Diaspora’dan II. Karekin’e isyan dalga dalga yayılıyor

Tüm Dünya Ermenileri Gatoğigosu II. Karekin ile Fransa Ermenileri Ruhani Önderi Norvan Başepiskopos arasında yaşanan ve Zakaryan’ın istifası ile sonuçlanan tartışma, Kudüs Patriği Nurhan Manukyan’ın açıklamalarıyla yeni bir boyuta taşındı. Böylece, Kilise içinde yaşanan, ancak toplumsal boyutları da olan derin gerilim tüm dünyada Ermeniler arasında gündemin ilk sırasına yerleşti

Tüm Dünya Ermenileri Gatoğigosu II. Karekin

ROBER KOPTAŞ
rober.koptas@agos.com.tr

Tüm Dünya Ermenileri Gatoğigosu II. Karekin ile Fransa Ermenileri Ruhani Önderi Norvan Başepiskopos arasında yaşanan ve Zakaryan’ın istifası ile sonuçlanan tartışma, Kudüs Patriği Nurhan Manukyan’ın açıklamalarıyla yeni bir boyuta taşındı. Böylece, Kilise içinde yaşanan, ancak toplumsal boyutları da olan derin gerilim tüm dünyada Ermeniler arasında gündemin ilk sırasına yerleşti.

Fransa Ermenileri Ruhani Önderi Başepiskopos Norvan Zakaryan

Tartışmanın geçirdiği evreleri şu şekilde özetlemek mümkün:

Son yıllarda Ermeni Kilisesi’nin ruhani merkezi Eçmiadzin ile Diaspora’daki bazı kiliseler arasında derin görüş ayrılıkları ortaya çıktı. Bu anlaşmazlıkların en sıcağı, Fransa’nın kentinde Nice’te yaşandı ve kangren halini almış bir sorun olarak yıllardır gündemdeki yerini koruyor. Fransız emniyeti ve adli makamlarına da taşınan olayların temelinde, Nice’teki Ermeni toplumunun, Eçmiadzin’in yerel kilise yönetimine karışması ve cemaat üzerinde mutlak kontrol sağlama çabasına tepki göstermesi yatıyor.
Son olayların fitilini ateşleyen de bu tartışma oldu. Fransa Ermenileri Ruhani Önderi Başepiskopos Norvan Zakaryan, Gatoğigos II. Karekin’in Haziran ayındaki Fransa ziyareti sırasında, Paris’in Charles De Gaulle havaalanının VIP salonunda kendisine yönelik hakaretamiz sözleri nedeniyle istifa ettiğini açıkladı. Norvan Episkopos, II. Karekin’e hitaben kaleme aldığı mektupta, Gatoğigos’un sistemli hal almış olumsuz üslubundan yakınıyordu: “Muhterem Gatoğigos, iş adamı psikolojisiyle yetiştirilmiş ve yönetilemez hale gelmiş ruhanilerle uğraşmaya ne niyetim var, ne de vaktim. Bu yüzden, 1 Kasım 2013 itibariyle Fransa Ermenileri Ruhani Önderliği, Batı Avrupa Delegeliği ve Yüce Ruhani Meclis Üyeliği görevlerimden istifa ettiğimi bildiririm.”
Ermeni toplumunun sevgi beslediği bir ruhani önder olan Başepiskopos Zakaryan’ın bu açıklamasından sonra, Fransa’nın pek çok şehrinde, Zakaryan’ın bu kararı geri alması için kampanya başladı. Bu arada, Gatoğigos’un istifa mektubuna nasıl yanıt vereceği merakla bekleniyordu, zira Ermeni Kilisesi’ninönderinin atacağı olumlu bir adım, buzların erimesini sağlayabilirdi.
Buna karşın, Gatoğigos II. Karekin, cevabi mektubunda, Başepiskopos Zakaryan’ın açıklamalarını yersiz ve tuhaf bulduğunu açıklayarak, gerginliğin büyümesine neden olan bir adım attı.
Son olarak, 31 Temmuz tarihinde Eçmiadzin’de toplanan Yüksek Ruhani Kurul, yaptığı açıklamada, Başepiskopos Zakaryan’ın istifasının kabul edildiğini açıkladı. Bu açıklama da tepkilere neden oldu; çünkü Zakaryan, istifa mektubunda, gerekli geçiş sürecine imkân tanımak amacıyla, Kasım ayından geçerli olmak üzere istifa ettiğini açıklamıştı.
Yüksek Ruhani Kurul kararına en sert tepki, bu yıl seçilen Kudüs Patriği Nurhan Manukyan’dan geldi. Hayli sert ifadelerin yer aldığı mektubunda Manukyan, Gatoğigos’un bazı uygulamalarını eleştirirken, Başepiskopos Zakaryan’a yönelik muameleyi de kabul edilemez bulduğunu ifade etti.
Gatoğigos’un daha önce de Kudüs Ermeni Patrikliği’nin içişlerine müdahale etmek istediğini, buna karşı çıkan Başepiskopos Aris Şirvanyan’ı ise “Hepinizin unvanını alırım!” diye tehdit ettiğini hatırlatan Kudüs Patriği, Gatoğigos’un tarihe ‘yapıcı’ sıfatıyla geçmek istediği, ama bu gidişle hakkında geriye sadece olumsuz değerlendirmelerin kalacağı uyarısını yaptı. Böylece tartışma, iki patriklik makamı arasında gerilimin açığa çıktığı yeni bir safhaya taşındı.

Arkaplan: Eçmiadzin’in kontrol merakı

Dört patriklik makamının
ilişkileri gergin

Ermeni Kilisesi’nde dört patriklik makamı bulunuyor. Eşitler arasında birinci konumundaki Eçmiadzin, Antilyas’taki (Lübnan) Kilikya Gatoğigosluğu, Kudüs Patrikliği ve İstanbul Patrikliği. Eçmiyadzin ile Antilyas arasında köklü bir iktidar mücadelesi olduğu biliniyor. Kudüs Patrikliği’nin son tartışmada aldığı pozisyon da, Eçmiyadzin ile ilişkilerin kilise genelinde gittikçe kötüleştiğini gösteren yeni bir işaret. Patrik II. Mesrob’un hastalığından önce ise, İstanbul Patrikliği makamı ile Eçmiadzin arasında gözle görülür bir soğukluk vardı.

Peki, sorunun temelinde ne var? Öncelikle, Ermenistan’ın bağımsızlığının ardından, Gatoğigosluk makamının diasporadaki Ermeni kiliselerini idari yönden kontrol altına alma çabasının yarattığı tepkilere dikkat çekmek gerekiyor. Mevcut Gatoğigos II. Karekin 1999’da seçildi. O tarihten bu yana, Eçmiadzin’deki kutsal makam, yolsuzluk, yüksek harcamalar, din adamlarının ahlaki olmayan davranışları türünden skandallarla anılır hale geldi. Bu olumsuzluklar, Eçmiadzin’in ruhani önderliğini tanıyan, ama kendi iç işlerinde özerkliğe sahip olan diaspora kiliseleri üzerinde hâkimiyet kurma çabasıyla birleşince, hoşnutsuzluk giderek arttı.

Diaspora basınında yer alan haber ve yorumlarda, Gatoğigos II. Karekin’in bugüne dek 160’tan fazla din adamını azletmesi, yüksek maliyetli inşaatlara girişmesi, lüks arabalar kullanan din adamlarına göz yumması bazı ruhanilerin off-shore banka hesaplarına sessiz kalması, aile üyelerini kayırması, atamalarda keyfi davranması gibi pek çok olumsuz icraat ve tutuma dikkat çekiliyor.

Diaspora kiliselerinin pek çoğu, 1915’ten sonra, Osmanlı topraklarındaki Soykırım’dan kurtulan Ermenilerin yoktan var ettiği ve yönetim mekanizmalarını da buna göre oluşturduğu kurumlar. Ermenistan Sovyet rejimi altındayken sadece dini alanla sınırlı olan Eçmiyadzin-diaspora temasları, bağımsızlığın ve ülkeden yaşanan yoğun göçün ardından farklı bir nitelik kazandı. Pek çok kiliseye Ermenistanlı din adamları atandı. Bu din adamlarının kiliselerin bulunduğu ülkelerin yerel kültürüne uzak olması, bazılarının karıştığı yolsuzluklar gibi olumsuzlukların üstüne Eçmiyadzin’in bu kiliselerin para kaynaklarını tek elde toplamak istemesi eklendi ve Fransa, İsviçre, ABD, Kanada gibi ülkelerdeki kilise cemaatleri duruma tepki gösterdi. Özellikle Nice’teki krizi ve BaşepiskoposZakaryan’ın istifasını bu arkaplan zemininde okumak gerekiyor.

Mutafyan başka Ateşyan başka

Eçmiyadzin’de yapılan ve tepkilere neden olan Yüksek Ruhani Kurul toplantısına İstanbul Patrikliği’ni temsilen Başepiskopos Aram Ateşyan katıldı. Dünyanın farklı yörelerindeki Ermeni topluluklarının Gatoğigos’a karşı sesini yükselttiği, çiçeği burnunda Kudüs Patriği Nurhan Manukyan’ın sert ifadelerle mevcut durumu eleştirdiği bir ortamda, BaşepispokosAteşyan’ınGatoğigos’un yanında saf tutması dikkatlerden kaçmadı. Patrik MesrobMutafyan’ın, Gatoğigos II. Karekin’e karşı tutumu hafızalardaki yerini korurken, onun vekili olan ve her fırsatta ruhani büyüğünün haklarını savunduğunu iddia eden BaşepiskoposAteşyan’ınGatoğigos’la ilişkileri sıcak tutmaya öncelik vermesi, İstanbul’da ‘patrik genel vekili’ olarak kendi eğreti konumunu koruma yönünde bir çabaya işaret ediyor.

Böylece, iki tartışılan din adamı, halklarından gelen eleştiri, sitem ve tepkilere kulak tıkayan bir işbirliğine ya da ‘ortaklığa’ imza atıyor. Yıllardır patriksiz kalan İstanbul Ermeni Patrikliği makamında bu tür çıkar güdülü tavırlara daha ne kadar rıza gösterileceği ise, Türkiye Ermeni toplumunun şapkayıönüne koyup düşünmesi gereken en temel sorun olarak kalmayı sürdürüyor.