Եթէ գիշերուայ մութին մէջ հաճոյքով սլքտացած, փողոցները տեսած չըլլայի, Զուիցերիոյ մայրաքաղաքէն վերադարձիս խիստ համառօտ պիտի պատմէի «Զիւրիխը ինչպէ՞ս գտար» հարցնողներուն։
ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@yahoo.com
Եթէ գիշերուայ մութին մէջ հաճոյքով սլքտացած, փողոցները տեսած չըլլայի, Զուիցերիոյ մայրաքաղաքէն վերադարձիս խիստ համառօտ պիտի պատմէի «Զիւրիխը ինչպէ՞ս գտար» հարցնողներուն։
Իսկապէս խիստ հաճելի էր Զիւրիխաբնակ ալէվիներու «Մոզայիք» կեդրոնի միջավայրը։ Հաճելի էր քանի որ շատ կը նմանէր Պոյաճըգիւղի Սուրբ Երից Մանկանց Եկեղեցւոյ շրջափակի մէջ գտնուող մեր՝ Սայաթ Նովացիներուս հաւաքավայրին։ Աւելի քան 60 ալէվիներ մէկտեղուած էին 19 Ապրիլ Կիրակի օր, իմ զրոյցին ներկայ գտնուելու համար։ Նախապէս մեր էջերու աւագ խմբագիր Սարգիս Սերովբեան ալ այցելած էր նոյն ակումբը եւ այդ այցելութեան արդած խանդավառութիւնը տակաւին թարմ է յիշողութիւններու մէջ։ Ընտանեկան միջավայր մըն է այս, ուր բոլոր ներկաները ծանօթ են իրարու։ Անոնց միացած են նաեւ մօտակայ Գրոսլինկեն քաղաքէն եկած տասնեակ մը հայեր։ Երկյարկանի հաւաքատեղին ունի արդի յարմարութիւններով օժտուած խոհանոց մը։ Կանայք ժիր աշխատութիւն կը տանին բանախօսութենէ ետք բոլոր ներկաները կերակրելու ուղղութեամբ։
«1915-ի դարադարձին հայ ժողովուրդին ակնկալութիւնները» նիւթին շուրջ կը փորձենք վերլուծել հայոց աւանդական պահանջները։ Կը հաստատենք թէ ցեղասպանութեան ամենամեծ եւ յարատեւ աւերը կը յայտնուի հայրենազրկութեամբ։ Բնօրրաննէն զրկուելով է որ հայ անհատը կը դժուարանայ իր ազգային ինքնութիւնը անաղարտ պահել օտար երկինքներու տակ։ Բայց երբ կը խօսինք ցեղասպանութեան յաջորդող չորրորդ սերունդի զրկանքներուն մասին, որքանո՞վ իրաւացի է հայ ազգէն յափշտակուած հայրենիքի վերադարձը պահանջել։ Գիտենք որ երկիր ըսուած բանը պահանջելու, առնելու-տալու յարաբերութիւնով լուծելի խնդիր մը չէ։ Կամ կը դիմադրես, կը պաշտպանես հայրենի երկիրը, կամ ալ կամքդ կը պարտադրես յափշտակուածը ետ նուաճելու համար։ Նոյնիսկ պահ մը ենթադրենք որ սեփական հայրենիքը խլողները գիտակցին գործուած անարդարութեան եւ ոսկեայ ափսէի մը մէջ վերադարձնեն մեր գերավարուած հայրենիքը։ Հապա մենք ի՞նչ հեռանկար ունինք այդ սուրբ երկրի նկատմամբ։ Ո՞ր լեզուով կը պատասխանենք մեր երկրի բնակիչներուն հետ։ Ինչպէ՞ս կ՚ըլլայ, երբ մենք յայտնուինք իբրեւ երկրի տէրն ու իշխանը եւ ունենանք մեզմէ տասնապատիկ աւելի մեծ թիւով փոքրամասնութիւն մը։ Թերեւս ալ կարելի է պահանջել որ մենք երկիրը մաքուր կ՚ուզենք։ Այդ պարագային ի՞նչ պէտք է տնօրինենք վերջին հարիւր տարուայ ընթացքին այդ երկիրը ապրող ժողովուրդներուն համար։ Եթէ անոնք հեռանան մեր ձեռքը կը մնայ անմարդաբնակ վայր մը։ Կամ ալ թերեւս մենք կը սխալինք։ Կարելի է կարծել որ այժմու Լոս Անճէլըսաբնակ, Փարիզաբնակ, Պոլսաբնակ, Մոնրէալաբնակ, Սիտնիաբնակ մեր քոյրերն ու եղբայրները կարօտով կը սպասեն այդ պահուն որպէսզի վերահաստատուին իրենց նախնեաց ապրած գիւղերն ու քաղաքները։ Առանց այս հարցումներուն տրամաբանական եւ համոզիչ պատասխան մը գտնելու ի՞նչ նշանակութիւն ունի հայրենի երկիրը ետ պահանջել։
Բոլոր այս վարկածներով շարունակուող բանախօսութիւնը բնականաբար տեղի տուաւ հարցումներու տարափի։ Ի վերջոյ, երբ կազմակերպիչները նկատի ունեցան ժամանակը խնայելու անհրաժեշտութիւնը, վերջակէտ մը դրին զրոյցին առաջարկելով որ խօսակցութիւնները շարունակուին ճաշասեղաններու շուրջ։
Բարեբախտաբար այս հաճելի հանդիպումէն ետք առիթը ունեցանք փոքր խումբով մը շրջագայելու Զիւրիխ քաղաքը, որ ինչպէս Եւրոպայի նմանաբնոյթ այլ բազմաթիւ քաղաքներու, հմայեց մեզ իր կարգ ու կանոնով, խնամուած դիմագիծով եւ պարզունակ, բայց այդ պարզունակութեան մէջ գունագեղ առասպելական պատմութիւնով։
Հանգրուան մըն էր որ աւարտեցաւ ընթացք տալու համար նոր ուղեւորութիւններու եւ նոր հանդիպումներու մերթ հարազատ երկրի մէջ, մերթ ալ օտար ամայի ճամբեքի վրայ։
