Ընկալելու ցանկութիւն

Ինչպէս որ նա­խատե­սուած էր Ցե­ղաս­պա­նու­թեան դա­րադար­ձին առ­թիւ կազ­մա­կեր­պուած մի­ջոցա­ռումնե­րը կը շա­րու­նա­կուին Ապ­րիլ ամի­սէն ետք ալ։ Այս ծի­րէն ներս 15 Հոկ­տեմբեր Հինգշաբ­թի օր Ժընէվի մէջ կա­յացաւ ասու­լիս մը, նիւթ ու­նե­նալով պոլ­սա­հայ մա­մու­լի ան­ցեալն ու ներ­կան։ Ասու­լի­սը կազ­մա­կեր­պուած էր ցու­ցա­հան­դէ­սի մը շրջագ­ծով։ Խումբ մը ակա­դեմա­կան­ներ ու­սումնա­սիրած էին Զուիցէ­րիական մա­մու­լի 1915-ին պատ­կա­նող օրի­նակ­նե­րը եւ անոնց մէ­ջէն դուրս բե­րած ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին զա­նազան լրա­տուու­թիւններ։ Այս բո­լորը հա­մադ­րած էին «Ֆրակ­մաններ» ընդհա­նուր խո­րագի­րով եւ այդ թի­ւերու պատ­ճէննե­րը ներ­կա­յացու­ցած էին ժո­ղովուրդի ու­շադրու­թեան։ Ցու­ցադրու­թեան տե­ւողու­թեամբ կազ­մա­կեր­պուած էր զա­նազան ասու­լիսներ, որոնցմէ մէկն էր նաեւ պոլ­սա­հայ մա­մու­լի այժմու իրա­վիճա­կը պար­զե­լու ձօ­նուած այս վեր­ջի­նը։ Նիւ­թը ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար Իս­թանպու­լէն հրա­ւիրուած էին «Ժա­մանակ» թեր­թի խմբա­գիր՝ Արա Գօ­չու­նեան եւ «Ակօս»ի հա­յերէն էջե­րու խմբա­գիր՝ Բագ­րատ Էս­դուգեան։ Նկա­տի ու­նե­նալով կազ­մա­կեր­պիչնե­րու նա­խասի­րու­թիւնը Արա Գօ­չու­նեան իր խօս­քը ներ­կա­յացուց ֆրան­սե­րէն գրա­ւոր պատ­ճէ­նի մը ըն­թերցու­մով։ Իսկ Բագ­րատ Էս­դուգեան ար­տա­յայ­տուեցաւ հա­յերէ­նով, որ թարգմա­նուե­ցաւ այս նիս­տի ժո­ղովա­վար Վի­գէն Չը­թըրեանի կող­մէ։ Արա Գօ­չու­նեան իր ելոյ­թին մէջ նախ վեր առաւ նման մի­ջոցառ­ման մը կազ­մա­կեր­պուած ըլ­լա­լուն մա­սին իր տպա­ւորու­թիւնը։ Ան յի­շեց որ ներ­կայ դրու­թեան մէջ իս­թանպու­լա­հայ մա­մու­լը իր գո­յու­թիւնը շա­րու­նա­կելով ան­ցեալը կը շաղ­կա­պէ ներ­կա­յին։ «Թրքա­հայ մա­մու­լը այ­սօր ոչ միայն հա­յելին կամ ձայնն է մեր հա­մայնքին, այլ նաեւ առանցքա­յին գոր­ծօն մը, որ կը պայ­մա­նաւո­րէ անոր եր­թը»։

Բագ­րատ Էս­դուգեան հայ պար­բե­րական մա­մու­լը ներ­կա­յացուց վեր­ջին աւե­լի քան եր­կու հա­րիւր տա­րինե­րու ըն­կե­րատնտե­սական, պատ­մա­կան ու քա­ղաքա­կան ալե­կոծումնե­րուն թե­լադ­րած նոր հրա­մայա­կան­նե­րու առ­կա­յու­թեան դի­տան­կիւնէն։ Այսպէս ան թուեց Մատ­րա­սի մէջ «Ազ­դա­րար»ի հրա­տարա­կու­թեան տե­ղի տուող ըն­կե­րատնտե­սական զար­գա­ցումնե­րը։ Ապա գրա­ւոր մա­մու­լի դե­րակա­տարու­թիւնը հայ ժո­ղովուրդի լու­սա­ւոր­ման տա­րինե­րուն, յե­տեղեռ­նեան շրջա­նի եւ մա­նաւանդ ներ­կայ պայ­մաննե­րու տակ։ Ու­րեմն պա­տահա­կանու­թիւններ չեն թեր­թե­րու հիմ­նարկու­թեան եւ ծա­ւալ­ման տա­րեթի­ւերը։ Իւ­րա­քան­չիւրը ու­նի իր գո­յու­թիւնը իմաս­տա­ւորող յատ­կութիւններ։ Այս բո­լորին մէջ Էս­դուգեան տե­ղադ­րեց նաեւ «Ակօս»ի այ­սօ­րուան իմաս­տը։ Այ­սօր «Ակօս» իր հրա­տարա­կու­թիւնով, ո՞ր պա­հանջներն է որ կը գո­յաց­նէ, կամ ի՞նչ կը նշա­նակէ «Ակօս»ի բա­ցակա­յու­թիւնը։

Եր­կու ելոյթնե­րէն ետք ներ­կա­ները շա­հեկան հար­ցումնե­րով աւե­լի ընդլայ­նե­ցին զրոյ­ցի դաշ­տը յատ­կա­պէս հասկնալ փոր­ձե­լով իս­թանպու­լա­հայ ներ­կայ մար­տահրա­ւէր­նե­րը եւ անոնց դէմ ար­տադրուած փո­խադարձ պա­տաս­խաննե­րը։