Toktamış Ateş'in bugün (20 Mart Salı) BUGÜN'de yayınlanan yazısı; 'Yeni anayasa hazırlanırken, en çok tartışılacak konulardan birinin laiklik, diğerinin Türklük tanımı olacağını aylardır söylüyorum. Geri kalan maddelerde çok ciddi tartışmaların çıkacağını sanmıyorum.'
Bir kez daha anımsatayım.
Geçen yazımda eğer laikliği doğru tanımlar ve 'din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması' gibisinden derinliği olmayan bir tanımı bırakır ve 'laiklik; bir toplumda yönetenlerin yönetme yetkisini din dışı bir kaynaktan almalarıdır' tanımını yaparsak, bu sorunun çözümünü mümkün kılarız demiştim. Bugün, herkesin kabul edebileceği bir Türklük tanımı üzerinde durmak istiyorum.
Ulus nedir?
Bizim kuşak lise öğrencisiyken sosyoloji kitaplarında ulus, aşağı yukarı şöyle tanımlanırdı: 'Ulus; aralarında ırk, dil, din, kültür ve tarih birliği olan ve birlikte yaşama iradesine sahip insanların oluşturduğu topluluktur.' Korkarım bizim ortaöğretim kitaplarında hâlâ aynı tanım öğretiliyor.
Eğer ulus konusunda bu tanımda ısrar edilmiş olsaydı; dünya üzerinde hiçbir 'ulus devlet' olmazdı. 'Ulus devlet' çağından önce imparatorluklar halkı için böyle endişeler söz konusu değildi. Ancak, imparatorluklar çağı sona erip 'ulus devlet' çağı başlayınca, her devletin halkı o devleti oluşturan ulus olarak kabul edildi ve bu yanlış algılama, 2. Dünya Savaşı'nın sonlarına kadar, daha doğrusu günümüzden yarım yüzyıl öncesine kadar sürdü.
Bilimsel bir kaynağa dayandığı şüpheli de olsa, günümüz dünyasında 5 bin kadar etnik grup olduğu söylenir. Hele bizim gibi imparatorluk 'kalıntılarında' aynı anda ve birlikte yaşamakta olan çok sayıda etnik grup ve bunların, sayısız korelâsyonları vardır.
Örneğin, Türkiye Ermenileri, birlikte yaşamakta olduğumuz bir etnik gruptur. Fakat Katolik Ermeniler (çok az sayıda olmakla birlikte) ayrı bir grup, Gregoryen Ermeniler ayrı bir grup, Protestan Ermeniler ayrı bir gruptur. Bir de 'ateist' Ermeniler vardır. (Bunların sayısı hiç de az değildir.)
Annesi Ermeni, babası farklı olanlar çok büyük bir grup oluştururlar. Babası Ermeni, annesi farklı bir etnik gruptan olanlar da ayrı bir grup oluştururlar.
Yani neresinden baksanız, nüfusu 60 bin civarında kalmış olan Türkiye Ermenileri, en az 20-25 gruba ayrılır. Ermenistan'daki durum da farklı değildir...
Fakat tüm farklı tanımlar bir yana öyle bir ulus tanımı yapabiliriz ki, Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Sayın Rober Koptaş'ın umut ettiği gibi, 'Ermeniliğini unutturan bir anayasa' hazırlamak mümkün olabilir.
Farklı ulus tanımları
Özellikle, geçtiğimiz yüzyılın başındaki Alman toplumbilimciler, çok farklı ulus tanımları yapmış ve geliştirmişlerdir. Örneğin, aynı ırktan gelen insanların oluşturdukları ulusa, 'ırk ulusu' adını vermişlerdir.
Aynı kandan gelen insanların oluşturdukları grup 'kan ulusu', aynı kültürden gelen insanların oluşturdukları grup 'kültür ulusu', aynı dilden gelen insanların oluşturdukları grup 'dil ulusu' vb. biçimlerde tanımlanır. Ancak tüm bu konuların dışında, bir başka ulus tanımı daha vardır ki, bu tanım 'devlet ulus' tanımıdır ve en çağdaş ve 'sorun çözücü' tanım budur.
Devlet ulus tanımı, aynı devletin vatandaşı olmaktan kaynaklanan bir tanımdır. Hangi ırktan, hangi dinden vs. gelirse gelsin; 'aynı devletin vatandaşı' olmaktan kaynaklanan bir ulus anlayışıdır bu...
Mustafa Kemal'in önderliğinde Türkiye Cumhuriyeti kurulurken, böyle çağdaş bir 'ulus' ve 'Türklük' tanımı yapılmış. TC vatandaşlığından kaynaklanan bu tanıma göre, hangi dilden, hangi ırktan, hangi kandan vb. gelmiş olurlarsa olsunlar, tüm TC vatandaşları 'Birinci sınıf vatandaştırlar ve Türk'türler.'
Tabii o dönemde böyle geniş bir tanımı içine sindiremeyen ya da farkında olmayan kimi münasebetsizler olmuştur ama temel ilke değişmemiştir. Zaten, 'alt kimliklere' fazla önem verilmeyen o dönemlerde ahlaksızca bazı 'etnik temizlikler' yapılmak istenmişse de o günlerdeki çatışmalar, günümüzle karşılaştırılamaz.
Özellikle 'yeni dünya düzeninde' alt kimlikleri ön plana çıkarma gayreti artınca, bizde de buna uygun bir anlayışı geliştirmek gerekir. Aslında, vatandaşlıktan kaynaklanan ulus tanımının yanı sıra yapacak çok şey var...
Ulus nedir?
Bizim kuşak lise öğrencisiyken sosyoloji kitaplarında ulus, aşağı yukarı şöyle tanımlanırdı: 'Ulus; aralarında ırk, dil, din, kültür ve tarih birliği olan ve birlikte yaşama iradesine sahip insanların oluşturduğu topluluktur.' Korkarım bizim ortaöğretim kitaplarında hâlâ aynı tanım öğretiliyor.
Eğer ulus konusunda bu tanımda ısrar edilmiş olsaydı; dünya üzerinde hiçbir 'ulus devlet' olmazdı. 'Ulus devlet' çağından önce imparatorluklar halkı için böyle endişeler söz konusu değildi. Ancak, imparatorluklar çağı sona erip 'ulus devlet' çağı başlayınca, her devletin halkı o devleti oluşturan ulus olarak kabul edildi ve bu yanlış algılama, 2. Dünya Savaşı'nın sonlarına kadar, daha doğrusu günümüzden yarım yüzyıl öncesine kadar sürdü.
Bilimsel bir kaynağa dayandığı şüpheli de olsa, günümüz dünyasında 5 bin kadar etnik grup olduğu söylenir. Hele bizim gibi imparatorluk 'kalıntılarında' aynı anda ve birlikte yaşamakta olan çok sayıda etnik grup ve bunların, sayısız korelâsyonları vardır.
Örneğin, Türkiye Ermenileri, birlikte yaşamakta olduğumuz bir etnik gruptur. Fakat Katolik Ermeniler (çok az sayıda olmakla birlikte) ayrı bir grup, Gregoryen Ermeniler ayrı bir grup, Protestan Ermeniler ayrı bir gruptur. Bir de 'ateist' Ermeniler vardır. (Bunların sayısı hiç de az değildir.)
Annesi Ermeni, babası farklı olanlar çok büyük bir grup oluştururlar. Babası Ermeni, annesi farklı bir etnik gruptan olanlar da ayrı bir grup oluştururlar.
Yani neresinden baksanız, nüfusu 60 bin civarında kalmış olan Türkiye Ermenileri, en az 20-25 gruba ayrılır. Ermenistan'daki durum da farklı değildir...
Fakat tüm farklı tanımlar bir yana öyle bir ulus tanımı yapabiliriz ki, Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Sayın Rober Koptaş'ın umut ettiği gibi, 'Ermeniliğini unutturan bir anayasa' hazırlamak mümkün olabilir.
Farklı ulus tanımları
Özellikle, geçtiğimiz yüzyılın başındaki Alman toplumbilimciler, çok farklı ulus tanımları yapmış ve geliştirmişlerdir. Örneğin, aynı ırktan gelen insanların oluşturdukları ulusa, 'ırk ulusu' adını vermişlerdir.
Aynı kandan gelen insanların oluşturdukları grup 'kan ulusu', aynı kültürden gelen insanların oluşturdukları grup 'kültür ulusu', aynı dilden gelen insanların oluşturdukları grup 'dil ulusu' vb. biçimlerde tanımlanır. Ancak tüm bu konuların dışında, bir başka ulus tanımı daha vardır ki, bu tanım 'devlet ulus' tanımıdır ve en çağdaş ve 'sorun çözücü' tanım budur.
Devlet ulus tanımı, aynı devletin vatandaşı olmaktan kaynaklanan bir tanımdır. Hangi ırktan, hangi dinden vs. gelirse gelsin; 'aynı devletin vatandaşı' olmaktan kaynaklanan bir ulus anlayışıdır bu...
Mustafa Kemal'in önderliğinde Türkiye Cumhuriyeti kurulurken, böyle çağdaş bir 'ulus' ve 'Türklük' tanımı yapılmış. TC vatandaşlığından kaynaklanan bu tanıma göre, hangi dilden, hangi ırktan, hangi kandan vb. gelmiş olurlarsa olsunlar, tüm TC vatandaşları 'Birinci sınıf vatandaştırlar ve Türk'türler.'
Tabii o dönemde böyle geniş bir tanımı içine sindiremeyen ya da farkında olmayan kimi münasebetsizler olmuştur ama temel ilke değişmemiştir. Zaten, 'alt kimliklere' fazla önem verilmeyen o dönemlerde ahlaksızca bazı 'etnik temizlikler' yapılmak istenmişse de o günlerdeki çatışmalar, günümüzle karşılaştırılamaz.
Özellikle 'yeni dünya düzeninde' alt kimlikleri ön plana çıkarma gayreti artınca, bizde de buna uygun bir anlayışı geliştirmek gerekir. Aslında, vatandaşlıktan kaynaklanan ulus tanımının yanı sıra yapacak çok şey var...
