Yayam

Sonra biri, şarkının ortasında Adana Ağıtı’nı söylemeye başladı. Çok sıradan bir şeymiş gibi. Başka bir şeyler söylüyor olmak ayıpmış gibi, bir kutsal metinmiş gibi, birden hepsi aynı ağıdı okumaya başladı. Birden acının, özlemin, yok oluşun elle tutulur bir şey olduğunu fark ettim. Memleketlerinden uzakta, Paris’te, bir Ermeni yaşlılar yurdunda bana ve tarihe bir not bırakıyorlardı. Çok ufaktım. Acıyı ve gerçeği anlayacak kadar büyüktüm.

Yayamı, uzaktaki yayamı yani babamın mamasını çok az gördüm. Paris’te yaşardı, sadece yazları ve çok seyrek gelirdi. İlk kocası, benim hiç görmediğim dedem vurulduğunda daha yeni evliymiş. Oğlu daha altı aylıkken dul kalmış. Ondan sonra başlamış Paris macerası. Babam yıllarca ablası bilmiş mamasını, yayasını ve dedesini ise maması-babası sanmış. Maması olduğunda 15 yaşındayken, hem de kendi annesinin düğünde öğrenmiş. Bana çok sonra anlatmıştı. Ablasının düğününde aslında annesinin evlendiğini öğrendiğini, bana ben çok büyüdüğümde anlatmıştı. Belki bu nedenden hep bir burukluk vardı ilişkilerinde. Fazla derine bakmayan gözlerle bakarlardı birbirlerine ve birbirleriyle çok da ilgilenmedikleri belli olurdu, hâl hatır soruşlarında. Yayam eve geldiğinde hasretle bir kucaklaşmadan çok resmî bir tavır olurdu. 
Çok az anım var yayamla. Ama beyaz saçlarını, kısa boyunu ve topuzunu hatırlıyorum, bir de çok iyi masal anlattığını. Bizim masal sandığımız kötü zaman öykülerini ilk olarak ondan dinledim. Mamam anlatmasını istemez gibi davranır, uzaktan dinleyip ağlardı. Yolları, sefaleti, açlığı, ihaneti ve kurtuluşu anlattığı gerçek hayat masallarıydı onlar. Mutlu sonla bitmezlerdi. Bildiğimiz masallara benzemezdi ama tanıdık isimler geçerdi. Zamanla o masalları dinlemekten de, anlatmaktan da sıkıldım, konuşmayı şehvetle sevsem de. 
Ama iyi masal anlattığını çok iyi hatırlıyorum. Onun anlattığı masallardan biri yüzünden hatırladım herhalde bugünlerde yayamı. “İnsan elini şehirden çekince doğa kendine geliyor” videolarında, Ortaköy sahilden, Moda açıklarından, Haliç Köprüsü’nden çekilmiş yunus videoları gördüm. Onlar düşürdü yayamı aklıma. Gemileri batınca boğulup yunus olarak hayata dönen tüccarların masalını anlatmıştı bir akşamüzeri adada. Masalın aslının, korsanlar fidye için Dionisos’u kaçırdıklarında gemide boy atan bir asmanın bütün gemiyi sarıp içindekileri denize düşürmesi ve iyi kalpli şarap tanrısının, ölen denizcileri affedip onları yunusa çevirmesi olduğunu çok sonra öğrenmiştim. Heybeliada’nın Kablo plajında ilk gençliğimde bir yunusa dokunmuş, kendimi büyülenmiş gibi hissetmiştim. Belki de pamuk yayam yunus olup gelmişti. Belki de Dionisos bana el vermişti, bilmiyorum. 
Onu en son Paris’te, merkezden uzak bir bakımevinde gördüm. Yine topuz yapılmış, beyaz saçları ve parlak gözleriyle bir köşede oturuyordu. Beni görünce adımı söyledi. Tanıdı zannettim. Tanımamış. Kocası, dedem sanmış beni. Ben yayamla, o kocasıyla oturduk bir köşede. Anlattıklarından hiçbir şey anlaşılmıyordu. Ermenice, Fransızca, Türkçe karışık konuşuyordu. Sesinin heyecanından, azalıp yükselmesinden yine bir masal anlattığını anlamıştım.
Sonra bütün yaşlılar bir şarkı söylemeye başladılar. “Gençtik, çılgındık” diyordu şarkının sözleri. Aznavour’un çivi gibi sesinden sonra aslında komik bile sayılabilirdi bu titrek sesler korosu. Hepsi Anadolu’nun farklı yerlerinden gelmiş. Hayatlarının çabaladıkları dönemleri geride kalmışken, gençlikten bahseden bir şarkı söylüyorlardı. 
Sonra biri, şarkının ortasında Adana Ağıtı'nı söylemeye başladı. Çok sıradan bir şeymiş gibi. Başka bir şeyler söylüyor olmak ayıpmış gibi, bir kutsal metinmiş gibi, birden hepsi aynı ağıdı okumaya başladı. Birden acının, özlemin, yok oluşun elle tutulur bir şey olduğunu fark ettim. 
Memleketlerinden uzakta, Paris’te, bir Ermeni yaşlılar yurdunda bana ve tarihe bir not bırakıyorlardı. Çok ufaktım. Acıyı ve gerçeği anlayacak kadar büyüktüm.
Şimdi, yunus balıkları ya da Aznavour veya herhangi bir Ermenice ağıt beni ağlatmaya yeter. 
Ağlatmaya yetse de, acıların anlatılmasına yetmiyor. Ama illa kanıt isteyenlere şunu söyleyebilirim: Yaşayan her Ermeni bir kanıttır. Sürgün, acı, ayrılık ve ölüm, yaşayan her Ermeni’nin içinde yer etmiştir. O yüzden eğlenceli şarkılarımız az, ağıtlarımız çoktur. O yüzden ninnilerimiz gidip de gelmeyeni anlatır.