Kaos GL, ders kitaplarını toplumsal cinsiyet, cinsel yönelim ve cinsel kimlikler bağlamında inceledi. Çıkan sonuçlar şaşırtıcı değil: Kitaplarda heteroseksüel aile yapısı ön plana çıkıyor, cinsiyetçi vurgulamalar dikkat çekiyor.
Kaos GL Derneği, ders kitaplarındaki heteronormatif ve cinsiyetçi kalıpları ortaya koyan bir rapor hazırladı. Eğitim Çalışma Grubu’nun hazırladığı raporda, 2013 yılında yayımlanan hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarını inceledi.
Raporda kadın erkek figür sayısı, kadın karakter sayısı, LGBTİ bireylerin görünürlüğü, heteroseksüel aile yapısı, kadın rolleri, erkek rolleri, kadın (çocuk) görev ve özellikleri, erkek (çocuk) görev ve özellikleri, zaman-mekân bağlamı, muhafazakâr yapıya uygun kılık kıyafet, duruşlar ve oturuş biçimleri, kitaptaki metinlerin başlıkları incelendi.
İnceleme sonucunda ders kitaplarından çıkan sonuçların bazıları şöyle:
‘Yaşasın heteroseksüel ailemiz’
- Aile sunumu anne, baba ve çocuktan oluşan heteroseksüel aile şeklinde, çocuklar ise genel olarak bir kız - bir oğlan çocuğu şeklinde veriliyor. İki örnek dışında boşanmış heteroseksüel aile bulunmuyor.
- Heteroseksüel aile yapısının önemine ve biricikliğinin kabulüne dair ifadeler bolca yer alıyor.
Ders kitaplarında kadının rol ve görevlerinin heteroseksist ve cinsiyetçi aile yapısı ile uyuştuğu gözleniyor. Kadınların evde çocuğun problemleriyle ilgilenmek, evi düzenli tutmak, babanın aldığı kararları çocuklara bildirmek veya evin ihtiyaçlarını listeleme gibi görevleri var. İş hayatındaki kadınlar ise genelde öğretmen ya da hemşire olarak gösteriliyor.
Evde kadın, işte erkek
- Kadın genellikle muhafazakâr bir giyim biçimine sahiptir. Yeri üçlü koltukta çizilmiştir ve her an yerinden doğrulacak gibi oturtularak gösterilmiştir. Yüz ifadesi genel olarak gülümser biçimde çizilmiştir. Duyguları ifade eden cümlelerde özneler kadın olarak belirlenmiştir.
- Kadın kocasıyla ya da çocuklarıyla dışarıda gösterilirken tek başına olduğu yer genelde evdir.
Kadınların görevleri, duygularını ifade etmeleri ile ilgili cümlelerden örnekler şu şekildedir:
· “Eline sağlık anneciğim.”( Sf 82)
· “Aa! Bugün yıkanması gereken çamaşırlar vardı. Suyun temizliğimiz ve sağlığımız için önemini daha iyi anladım.” (sf 100)
· “Bulaşıklar makinede kaldı. Elektrik kısa sürede gelmezse dolaptaki yiyecekler de bozulabilir.” (sf 101)
- Erkek gün içinde evde değil işte gösteriliyor. Aile içinde edindiği sorumluluklar, tamirat işleri, bütçe için para kaynağı olma şeklinde örnekleniyor. Çocukların eve kaçta girip çıkacağı gibi sorunlarla anne değil babanın ilgilendiği; genelde erkeklerin duygusuz bir yüz ifadeleri olduğu; tekli koltuğa oturduğu görülmektedir.
- Trafik polisi, şoför gibi meslek elemanları erkekler içinden seçildiği görülmektedir. Ayrıca, kitaplardaki görsellerde erkekler de muhafazakâr giyim içinde veriliyor. Erkek rol ve görevleri heteroseksüel erkek imajının dışında verilmiyor.
· “Kazancımıza göre bütçemizi hazırlarız. Bütçemize göre de öncelikli ihtiyaçlarımızı ve isteklerimizi alırız.” Sf 103.
· “Okulu yönetirim.” Sf 55 (İlköğretim hayat bilgisi ders ve öğrenci çalışma kitabı 1)
· “İhsan Bey’in yeni aldığı fotoğraf makinesinin ayarları bozulmuştu. Kullanma kılavuzuna bakarak fotoğraf makinesinin ayarını yapmak istiyordu .”(Hayat Bilgisi 3 ÇK1)
Aile gözetimindeki kız çocuk, futbol oynayan erkek çocuk
- Kız çocukları genel olarak bebeklerle oynarken resmedilmişlerdir. Duygu ifade eden metinlerde yer almışlardır. İncelenen metinlerde kız çocukları yaramazlık yaparken ve ağabeyleri tarafından uyarılırken; aile gözetiminde oturma odasında ders çalışırken; annelerinin etrafında ve ev aletlerinin kullanımına ilgi duyarken; bale ve jimnastik ile uğraşırken verilmişlerdir.
- Futbol ve buna benzer kinestetik aktivitelerde erkek çocukların yer aldığı ve aynı zamanda tamirat işlerine de ilgi duydukları gözleniyor.
- Kitaplarda yer alan başlıkların bazıları ise şu şekildedir: Benim Eşsiz Yuvam, Benim Ailem, Ailem Bana Özel, Evimdeyim Güvendeyim, Bizim Değerlerimiz, Mutlu Bir Aileyiz, Sıcacık Yuvamız.
Bu başlıklar altında konuların, heteroseksüel ve anne, baba ve çocukların olduğu aile üzerinden açıldığı gözleniyor. “Benzerliklerimiz ve Farklılıklarımız” başlığı altında cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği çeşitliliklerine yer verilmediği görülüyor. “Bedenimle Mutluyum” başlığı altında kişisel bakım ve sağlık konularına değiniliyor.(MA)
