Avrasya Ekonomi Birliği için sınav yılı

Dünyadaki doğalgaz rezervinin yüzde 20’si, petrol rezervininse yüzde 15’ini elinde bulunduran Avrasya’nın yeni birliği için geçtiğimiz yıl, hızlı bir yolculuk oldu. Ancak, 2015 için aynı şeyleri söylemek mümkün olacak mı; birlik, temel direk Rusya’nın yaşadığı ekonomik krize rağmen ayakta kalabilecek mi? Sinyaller aksi yönde.

1 Ocak 2015 itibariyle, Vladimir Putin’in en hararetli dış politika hamlesi hayata geçti. Kremlin’in uzun süredir hayalini kurduğu Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) projesi, bölgede son bir yılda yaşanan dönüşüm ve entegrasyon sürecinde âdeta amiral gemisi konumundaydı. 2014 başında, sade bir gümrük birliği olarak yola çıkan gemi, yıl içinde önce Belarus, Kazakistan ve Rusya, daha sonra Ermenistan’ı içine alacak şekilde tek bir ekonomik alana doğru yelken açtı. Kırgızistan’sa sırada bekleyen ülke… Dünyadaki doğalgaz rezervinin yüzde 20’si, petrol rezervininse yüzde 15’ini elinde bulunduran Avrasya’nın yeni birliği için geçtiğimiz yıl, hızlı bir yolculuk oldu. Ancak, 2015 için aynı şeyleri söylemek mümkün olacak mı; birlik, temel direk Rusya’nın yaşadığı ekonomik krize rağmen ayakta kalabilecek mi? Sinyaller aksi yönde.

180 milyon nüfusu bulunan AEB, 2,7 trilyon dolarlık bir gayrisafi yurt içi hasılaya sahip, dünyadaki enerji rezervlerinin de yaklaşık beşte birini kontrol ediyor. Tıpkı Avrupa Birliği gibi ortak pazar olan AEB, kendi komisyonu, mahkemesi ve yatırım bankasıyla, kurumsal olarak da AB’yi örnek alıyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, birliğin bir parlamentosu olması gerektiğini de düşünüyor. AEB’nin kurucu antlaşması Belarus, Kazakistan ve Rusya liderleri tarafından 29 Mayıs 2014’te imzalanıp 1 Ocak 2015’te yürürlüğe girdi. Ermenistan ve Kırgızistan’ın AEB’ye tam üyelik anlaşmalarıysa, sırasıyla 9 Ekim’le 23 Aralık 2014’te imzalandı; Ermenistan 2 Ocak 2015 itibariyle birliğe üye olurken, Kırgızistan hâlâ beklemede.

Serbest dolaşım

Avrasya ekonomilerini birleştiren bu proje, ilk olarak Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev tarafından dile getirildi. 1994’te Moskova Devlet Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada bölgesel bir ticaret bloğu fikrinden bahseden Nazarbayev’e, eski Sovyet ülkelerinden pek çok açıdan destek çıktı. Birliğin, güvenlik, siyaset ve kültür alanlarını da kapsaması gerektiği fikri ortaya çıksa da, AEB, bugün böyle bir aşamanın çok uzağında.

AEB, mal, sermaye ve hizmetlerin serbest dolaşımına dayanan bir ortak pazar. Ulaşım, tarım ve enerji politikalarında ortak hareket edecek birlik, ileride daha derin bir işbirliği öngörüyor ve hatta ortak bir para birimine geçmek gibi bir fikir çoktan dillendirilmeye başladı. AEB, uluslar üstü ve hükümetler arası kurumlar aracılığıyla yönetilecek. Merkez binası Moskova’da bulunan Avrasya Komisyonu, yürütme organı; Belarus’un başkenti Minsk’te bulunan AEB Mahkemesi’yse yargı organı vazifesi görecek. AEB’nin finansal merkeziyse, Kazakistan’ın eski başkenti Almatı’da olacak. Avrasya Kalkınma Bankası da yine Almatı’da bulunuyor. Hükümetlerse, Avrasya Komisyonu bünyesinde yer alan Avrasya Konseyi’nde temsil edilecek.

AEB için kurumsal çatı açısından görünürde her şey yolunda giderken, birliğin ekonomik ve siyasi geleceğiyle ilgili şüpheler daha ilk günden konuşulmaya başlandı.

Yaptırımlar vurdu

Rusya, Ukrayna krizinin yarattığı çatırdamaları gidermek yerine, Avrasya Gümrük Birliği’ndeki partnerlerine danışmadan kendi başına, birlik adına acele kararlar aldı. Batı’nın uyguladığı yaptırımlara karşı, Belarus ve Kazakistan’ın yanaşmadığı bir gıda ambargosu ortaya attı. Birliğin ekonomik büyüklüğüne etkisi marjinal düzeyde olacak Ermenistan’la Kırgızistan’ın üyelik sürecini olağandışı bir biçimde hızlandırdı. Ermenistan’ın birlik ülkeleriyle sınırı dahi bulunmuyor.

Rusya’ya yakın iki ülkenin de birliğe dahil olmasıyla, istediği kozmetik dokunuşu yapan Putin, diğer yandan AEB’nin uzun vadede derinleşmesine ket vurmuş olabilir.

Rusya ekonomisinin 2015’te küçülmesi öngörülüyor. İktisadi olduğu kadar psikolojik sebeplerle de bölge ülke paralarının kaderi, sıkı sıkıya rublenin seyrine bağlı. Kırgızistan Merkez Bankası, şimdiye kadar yaklaşık 500 milyon dolar sattı ki, satılan bu miktar, GSYİH’nin yüzde 7’sine denk geliyor. Kazakistan para birimi için devalüasyon kaçınılmaz gözüküyor. Ermenistan ekonomisi, rublenin değer kaybı karşısında tutunamadı ve 2008’deki küresel mali kriz verilerine geri döndü. Belarus ise döviz işlemleri üzerine ek vergi koyarak ayakta durmaya çalışıyor.

Hem iyi, hem kötü haber, Batı’nın uyguladığı yaptırımların işe yarıyor oluşu. Her ne kadar son anketlere göre, Putin, ülkesinde popülerliğini kaybetmese de, Rusya ekonomisi hiç olmadığı kadar kırılgan. Rusya, iktisadi nedenlere ek olarak, güvenlik gerekçesiyle de kendine bağlı olan Ermenistan’la Kırgızistan’ı birlik içinde tutacak. Ancak, Belarus ve Kazakistan bu durumda değil. Diğer yandan, yaptırımların işe yarıyor oluşu, 2015’te bu bölgede ciddi bir kriz olasılığını da artırıyor. Ukrayna örneğinde olduğu gibi, bu ortamda pekâlâ bölgede istenmeyen olaylar yaşanabilir.

AEB’nin Karabağ sorunu

Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev, şayet Ermenistan, Rusya’nın isteği üzerine AEB’ye üye olacaksa, Dünya Ticaret Örgütü’nde olduğu gibi Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen sınırlarla girmesi gerektiğini belirterek, Karabağ sorununu gündeme getirmişti. Yerevan’ın bu durumu kabul etmeyeceğini düşünen Nazarbayev, böylece Ermenistan’ın üyeliğini geciktirmiş olacaktı.

Müzakereler yapılırken, Ermenistan, kendisinden beklenmeyen bir kararla, Karabağ Cumhuriyeti’nin bulunduğu bölgenin anlaşma kapsamından çıkarılmasını kabul etti. Ancak anlaşmanın imzalanmasından sadece birkaç gün sonra, Ermenistan Dışişleri Bakanlığı’ndan bir yetkili, Ermenistan-Karabağ sınırının açık kalacağını belirtti. Rusya’dan Ermenistan’ın bu kararına yönelik bir itiraz gelmedi.

Ermenistan AB’nin kapısından döndü

AB ve Ermenistan arasında, müzakereleri 4 yıl süren serbest ticaret anlaşması için son düzlüğe girilip imza aşamasına gelinmişken, Ermenistan Devlet Başkanı Sarkisyan’la Vladimir Putin’in Rusya’da yaptığı görüşme sonrası, Yerevan’ın kararı değişti.

Putin-Sarkisyan görüşmesi sonrası Agos’a konuşan Kafkasya uzmanı Thomas de Waal, “Putin, Ermenistan’ı AEB’ye davet etti, Sarkisyan da bunu reddetmedi. Rusya’nın AB’nin sunduğu serbest ticaret bölgesi seçeneğine karşı cevabı oldukça basitti. Azerbaycan’a devasa boyutlarda silah satılacağı bilgisi ortaya çıktı. Putin, Bakü’ye âdeta bir çıkarma yaptı. Zaten, Ermenistanlı yetkililer de durumun güvenlikle ilgili olduğunu belirtiyorlar. Tek askeri müttefiklerini bir çırpıda kaybetmeyi göz alamazlardı” diye konuşmuştu.