մարգար չալըքեան
Հանրածանօթ մտաւորական Ռակըպ Զարաքօլուի իր ողբացեալ կնոջ Այշէնուր Զարաքօլուի հետ հիմնած «Պէլկէ» հրատարակչատունը կը ձեռնարկէ նոր մատենաշարի մը։ Այս շարքէն ներս հրատարակուած առաջին գիրքը եղաւ Իլիաս Վենեզիսի «Նումերօ 31328, Բանուորներու Ջոկատը» անուն պատումը։
Յունարէն բնագրէն Էվտոքիա Վերիոփուլոյի կողմէ թարգմանուած այս հատորի մուտքի էջերուն վրայ Ռակըպ Զարաքօլու կը բացատրէ նման մատենաշարի մը դիմելու դրդապատճառները։ Այս յօդուածին մէջ ան օրինակներ թուելով կը յիշէ նաեւ Թուրքիոյ հանրապետութեան պատմութեան մէջ գիրքեր արգիլելու սովորութիւնը։ Կասկած չի կայ որ Պէլկէ հրատարակչատունը եւ անոր հիմնադիր սեբականատէրերը յաճախակի կերպով խնդիր ունեցած են Թուրքիոյ պատժական օրէնքին հետ իրենց հրատարակած գիրքերուն պատճառաւ։ Անխուսաբելի է այս, քանի որ հրատարակչատունը որդեգրած է ճիշդ ալ այդ արգելքներուն դէմ պայքարիլ։ Նման պայքարը եթէ նիւթական եւ բարոյական մեծ վնասներ պատճառած է իրենց, միւս կողմէ բազում անգամներ գնահատուած է «Հրատարակելու ազատութիւն» մրցանակով։
Յօդուածը կարդալով կը յիշենք երկրի այն մութ օրերը եւ ձայնասփիւռը լուրերու հաղորդման մէջ յաճախ կը նշէր արգիլուած գիրքերը, իբրեւ յանցագործութեան պատճառ։ «Անիշխանականներու տան մէջ կատարուած խուզարկումներով գտնուած է ատրճանակ մը, կազմակերպչական փաստաթուղթեր եւ մեծ քանակութեամբ արգիլուած ձախակողմեան հրատարակչութիւն»։ Կաղապարուած նախադասութիւն մըն էր այս որուն յաճախակի կրկնութեան պատճառաւ շատեր սկսած էին կասկածով նայիլ իրենց տան մէջ գտնուող սակաւաթիւ գիրքերուն։ Ծիծաղաշարժ երեւոյթներ ալ կը պատահէին այդ խուզարկումներու պահուն։ կը գտնըւէին տգէտ ոստիկաններ, որոնք «Լարուս» հանրագիտարանը բարական նմանութեամբ կը կարծէին ինչ որ մի ռուսական բան։ Գիրքը ինքնին յանցանքի մը վերածուած էր 1970-ական, 80-ական թուականներուն։ Այդ տարիներուն բազմաթիւ հայ ընտանիքներ ալ խրտչելով տիրող մթնոլորտէն, այրելով ոչնչացուցին իրենց մօտ գտնուած հայերէն գիրքերը։ Նման ճակատագրի ենթարկուեցան մեր դպրոցներու գրադարանները։
Վախ ու սարսափի այդ տարիներուն վկայութիւնը այժմ կը վերակենդանանայ այս նոր մատենաշարի միջոցաւ։ Թուրքիոյ հանրապետութեան հիմնաքարը եղած է սուտ ու կեղծիքը։ Պետութեան հիմնադիրները հիւսած են յերիւրածոյ պատմութիւն մը եւ փորձած են սերունդներ դաստիարակել այդ արասպելով։ Բնական է որ այդ կեղծիքը հերքող ամէն խօսք սպառնալիք մը ըլլալով պիտի ընդունուէր իրենց կողմէ։ Իբրեւ խոստովանանք նշենք որ մեծ մասամբ յաջողած են իրենց ձեռնարկին մէջ։ Յաջողած են, քանի որ լաւ կազմակերպուած ծրագիր մըն է գործադրուածը, ապահովուած է յատուկ օրէնքներով եւ պատժամիջոցներով։ Սկսելով դպրոցական դասագիրքերէ, մինչեւ ակադեմական ուսումնասիրութիւններ, բոլոր գործօնները լծուած են այս սուլը համոզիչ դարձնելու։ Բայց որքան ալ յաջող ծրագրուած ըլլայ, վերջ ի վերջոյ իրականութիւնն է որ յաղթանակ պիտի տանի սուտի դէմ։ Ներկայ դրութիւնով թոյզն իսկ դատելու կարողութիւն ունեցող անհատը վերապահութեամբ եւ կասկածով կը մօտենայ ամբողջ հանրապետութեան շրջանին ի գործ դրուած այդ քարոզչական գրականութեան։
Քանի մը տող գիրքին մասին
1920-ական թուականներու Եգէականի յունաց տարագրութեան մասին թուրքիացի ընթերցողը խիստ յուզող երկ մը եղաւ Տիտօ Սոթիրիուի «Ինձմէ բարեւ խօսէ Անաթոլիային» անուն յուշագրութիւնը։ Հեղինակը իր պատումներուն մէջ երբեք չէր մատնուած ատելութեան։ Ընդհակարակը, մեծ բարեկամութեամբ դիտած էր իր երբեմնի հարեւանները, հարազատ ժողովուրդին ենթարկուած տառապանքը վերագրելով չար կամաց։ Թերեւս միամիտ մերձեցում մը, բայց իրաւացի։ Չարագործներու ձեռքին գործիք դարձողները շատ անգամ հասարակութեան այն խաւն են որ նոյն հեռաւորութեան վրայ են չարիքի ու բարիքի միջեւ։ Եւ բոլոր պատերազմներու յատկութիւնն է ճշգրիտ ռազմավարութիւնով մը այս խաղաղ բնակիչները գազանի վերածել։
Իլիաս Վենեզիս ալ վաւերագրական ոճով կը ներկայացնէ ընտանեզուր մնացած յոյն գիւղացիներուն ապրած ողբերգութիւնը։ Վենեզիս ինք եւս կը կարեւորէ ատելութենէ հեռու պատմելաոճը։ «Գիրքս զանազան երկիրներու մէջ թարգմանաբար հրատարակուեցաւ։ Ես այդ հրատարակութիւններու մէջ միայն մէկ յատկութիւնով է որ պարծանք կը զգամ։ Բոլոր գրագննադատները զարմանալով կը հաստատէին թէ տառապանքներ պատմող այս գիրքը երբեք ատելութիւն չէ սերմանած»։
Այժմ մեզի կը մնայ Պէլկէ հրատարակչութիւնը ողջնել իր այս նոր մատենաշարին համար եւ անհամբեր սպասել յաջորդ գիրքերը։
«Նումերօ 31328, Բանուորներու Ջոկատը»
Իլիաս Վենեզիսի
Պէլկէ հրատարակչատուն
264 էջ