Türkiye’de Ermeni patrikhanesinin seçim sürecine devlet tarafından her dönem müdahale edildi. 1998 yılında da seçim yapılmasına izin verilmemiş, Ermeni toplumu uzun süre yine seçim yapmak için mücadele etmek zorunda kalmıştı.
Ermeni patrikhanesinin yoğun tartışmaların ardından, patrik seçim sürecini başlatmak için 15 Mart’ta yaptığı değabah (patrik kaymakamı) seçimine devlet tarafından müdahale edildi. Seçim yapıldıktan sonra İstanbul Valiliği’nin ‘seçim sürecinin başlatılmasının uygun olmadığı’ yönündeki yazısı Ermeni Patrikhanesine gönderildi. Valilik yazısında hiçbir yasal kanun veya kararnameye, yönetmeliğe dayanmaksızın, “esas, usul ve teamüller” tanımlaması yapıldı. Patrik Genel Vekili’nin görevi başında olduğu vurgulandı.
Türkiye’de Ermeni patrikhanesinin seçim sürecine devlet tarafından her dönem müdahale edildi. Herhangi bir tüzel kişiliğe sahip olmayan Ermeni patrikhanesi sadece patrik tarafından temsil edilebiliyor. Bu nedenle Türkiye Ermenileri Patriği seçimi her dönem, Ermeni toplumunun yanı sıra devlet tarafından da yakından takip edilip, müdahale ediliyor.
Türkiye Ermenileri Patriği 2. Mesrob’un 2008 yılında ortaya çıkan sağlık sorunları görev yapmasına engel olmaya başlayınca, Ermeni Patrikhanesi seçim yapmak istemiş, ancak devlet seçim kararına müdahale ederek, ‘patrik ölmeden seçim yapılmasının mümkün olmadığı’ gerekçesiyle seçim yapılmasına izin verilmemişti. Devlet bu kararında da Ermeni kilisesinin usul ve esaslarını gerekçe göstermişti. Seçim yapılmaması üzerine başlayan tartışmaların ardından devlet ‘Patrik Genel Vekili’ unvanı yaratarak, Ruhani Meclis’in ‘Genel Vekil’ seçimi yapmasına izin vermiş, Ruhani Meclis, Genel Vekil olarak Başepiskopos Aram Ateşyan’ı seçmişti.
Ermeni patrikhanesine, ibadethaneler dışında ruhani kıyafet giyme yetkisi, 2010 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Aram Ateşyan’a verilmiş durumda.
1998’de devlet başka ‘usul’ uygun gördü
2010 yılında Genel Vekil unvanı yaratan devlet, 1998 yılında ise tam tersi bir uygulama konusunda ısrarcı olarak seçim yapılmasına yine izin vermemiş, Ermeni toplumu uzun süre yine seçim yapmak için mücadele etmek zorunda kalmıştı.
1998 yılı Mart ayında Türkiye Ermenileri 83. Patriği Karekin Kazancıyan’ın vefat etmesi üzerine Ermeni kilisesi patrik seçim sürecini başlatmıştı. Kazancıyan, görev yaptığı dönemde, patrikhanede vekil olarak Mesrop Mutafyan’ı seçmişti. Vekil unvanını koruyan Mutafyan döneminde, Değabah seçimi yapılmasına gerek olmaksızın Müteşebbis Heyet oluşturularak heyetle beraber İstanbul Valiliği’ne seçim için başvuru yapıldı. Başvuru sonucu beklenirken, patrik seçimi için adaylar çalışmalarına başladı, Müteşebbis Heyet, delege sayılarını belirledi.
İstanbul Valiliği, şimdi yaptığı uygulamanın tam tersi bir karara imza atarak, Patrik Vekili diye bir unvan olmayacağını, kilise örf ve adetleri gereğince, en yaşlı ve kıdemli ruhanin yetkili olduğunu açıkladı ve seçim başvurularını işleme koymayacağını açıkladı.
Mutafyan istifa etmişti
Bunu üzerine Mutafyan tarafından valiliğe yeniden başvuru yapılarak kilise geleneklerinde böyle bir uygulama olmadığı, yaşa ve kıdeme itibar edilemeyeceği bildirildi. Ermeni Patrikhanesi Ruhani Kurulu toplantı yaparak Mutafyan’ın Patrik Vekili olduğunu ilan etti.
Valilik bunun üzerine Ermeni Patrikhanesi’ne yazı göndererek, vekillik unvanın devam etmesi halinde cezai işlem uygulanacağını açıkladı. Ruhani Kurul, yazının ardından bir kez daha toplanarak Mutafayan’ın Patrik Vekili olduğunu açıkladı. Seçim süreci, devletin ısrarı nedeniyle tıkanmış oldu.
98 Mart ayında başlayan seçim sürecinin önünün açılması için Haziran 1998’de Mutafyan, Patrik Vekilliği’nden istifa etti. Değabah seçimi yapıldı. Yapılan seçimde Mutafyan bu kez Değabah olarak seçildi. Yeniden Valiliğe başvuru yapıldı. Yapılan görüşmelerin ardından Ekim ayında seçim yapılması kararlaştırıldı.
