Halep doğumlu Ermenistan’da yaşayan tarihçi Bahtiyar Hovagimyan 1915 Soykırımı sonrasında Ermenilerin Halep ve Kilikya’da tiyatro sanatını yeniden yeşertme çabalarına ışık tutan bir makale kaleme aldı.
Hovagimyan 1919 yılının Kilikya basınını tarayarak ünlü Ermeni tiyatro adamı Aşot Madatyan’ın Halep, Adana ve Mersin’de gerçekleştirdiği temsilleri ve bu temsillerin yansımalarını yazdı. İlk bölümünü geçen hafta Agos’ta Ermenice sayfalarda yayınladığınız bu makalenin tamamını Türkçe olarak da yayınlıyoruz.
Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda, mütarekenin ardından, Türk yöneticilerce icra kırımlarından kurtulan Kilikya Ermenileri barış ortamının yanı sıra belirli bir özgürlük iklimine kavuştular. Bu süreçte sanatsal faaliyetler de yoğunlaşmaya başladı.
Şiddetten kurtulan Ermenilerin bir kısmı ata topraklarına dönmeye başladılar. Sürgünden ve esaretten kurtulan pek çok aydın da onlara katıldı.
Arap çöllerinden, Der Zor’dan hayatta kalmayı başaran sürgünler, sahipsiz kalmış pek çok yetim, Beyrut’ta, Halep’te ve genel olarak Kilikya’nın Ermeni yoğunluklu şehirlerinde ve köylerinde yeniden yaşama tutundular. Zorlu bir süreçti bu. Çoğunlukla damsız, en iyi ihtimalle de teneke barakalarda sürdürülen bir yaşamdı. Buralarda eğitimi yeniden kurgulamak, kültürel üretimlerde bulunmak ve zanaatlar öğrenmek için pek çok girişim yaşandı. Bu girişimlere aydınların katkısı çok önemliydi.
Halep Ermenileri 1918’de ünlü İstanbullu tiyatro insanı Aşod Madatyan’ın (1882-1965) yaşamını kurtarmayı başardılar. Madatyan genç tiyatrocuları çevresinde toplayarak bir tiyatro kumpanyasını oluşturdu ve bu kumpanya ile sahnelediği oyunlarla soydaşlarına moral kaynağı sağladı.
Halep’te ilk oyun
Madatyan yaşanan günlerin ağır sorunları altında ‘İşte Nesil’ adlı tek perdelik piyesi sahneledi. Piyeste her türlü zorluğa göğüs geren ve özgürlük hasretiyle mücadele süren Ermeni insanı anlatılıyordu. İzleyiciler arasında bulunan İngiliz veya Fransız yüksek rütbeli subaylar çok yakın geçmişte ateşin ve yıkımın içinden geçmiş insanların nasıl olup da böylesine coşkulu bir oyun sahneleyebildiklerine hayret etmişlerdi.
Elde edilen başarıdan cesaret alan Madatyan klasik oyunlar da sahnelemeye başladı. Bu arada bundan önce de Halep Ortadoğu ülkeleri içinde ilk önemli tiyatro hareketini gerçekleştiren şehir olmuştu. Bunlardan ikisinin de tarihi anlamı var. İlki Şirvanzade’nin 1909’da sahnelenen ‘Şeref İçin’ dramı idi.
Belirli bir aradan sonra Halep’teki ‘Antranig’ Tiyatro Grubu da 1911’de Shakespeare’in ‘Hamlet’ini sahnelemişti. Bu kumpanya, Suriye Ermenilerinin günümüzdeki son felaketine kadar varlığını sürdürdü.
Madatyan’dan Sherlock Holmes
1918’de ‘Melbome’ tiyatro grubu Aşod Madatyan’ın yönetiminde önce Arthur Conan Doyle’un ‘Sherlock Holmes’unu ardından da Hamlet’i sahneledi. Hamlet rolünde Madatyan oynamaktaydı.
