı yok, ruhumuzun şekillenmesine ihtiyacı var. İnsan kendi için, kendi ruhunu arındırmak için oruç tutar.
-
Yedi hafta boyunca kilisede ne tür ayinler olur?
Her haftanın bir anlamı var. Pun Paregentan mutluluğu ve cennet kavramını anlatıyor. İkinci pazar cennetten kovuluşu, yani insanın yaptığı hatalardan dolayı cennetten uzaklaştırılmasını anlatır. Anarak Vorti (yaramaz oğul) pazarında, evinden uzaklaşan, sonra hata yaptığının farkına varıp babasının evine dönmeye karar veren oğul anlatılır. Anirav Dındes (haksız kâhya) dediğimiz dördüncü pazar, kendine emanet edilmiş değerlerin farkında olan ve bunların değerlerini bilen insan olma gereği açıklanıyor. Daha sonraki hafta Anirav Tadavor’da (adaletsiz yargıç), Tanrı’yla tekrar bağ kurmanın gerekliliği vurgulanır. Kalıstyan Giragi’de (Gelişin Pazarı), Rabb’in ikinci gelişini ve sonsuz hayata hazır olabilmemiz için arınmamız gerektiği anlatılır. Ardından Dzağgazart’a ve Avak Şapat’a giriyoruz.
-
Medz Bahk döneminde evlerde uygulanan gelenekler var mı?
Mırmıras ya da Mormoros denen kırmızı soğanla ilgili bir gelenek var. Kırmızı bir soğanın üzerine yedi tane kaz ya da hindi tüyü saplanır. Altına da kırmızı, kurumuş acı biber bağlanır ve eve asılır. Her hafta soğanın üzerinden bir tüy çıkarılır. Bu, yedi hafta için takvim hesabı değildir. Kırmızı soğan insanın kalbini, her bir tüy ise yedi günahı temsil eder. Hıtum günü, balık yerken, o kırmızı soğanı kırdığımızda içinden beyaz iç kısmı çıkar. Temizlenmiş, arınmış insan benliğini sembolize eder. Acı biber ise, arınmazsak bizi acıların beklediğini söyler.
-
Oruç saat kaçta açılıyor?
Oruç akşam ayininden sonra açılır. Bulunduğunuz mahallenin kilise saatine göre açabilirsiniz, belirli bir saati yoktur.
-
Bahk ile Dzom arasındaki fark nedir?
Dzom’da (Oruç) günde bir defa, gün battıktan sonra yemek yenir. Hayvansal gıda tüketilmez. Bahk’ta (perhiz) ise üç öğün yemek yenebilir, yine hayvansal gıda tüketilmez.
-
Neden hayvansal gıda tüketmiyoruz?
Kutsal Kitap’a göre, Atam ve Yeva (Adem ve Havva) cennetteyken hayvansal gıdaları yoktu, bitki ve meyve yiyorlardı. Bu onların cennette mutlu olmasına engel değildi. Cennetten kovulduktan sonra Tanrı’dan uzak yaşarken aldıkları gıdaların ruhsal mutluluklarına bir faydası olmadığını gördüler. İnsan mutluluğunu gıdaya endekslememeli.
-
40 gün oruç tutulması zorunlu mu?
Öğrenciler de soruyor, “çarşamba ve cuma günleri Bahk tutun” diyorum.
-
Neden çarşamba ve cuma?
Yedi haftalık bu dönem hariç, kilise takvimine göre yılın her çarşamba ve cuma günleri Bahk tutulur. Medz Bahk’ta da, oruç tutma problemi olanlar, hastalar veya çocuklar sadece çarşamba ve cuma günleri perhiz ya da oruç tutabilirler. Yeni Ahit, orucun sadece yiyecekle alakalı olmadığını, ruhani olduğunu söyler.
-
Hastalar ve çocuklar için ne öneriyorsunuz?
Kalp, tansiyon, şeker hastaları veya ilaç kullananlar da oruç yerine perhiz tutabilir. Çocuklara değerleri aktarmalıyız ancak çocukları zora sokmayacak çözümler bulmalıyız. Herkes çocuğunun bünyesini bilir. Özellikle öğrencilerin gıdaya ve şekere ihtiyacı var. Perhize yönelirlerse çocukların sağlığı için iyi olur. Oruç ya da perhiz için okullarımızda çarşamba ve cuma günleri uygun yemekler çıkıyor.
-
Oruç döneminde uzak durulması veya yapılması gereken başka neler var?
Geleneksel olarak düğün yapılmaz. Vaftiz ve cenaze olur. 40 gün inziva dönemidir. Hıristiyan kimliğinin bilincine varılması için bir arınma dönemi de diyebiliriz. Meditasyon gerekiyor. Düğün olmadığı için eğlence yapılmaz, ancak bu hayatından gülmeyi atmak demek değil. Bireyin oluşturduğu toplumsal yaşamın da derlenip toplanması gerekiyor. Gerçeklerin farkında olmak, onlar hakkında düşünebilmek için yaşamımızı sadeleştirmeliyiz. Oruç ruhsal yapılanma dönemidir. Öğretici bir faaliyet, bir anma toplantısı veya konferans, insanı yönlendirici, yapılandırıcı, toplumsal bilinci geliştiren çalışmalar olduğu için, oruç döneminde yapılabilir.
-
Bu konuda mezhepler arasında farklılıklar var mı?
Oruç, Hıristiyan kiliselerinde yavaş yavaş anlamını yitiriyor. Mesela Ermeni Katolik Kilisesi hariç, Katolik kiliseleri oruç dönemini halkın yaşamından azalttı. Ortodoks Kilisesi, oruca onlara nazaran daha çok devam ediyor. Oruçta yenecek ve yenmeyecek şeyler konusunda, kiliseler arasında uzun toplantılar ve tartışmalar yapılıyor. Ortodoks Kilisesi balık yenmesini onaylar. Aslında yenmesi doğru değil. Biz Zadig’ten bir gece önce, Hıtum akşamı yiyoruz. Dzom’u bozarken yavaşça bir geçiş yapılmış oluyor. “Bal yenir mi?” diye soruyorlar. Bal da hayvansaldır, yenmemesi tavsiye edilir. Ancak tereddüdünüz yoksa yiyebilirsiniz. Niye onu yedin, niye bunu yedin diye hesap sorulmayacak.
