ԱՌՕՐԵԱՅ

Ասում են մէկ հո­գու ող­բերգու­թիւնը ող­բերգու­թիւն է, իսկ մի­լիոն­նե­րի՝ վի­ճակագ­րութիւն։ Ան­շի­րիմ մնա­ցած զո­հերի առ­ջեւ մենք պար­տա­ւորու­թիւն ու­նենք. փա­ռատել վի­ճակագ­րութիւ­նը եւ մէկ առ մէկ անցնել զո­հերի հետ իրենց Գող­գո­թայի ճամ­բան։ Եղեռ­նին իր 5 զա­ւակ­նե­րին կորցրած Մա­րիցա Եղո­յեանի յու­շա­տետ­րը Կիւմրի քա­ղաքի «Կու­մայրի» թեր­թին տրա­մադ­րել էր նրա որ­դի՝ Զի­դալ Եղոյեանը (ծն. 1934-ին), եւ այս յու­շե­րը լոյս տե­սան 1995-ի Ապ­րի­լեան թի­ւի մէջ, իսկ ինձ հա­սան դրանք Եղո­յեանի փե­սայի՝ դստեր ամուսնու, Յով­հաննէս Դուրգա­րեանի մի­ջոցով։ Հա­զարա­ւոր վկայու­թիւննե­րի մէջ ես զա­տեցի այս մէ­կը, որ­տեղ ցայ­տուն կեր­պով ար­տա­յայ­տուած է ոչ միայն ող­բերգու­թեան խե­լակո­րու­սութիւ­նը, այլ այդ ող­բերգու­թեանը դի­մադ­րո­ղակա­նու­թեան զօ­րաւոր ու­ժը, որի շնոր­հիւ մենք որ­պէս ազգ այ­սօր կանք։ Ահա­ւասիկ Մա­րիցա Եղո­յեանի վշտա­պատու­մը։

Եթէ գի­շերուայ մու­թին մէջ հա­ճոյ­քով սլքտա­ցած, փո­ղոց­նե­րը տե­սած չըլ­լա­յի, Զուիցե­րիոյ մայ­րա­քաղա­քէն վե­րադար­ձիս խիստ հա­մառօտ պի­տի պատ­մէի «Զիւ­րի­խը ինչպէ՞ս գտար» հարցնող­նե­րուն։

Ի յարգանս Մեծ Եղեռնի բիւրաւոր զոհերու յիշատակին, լռութիւն, քար լռութիւն։ Խօսքը թող մնայ նոյնինքն եղեռնազոհ բանաստեղծին, իբրեւ բանասան բոլոր վիրաւոր սրտերուն։

100-ամեակի այս ապ­րի­լեան օրե­րը վկա­յում են, որ մենք կանք հա­կառակ բո­լոր չա­րամիտ ծրագ­րե­րի, որոնց նպա­տական էր բնաջնջել հա­յի ցե­ղը իր բնօր­րա­նում՝ հա­զարա­մեակ­ներ իր մտքի, շնորհքի, հա­ւատ­քի ու­ժով ստեղ­ծած ողջ ժա­ռան­գութեան հետ հան­դերձ։

Թեր­թիս նա­խորդ շա­բաթուայ էջե­րուն վրայ «Թա­փառա­կան Գի­տաժո­ղով» խո­րագ­րով հա­ղոր­դած էինք Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանի մէջ կա­յանա­լիք «Հայ­կա­կան ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը՝ հաս­կա­ցողու­թիւններ, բաղ­դա­տական տե­սան­կիւններ» անուն գի­տաժո­ղովին ջնջուելու լու­րը։ Հոն նշած էինք որ 2005 թուակա­նին «Օս­մա­նեան Հա­յերը՝ գի­տական պա­տաս­խա­նատուու­թիւն եւ ժո­ղովրդա­վարա­կան խնդիր­ներ» խո­րագ­րեալ հա­մագու­մա­րը, երբ վեր­ջին պա­հուն ջնջնուեցաւ Պո­ղազի­չի հա­մալ­սա­րանի մէջ, Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանն էր որ դռնե­րը բա­ցաւ գի­տաժո­ղովը կա­տարե­լու հա­մար։ Տա­սը տա­րի անձ դէպ­քը կրկնուեցաւ նոյ­նութեամբ։ Այս ան­գամ Պիլ­կի հա­մալ­սա­րանն էր որ կը հրա­ժարէր եւ Պո­ղազի­չին ալ վեր­ջին պա­հուն կ՚ըն­դունէր իր սրահ­նե­րը բա­նալ այս կա­րեւոր հա­մագու­մա­րին հա­մար։

Պահ մը եւս կայ բո­լորիս կեան­քե­րուն մէջ, որը մեր վրան այնքան ազ­դած կ՚ըլ­լայ դրա­կանօ­րէն, որ մեր բո­լոր կեան­քի ըն­թացքին կը փոր­ձենք հաս­նիլ անոր, նոյն պա­հը վերստեղ­ծել, նոյնքան ու­րախ ըլ­լալ։ Շատ ան­գամ այս երկրորդ պա­հը մենք մեր վրան չէ որ փոր­ձած կ՚ըլ­լանք, այլ ու­րի­շի մը վրան տե­սած, ու նոյ­նին ցան­կա­ցած կ՚ըլ­լանք, ու ան է որ կը փոր­ձենք իրա­կանաց­նել մեր ամ­բողջ կեան­քին ըն­թացքին։

Չո­րեք­շաբթի 15 Ապ­րի­լին, ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­րիւր ամեակին տա­սը օր մնա­ցած, Եւ­րո­պական Խորհրդա­րանը ըն­դունեց բա­նաձեւ մը, ըստ որուն կը հաս­տա­տէ իր 1987-ի ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը ճանչնա­լու որո­շու­մը, եւ կոչ կ՚ուղղէ Թուրքիոյ շա­հագոր­ծել հա­րիւր ամեակի առի­թը, ճանչնա­լու հա­մար ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը, եւ այդպի­սով ճամ­բայ բա­նալու Հա­յաս­տա­նի հետ յա­րաբե­րու­թիւննե­րու բնա­կանո­նաց­ման։

Լիբա­նանի մայ­րա­քաղա­քը հայ իրա­կանու­թեան, յատ­կա­պէս գրա­կան ար­տա­յայ­տութիւննե­րուն մէջ, Պոլ­սոյ հետ կը բաժ­նէ «երա­զային» մակ­դի­րը։ Թե­րեւս որոշ գրող­ներ Փա­րիզի նկատ­մամբ ալ նոյն մեր­ձե­ցու­մը ու­նե­նային։ Բայց գո­նէ մեր ըն­կա­լու­մին մէջ միշտ կար այդ «երա­զային Պէյ­րութ» կո­չու­մը։ Եւ ահա «Մի­ջին Արե­ւել­քի Օդա­յին Գի­ծերու» ինքնա­թիռը 9 Ապ­րիլ, Հինգշաբ­թի ցե­րեկուայ ժա­մերուն կը հա­ւաքէր իր անիւ­նե­րը Եշիլ­գիւղի օդա­կայա­նի վազ­քուղիէն դէ­պի պա­րապու­թիւն, մօտ մէ­կու­կէս ժա­մուայ թռիչ­քով մեզ հասցնե­լու հա­մար այդ երա­զային քա­ղաքը։