«Արաս»էն հրատարակչական արշաւ

բագրատ էսդուգեան

Վերջին ժամանակներու կարեւորագոյն ուրախութիւններէն մէկը կը ներ­կա­յանայ «Արաս» հրա­տարակ­չա­տան հրա­տարա­կու­թիւննե­րու քա­նակի առու­մով ար­ձա­նագ­րած աչ­քա­ռու ոս­տումը։ Հրա­տարակ­չա­տու­նը իր հիմ­նադրու­թեան ժա­մանակ­նե­րէն իսկ ար­ժա­նացած է ար­տադրած իւ­րա­քան­չիւր գիր­քի նկատ­մամբ ցու­ցա­բերած խիստ բծախնդիր որա­կով։ Այնտեղ գիր­քե­րը կ՚ար­ժա­նանա­յին խմբագ­րա­կան շատ կա­րեւոր քննար­կումի եւ ըն­թերցո­ղը, յա­ճախ ալ ոչ հայ ըն­թերցո­ղը կը բա­ւարա­րուէր իրեն փո­խան­ցո­ւած յա­ւելեալ տե­ղեկու­թիւնով։ Շատ ան­գամ հայ ան­հա­տի հա­մար սո­վորա­կան ու բնա­կան թո­ւացող բազ­մա­թիւ գի­տելիք­ներ կրնա­յին օտա­րազ­գի ըն­թերցո­ղի հա­մար ան­հասկա­նալի թո­ւիլ։ Այդ դժո­ւարու­թիւնը յաղ­թա­հարե­լու հա­մար «Արաս» իր լոյս ըն­ծա­յած գրա­կանու­թեան մէջ լայն տեղ կու տար էջա­տակե­րու նշումնե­րուն։ Սա­կայն այս բո­լորով հան­դերձ անոր տա­րուայ ըն­թացքին հրա­տարա­կած գիր­քե­րը խիստ սա­կաւա­թիւ կը մնա­յին բաղ­դատմամբ այս շու­կա­յի մէջ որոշ մա­կար­դակ մը ձեռք բե­րած այլ հրա­տարակ­չա­տու­նե­րու։ Վե­րեւ նշո­ւած ոս­տումով Պոլ­սոյ այս շատ կա­րեւոր մշա­կու­թա­յին հաս­տա­տու­թիւնը այժմ յա­ջողած է այդ շու­կա­յի մէջ իր ար­ժա­նի տե­ղը գտնե­լու։ Վեր­ջա­պէս պէտք չէ մոռ­նալ որ հրա­տարակ­չա­տան մը ար­հեստա­վարժ հա­մարո­ւելու գլխա­ւոր հրա­մայա­կանն է իր հրա­տարա­կու­թիւննե­րուն թի­ւը։ Ծա­նօթ իրո­ղու­թիւն է որ գիր­քի փա­ռատօ­նի նա­խոր­դող օրե­րուն հրա­տարակ­չա­տու­նե­րը թափ կու տան նոր գիր­քե­րու պատ­րաստու­թեան։ Կ՚ու­զեն աւե­լի մեծ քա­նակու­թեամբ գիր­քե­րով յայտնո­ւիլ այս հսկայ շու­կա­յին մէջ։ Ու­րա­խու­թեամբ նշենք որ «Արաս»ի մեր ըն­կերնե­րը այս տա­րի ամ­բողջո­վին յա­ջողած կ՚երե­ւին իրենց այս առա­քելու­թեան մէջ, քա­նի որ անոնք վեր­ջին շա­բաթ­նե­րուն լոյս ըն­ծա­յեցին բազ­մա­թիւ նոր գոր­ծեր։ Ան­շուշտ հարկ է նշել թէ հրա­տարակ­չա­կան այս մեծ ար­շա­ւը թրքե­րէն ըն­թերցող­նե­րուն պար­գե­ւեց շատ հա­րուստ ցանկ մը։ Մեր ժա­մանակ­նե­րու գրա­կանու­թեան մէջ տի­տան­ներ կո­չու­մի ար­ժա­նի հեղինակներու գիր­քերը հրա­տարա­կուե­ցան։

«Kitap/Գիրք» յա­ւելո­ւածի այս հա­մարին մէջ պի­տի փոր­ձենք այդ գիր­քե­րէն միայն եր­կու օրի­նակ­նե­րուն ա­նդրա­դառ­նալ։

Առա­ջին հեր­թին կ՚ար­ժէ խօ­սիլ Մկրտիչ Մար­կո­սեանի նոր հրա­տարա­կու­թեան մասին։

Տիգ­րա­նակեր­տի ոգին իրեն յա­տուկ ջերմ ոճով մը նկա­րագ­րող Մար­կո­սեան, այս ան­գամ դուրս կ՚ել­լէ այդ սահ­մա­նու­մէն եւ ըն­թերցող­նե­րուն կը մա­տու­ցէ մտո­րումնե­րու հա­տոր մը։ Մար­կո­սեան իր այս աշ­խա­տու­թեան մէջ կ՚անցնի աշ­խարհի սահ­մաննե­րը եւ խորհրդա­ծու­թիւններ կ՚ընէ աշ­խարհի արար­ման Սուրբ Գրա­յին վար­կածնե­րու մա­սին։ Գի­տենք որ Հին Կտա­կարանն ու Նոր Կտա­կարա­նը աշ­խարհի գո­յու­թեան մա­սին կը պատ­մեն նոյն միտ­քե­րը։ Գի­տենք աշ­խարհի կազ­մութեան ոդի­սակա­նը, թէ ինչպէս եր­կինք ու եր­կիր իրար­մէ ան­ջա­տուե­ցաւ, ապա ինչպէս ծո­վերը ստեղ­ծո­ւեցան, ինչպէս բու­սա­կան աշ­խարհը եւ կեն­դա­նու­թիւնը լե­ցու­ցին աշ­խարհի երե­սը ու վեր­ջա­պէս բո­լորս գի­տենք թէ, կամ ալ հետզհե­տէ գի­տենք թէ Եւա ի՞նչ մա­հացու մեղք գոր­ծեց, որուն հե­տեւան­քով մեր նա­խահայրն ու նա­խամայրը վտա­րուե­ցան դրախ­տէն։

Մար­կո­սեան իր այս աշ­խա­տասի­րու­թեան մէջ իւ­րա­յատուկ, պար­զա­միտ ու ծի­ծաղող ոճով խնդիր­ներ կ՚ու­նե­նայ սոյն Սուրբ Գրա­յին գրա­կանու­թեան հե­ղինակ­նե­րուն հետ։ Կար­դա­լով «Աս­տուծոյ Ու­ղե­ւորու­թեան Տո­մարը» ակա­մայ կը ժպտինք այդ գրա­կանու­թեան տրա­մաբա­նու­թե­նէ հե­ռու որոշ պա­տումնե­րուն վրայ։ Սա­կայն կ՚երե­ւի թէ այս բո­լորէն աւե­լի ու­շագրաւ կա­րելի է հա­մարել գիր­քի աւար­տին դրո­ւած «Հո­գեճաշ» անուն պատ­մո­ւած­քը, որ իր կար­գին հա­յերէն գա­ւառա­կան գրա­կանու­թեան ամե­նայատ­կանշա­կան օրի­նակ­նե­րէն մէ­կը ըլ­լա­լով ըն­դունո­ւելու ար­ժա­նի է։ Մար­կո­սեան այնտեղ շրջե­լով Շիշ­լիի Հա­յոց Գե­րեզ­մա­նատան բազ­մա­թիւ շի­րիմ­ներ, գա­ւառէն եկած իր հօ­րը կը ծա­նօթաց­նէ ժո­ղովրդի մը բո­լոր այն կա­րեւո­րագոյն դէմ­քե­րը, որոն­ք իրենց վաս­տա­կով մեծ նպաստ բե­րած են ժո­ղովրդի հա­րազատ մշա­կոյ­թին զար­գացման։ «Այս ալ մեր Սուրբ Խա­չի հիմ­նա­դիր Գա­րեգին Պատ­րիար­քի շի­րիմն է» կ՚ըսէ եր­կիւղա­ծութեամբ եւ անոր հա­մար ալ կը ստա­նայ հօ­րը օրհնու­թիւննե­րը։ Այդտեղ ըն­թերցո­ղը կը բաժ­նէ գա­ւառա­ցիի յա­տուկ գնա­հատե­լու, գի­տակ­ցե­լու եւ ար­ժե­ւորե­լու ու­նա­կու­թիւնը։ Այս պատ­մո­ւած­քը տա­րիներ առաջ լոյս տե­սած էր «Մար­մա­րա» թեր­թի էջե­րուն վրայ եւ ըն­դունո­ւած էր, որ­պէս աւե­տիս հա­յերէն գրա­կանու­թեան նոր գիւ­ղա­գիրի մը յայտնու­թեան առու­մով։ Ար­դէն ճիշդ նոյն ժա­մանակ­նե­րուն լոյս տե­սաւ Մար­կո­սեանի «Մեր Այդ Կող­մե­րը» անուն գոր­ծը, որ ապա թարգմա­նուե­լով թրքե­րէնի ար­ժա­նացաւ շատ մեծ ժո­ղովրդա­կանու­թեան։ Մի գու­ցէ կա­րելի է ըսել որ այդ հե­տաքրքրու­թիւնը պատ­ճառ դար­ձաւ որ Մար­կո­սեան յետ այ­սու հրա­ժարի հա­յերէն գրե­լէ եւ իր բո­լոր գրա­կան ար­տադրու­թիւնը տա­նի տե­ղական լե­զուով։

Երբ նիւ­թը կը վե­րաբե­րի գրա­կանու­թեան այնտեղ հե­ղինա­կի լե­զուն երկրոր­դա­կան կը մնայ բաղ­դատմամբ իր խօս­քին։ Վեր­ջա­պէս գնա­հատո­ւածը նախ ինչ ըսելդ է, որ լե­զուով ըսելէդ աւելի։ Կար­ծես ճիշդ ալ այս մա­սին խորհրդա­ծելու առիթ հան­դի­սանա­լու հա­մար «Արաս»ի վեր­ջին հրա­տարա­կու­թիւննե­րէն մէ­կը կը վե­րաբե­րի խիստ հա­յեցի, բայց ոչ հա­յերէն գրող հե­ղինա­կի մը։ Ըն­թերցո­ղը ար­դէն գու­շա­կած է։ Կը խօ­սինք հայ գրա­կանու­թեան տի­տան­նե­րէն մէ­կուն՝ ամե­րիկա­հայ ծա­նօթ գրող Ուի­լիըմ Սա­րոյեանի մա­սին։ «Արաս» նա­խապէս ալ հրա­տարա­կած էր հայ ժո­ղովուրդի այս հա­րազատ գրի­չին զա­նազան գոր­ծե­րը եւ աւե­լին, հրա­տարա­կած էր նաեւ անոր դէ­պի եր­կիր կա­տարած ճա­նապար­հորդու­թեան նկա­րագ­րա­կանը Պերճ Զո­պեանի գրի­չով։ Սա­րոյեանա­կան յա­տուկ հու­մո­րով անուն մը ու­նի այս գիր­քը՝ «Թու­թա՞կ Ես Ծօ՛»։ Յա­ճախ ու­րիշնե­րուն ըսա­ծը կրկնե­լով խօ­սող­նե­րուն դէմ գոր­ծա­ծուած յան­դի­մանա­կան նա­խադա­սու­թիւն մը ահա։

Գրա­կանու­թեան ամե­նաձեռնտու մի­ջոց­նե­րէն մէ­կուն կը դի­մէ Սա­րոյեան եւ ըն­կե­րու­թեան մէ­ջէն վե­րակեր­տած կեր­պա­րի մը թե­րու­թիւննե­րը ընդգծե­լով կը խօ­սի մարդու յա­տուկ հա­մաշ­խարհա­յին տկա­րու­թիւննե­րու մա­սին։ 

«Թանրընըն Սէյիր Տեֆթերի»
Մկրտիչ Մարկոսեան
«Արաս» Հրատարակչատուն
Նոյեմբեր 2016/ Իսթանպուլ
128 էջ  

«Թութա՞կ Ես Ծօ՛»։
Ուիլիըմ Սարոյեան
«Արաս» Հրատարակչատուն
Նոյեմբեր 2016/ Իսթանպուլ
95 էջ