Bizans döneminden kalan tarihi özelliğe sahip kiliselerden Kariye de camiye dönüştürüldü. Kariye aynı Ayasofya gibi müze olarak hizmet vermekteydi. Kariye, dünyaca ünlü mozaik ve freskleriyle Bizans ve Hıristiyan sanatı açısından önemli bir yere sahip.
Resmi Gazete'nin bugünkü sayısında yer alan Cumhurbaşkanı kararına göre, "Kariye Camii'nin müze ve müze deposu olarak kullanılmasına yönelik 1945 yılına ait Bakanlar Kurulu kararının Danıştay 19'uncu Dairesi kararı ile iptal edilmesi üzerine Kariye Camii'nin Diyanet İşleri Başkanlığı'na devredilerek ibadete açılmasına" karar verildi.
Bizans İmparatorluğu döneminde 6'ncı yüzyılda kilise olarak inşa edilen yapı, İstanbul'un alınmasından sonra 1511 yılında II. Bayezid'in sadrazamlarından olan Atik Ali Paşa tarafından camiye çevrilerek 'Atik Ali Paşa Camii' veya 'Kariye Camii' olarak anılmaya başladı. Bakanlar Kurulu'nun 2 Ağustos 1945 tarihinde aldığı kararla müzeye çevrilen yapı, Danıştay 19'uncu Dairesi'nin 2019 yılında aldığı karar çerçevesinde camiye dönüştürülüyor.
Benzersiz bir yere sahip
İnşa edildikten sonra Bizans döneminde çeşitli kereler tamir edilen kilisedeki fresk ve mozaiklerin saray ileri gelenlerinden Teodoros Metohites tarafından 1320'lerde yaptırıldığı düşünülüyor. Bizans döneminde Khora manastır ve kilisesi olarak bilinen kiliseyi Bizans sanatı bakımından önemli kılan da içindeki mozaiklerdir. İsa Mesih ve Meryem Ana'nın yanısıra birçok Hıristiyan aziz ve Kitab-ı Mukaddes'ten alınmış sahneler, kilisenin duvarlarında ve tavanında mozaik haline getirilmiştir.
Uzmanlara göre Kariye resimlerinin başta gelen özelliği ilkçağın Helenistik döneminin resim geleneğinin bilgilerinden faydalanılmış olması, vücutların plastik değerlerinin belirtilmesi ve üç boyutluluğa dikkat edilmiş olması. Bu açılardan Kariye'deki resim sanatının, Rönesans akımının paralelinde Bizans'ta da yeni bir sanat anlayışının başladığına işaret ettiği düşünülür. Kapının üstünde İsa Mesih'e kilisenin bir modelini sunan Teodoros Metohites tasvir edilmiştir. Ayrıca Meryem Ana ve İsa Mesih'in önünde yere diz çökmüş bir figür olarak 12. yüzyılda kiliseyi yeniden yaptıran İsaaikos Komnenos'un portresi vardır.
Kilisede ayrıca kapının iç tarafında kemerin üstünde 'Meryem'in son uykusu ve İsa Mesih tarafından göğe çıkarılması' sahnesi tasvir edilmiştir. Bu mozaik pano bu konunun işlendiği örnekler arasında estetik açıdan en başarılısı olarak kabul edilir. Kilisede ayrıca mahşer gününün tasvir edildiği, İsa Mesih ile havarilerinin birlikte resmedildiği mozaik de yer almaktadır. (Kaynak: Semavi Eyice, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi)
