ՕՔՍԱՆԱ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ
oksana.karapetian@gmail.com
Լուր կ՚առնի Արտաշէս թագաւորն հայոց, թէ կնքել է իր մահկանացուն հայրը Սաթենիկի, եւ այժմ Ալանաց աշխարհին բռնութեամբ տիրում է կողմնակի մէկը, ով հալածում է Սաթենիկի եղբօրն ու ալանաց ազգը։ Բարեպաշտ Արտաշէսն իր մօտ է կանչում քաջ այր Սմբատ Դրակոնտիկոնին եւ հրամայում արշաւել Ալանաց աշխարհին տիրած բռնակալի դէմ։
Սմբատը թէեւ արդէն քիչ մը ալեւոր էր, այդ ու ամենայնիւ չէր կորցրել իր կորովը եւ շատ երիտասարդներից էլ աւել զօրեղ ու քաջ էր։ Առասպելը պատմում է, որ Սմբատն իր վեհութեամբ ու առաքինութեամբ ոգիներ էր որսում եւ բոլոր մարդկանցից առաւել յաջողութեան շնորհք ունէր պատերազմներու մէջ։
Արագաշարժ ու փութկոտ անձի եւ մարմնի հետ նա միաժամանակ զգոյշ էր ամէն բանում։ Յայտնի էր իր բազում քաջագործութիւններով, իւր քաջութեանն համեմատ հասակ ունէր, վայելչացած էր գեղեցիկ ալեւոր մազերով, աչքերի մէջ արիւնի փոքրիկ նշանով, զոր «որպէս դրակոնտիկոն ի վերայ ոսկւոյ եւ ի մէջ մարգարտոյ ծագէր»։
Ասենք, որ Խորէնացու գործածած այս դրակոնտիկոն բառը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է փոքրիկ վիշապ։ Դրակոնտիկոն ակը նոյն սարդոնիկսն է՝ եղնգնաքարը, որ է կարմիր թանկարժէք քար, որի յունարէն անունը, ինչպէս գտնում է առասպելագէտ Սարգիս Յարութիւնեանը, բացառուած չէ, որ ծագած լինի օձերի թագաւորի՝ Շահմարի գլխին պատկերացուող անգին քարի առասպելական հաւատալիքից։
Արդ քաջարի Սմբատը արշաւում է բռնակալի դէմ եւ յաղթութիւն տանելով գահընկէց է անում նրան՝ Ալանաց գահին բարձրացնելով օրինաւոր թագաժառանգին՝ Սաթենիկի եղբօրը։
Այդու ետք նա զօրքով արշաւում է ալաններին թշնամի երկիրը, աւերում երկիրն ու ժողովրդին գերի վերցնում։ Գերիների մեծ բազմութեամբ նա դառնում է դէպի Արտաշատ, ուր Արտաշէս արքայից հրաման է առնում՝ բնակեցնել գերիներին Արարատ լերան հարաւ-արեւելեան կողմում, որ այնժամ դեռ կոչւում էր Շաւարշական գաւառ՝ միաժամանակ այդ գաւառի վրայ թողնելով վերաբնակեցուած գերիների հայրենիքի անունը՝ որ էր Արտազ։ Յետագայում այն մեզ յայտնի կը դառնայ եւս մէկ անուամբ՝ Մակու, Մակուի շրջան։
Երբ մահանում է պարսից Արշակ վերջին թագաւորը, մեր Արտաշէսը Պարսից աշխարհի վերայ թագաւորեցնում է իրեն համանուն Արտաշէսին՝ նրա որդուն։ Սակայն նրան չեն կամենում հնազանդըւել իրենց լեզուով Պատիժահար կոչուած գաւառի Գեղումների լեռների եւ Կասպից ծովի եզերքի բնակիչները։ Այս առիթով հայոց Արտաշէս արքայի դէմ է ապստամբում Կասպից երկիրը։ Ուստի Արտաշէս Բարեպաշտը ապստամբների դէմ է ուղարկում զօրավար Սմբատին՝ հայոց ամբողջ զօրքով, ինքն էլ եօթ օր ճամբայ է անցնում նրանց հետ։
Սմբատին յաջողւում է հնազանդեցնել բոլոր ապստամբներին, իսկ ինչ վերաբերում է Կասպից երկրին, ապա Սմբատը աւերում է այն եւ այնտեղից Հայաստան բերում Արտազի գերիներից էլ շատ գերիներ, այդ թւում՝ նրանց Զարդմանոս անունով թագաւորին։
Մեր Արտաշէս արքան, ըստ արժանւոյն գնահատելով Սմբատի յաղթանակները, նրան է պարգեւում Գողթն գաւառի գիւղերում եղած արքունի հողերը եւ Ուղտի ակունքները, եւ բացի սրանից, նրան է թողնում ամբողջ աւարը։
Սրանից խիստ նեղւում են Արտաշէսի որդիները, եւ արքայազն Արտաւազդը փորձում է սպաննել Սմբատին։ Նրա դաւադրութիւնը ձախողւում է, իսկ այդ մասին լուրը խիստ վշտացնում Արտաշէս արքային։
Այսու ամենայնիւ, Սմբատը տեղի տալով հեռանում է Ասորեստանի կողմերը՝ իր կամքով թողնելով հայոց զօրապետի իշխանութիւնը, ինչի վրայ աչք ունէր Արտաւազդը։
Սմբատն իր ծեր տարիքում կին էր առել մի ասորեստանցու, ում այնքան շատ է սիրում, որ գերադասում է գնալ-բնակուել իր սիրելի կնոջ հայրենիքի կողմերը։
Արտաշէսի հրամանով Սմբատը բնակութիւն է հաստատում Տմորիքում, որ յետագայի Կորդրիքն է եւ գտնւում է Վանայ լճից հարաւ՝ Հիւսիս-արեւելեան Միջագետքի մերձակայքում՝ Կորճէք աշխարհում։ Իսկ բազմաթիւ գերիներին Սմբատը նստեցնում է Ալկիում, որ էր բերդաքաղաք Կորդրիք գաւառում։