«Ա՜խ Իսթանպուլ» կամ Թուրքի Բարեկենդանը

Համավարակէն ետք պոլ­սա­հայ կեան­քէ ներս հետզհե­տէ աշ­խուժա­ցած են մի­ջոցա­ռումնե­րու շար­քը։ Այդ աշ­խուժու­թիւնը ինքնա­բերա­բար տե­ղի կու տայ խա­չաձե­ւումնե­րու։ Այդպէս պա­տահե­ցաւ 2 Մարտ կի­րակի օր։

Այդ օր մտա­դիր էինք ներ­կայ գտնուիլ Զո­ւարթնոց երգչա­խումբի անդրա­նիկ հա­մեր­գին, որ պի­տի կա­յանար Գումգա­բու Որդւոց Որոտ­ման Եկե­ղեց­ւոյ մէջ։ Այդ եկե­ղեցին այժմ կը յի­շուի նաեւ Մես­րոպ Մու­թա­ֆեան Մշա­կոյ­թի Կեդ­րոն կո­չու­մով։ Կէ­տիկ­փա­շայի Զո­ւարթնոց Երգչա­խումբը իր պատ­մութեան մէջ առա­ջին ան­գամ կը կազ­մա­կեր­պէր հա­մերգ մը, հո­գեւոր եւ աշ­խարհիկ եր­գե­րէ բաղ­կա­ցող յայ­տա­գիրով։ Այս հա­մեր­գը խմբա­վար Ատ­րուշան Հա­լաճեանի հա­մար ալ յա­տուկ նշա­նակու­թիւն ու­նէր, քա­նի որ ան Վար­դա­նաց Երգչա­խումբի կազ­մով նո­ւաճած յա­ջողու­թիւնը այս ան­գամ պի­տի փոր­ձէր բո­լորո­վին նոր կազ­մով մը վե­րահաս­տա­տել։

Ափ­սոս որ վե­րեւ նշո­ւած խա­չաձե­ւու­մի իբր հե­տեւանք այս ան­գամ ալ ստի­պուե­ցանք պաշ­տօ­նաբաշ­խում ընե­լու եւ Զո­ւարթնո­ցի հա­մեր­գին հե­տեւե­լու պաշ­տօ­նը թո­ղու­ցինք մեր երի­տասարդ գոր­ծընկեր Իշ­խան Էր­տինչին եւ ուղղո­ւեցանք դէ­պի Շիշ­լի Նա­զըմ Հիք­մե­թի անո­ւան մշա­կոյ­թի կեդ­րո­նը։

Թէեւ որոշ պատ­կե­րացում եւ տե­ղեկու­թիւն ու­նէինք «Պալ­քան Տանս Աքա­տեմի­սի» անուն կազ­մա­կեր­պութեան նա­խաձեռ­նութեան։ Նա­խապէս ծա­նօթա­ցած էինք այս քո­լէկ­տի­վի հիմ­նա­դիր Իւ­միթ Քէս­քի­նի հետ։ Ան «Ակօս»ի խմբագ­րա­տուն այ­ցե­լելով բա­ցատ­րութիւններ տո­ւած էր իր այս ծրագ­րի մա­սին։

Վեր­ջա­պէս գի­տէինք թէ շուրջ 70 ան­դամնե­րէ բաղ­կա­ցող խումբը կ՚ու­սումնա­սիրէր յու­նա­կան, պուլղա­րական եւ առ­հա­սարակ պալ­քա­նեան թե­րակղզիի եր­կիրնե­րու երգն ու պա­րը։ «Բո­լորն ալ տար­բեր մաս­նա­գիտու­թիւննե­րէ եկող մար­դիկ են, որ սի­րողա­կան մա­կար­դա­կով կը մաս­նակցին մեր աշ­խա­տու­թիւննե­րուն» ըսած էր խումբի ղե­կավար Իւ­միթ Քէս­քին։

Կա­րելի է ըսել թէ բո­լոր այս նախ­նա­կան գի­տելիք­նե­րով հան­դերձ, չէինք գի­տեր թէ ինչպի­սի անակնկալ մը կը սպա­սէր մեզ։ Ար­դա­րեւ բե­մադ­րութեան առա­ջին դրո­ւակը ման­կութեան եր­կու ըն­կե­րու­հի­ներու՝ Էլէ­նիի եւ Իւ­մի­թի պա­տահա­կան հան­դի­պումն էր Պոտ­րում քա­ղաքի մէջ։ Էլէինի իր ամուսնոյն՝ Եոր­կո­յի հետ Յու­նաստա­նէն եկած էր Պոտ­րում ար­ձա­կուրդը անցնե­լու հա­մար։ Իսկ Իւ­միթ տա­րիներ առաջ լքած էր Իս­թանպու­լը եւ բնա­կու­թիւն հաս­տա­տած այս ծո­վեզե­րեայ քա­ղաքը։ Երկու ման­կութեան ըն­կերներ ու­րախ են այս պա­տահա­կան հան­դի­պու­մով, որ առիթ ստեղ­ծած է հին ապ­րումնե­րուն վեր­յի­շու­մին։

Ահա այդ վեր­յի­շումնե­րու բե­մադ­րութիւ­նը ամ­բողջ ներ­կա­յաց­ման առանցքը կազ­մեց։ Անոնք նախ յի­շեցին իրենց փո­ղոցի շրջուն վա­ճառորդնե­րը, ապա իրա­րու փո­խան­ցե­ցին իրենց ծնող­նե­րէն լսած դրո­ւակ­ներ եւ այսպէս շա­րու­նակ…։

Իրա­կանու­թեան մէջ կը նա­խատե­սուէր այդ վեր­յի­շումնե­րով ցո­լաց­նել Պոլ­սոյ բազ­մամշա­կու­թա­յին դի­մագի­ծը։ Ափ­սոս որ զգա­լի թե­րացում մը ըլ­լա­լով ստի­պուած ենք նշե­լու թէ, այս նա­խաձեռ­նութիւ­նը թե­րացաւ այդ բազ­մամշա­կու­թա­յին հա­մայ­նա­պատ­կե­րի կա­րեւոր տար­րե­րը շեշ­տե­լու խնդրին մէջ։ Ան­դին մնաց միայն թուրքե­րէ, յոյ­նե­րէ, գնչու­նե­րէ եւ լե­ւան­դեններ կո­չեալ եւ­րո­պացի­ներէ բաղ­կա­ցող նմոյշներ։ Օրի­նակի հա­մար հա­յեր կամ հրեաներ գո­յու­թիւն չու­նէին այդ Պոլ­սոյ մէջ։ Կար Տի­միդ­րիի կա­պելան, ուր եր­բեմնի անո­ւանի կռո­ւարար­ներ Չա­քըճը Էֆէ եւ Խրի­սան­թոս, իրենց ար­բա­նեակ­նե­րով միասին կը հան­դի­պին ու ծեծկռտուք կը ծա­գի։ Իբ­րեւ բե­մադ­րութիւն ներ­կա­յաց­ման ամե­նայա­ջող հա­տուածն էր այդ կռո­ւի պա­հը։

Ան­դին կը յի­շուէր նաեւ գնչու­նե­րու Հտրել­լե­զի խրախ­ճանքնե­րը կամ Ռա­մազան ամ­սուն յա­տուկ զո­ւար­ճութիւննե­րը, դար­ձեալ շատ յա­ջող պա­րային եւ թա­տերա­կան բե­մադ­րութիւննե­րով։ Լայն բա­ժին յատ­կա­ցուած էր յու­նաց Բակ­լա­խորա­նի տո­ղանցքին, ուր բո­լոր մաս­նա­կից­նե­րը ծպտո­ւած ու դի­մակա­ւոր կ՚ըլ­լա­յին։ Յի­շենք թէ հա­մավա­րակի նա­խոր­դող տա­րինե­րուն խմբակ մը փոր­ձած էր այդ աւան­դոյթը վե­րակեն­դա­նաց­նել։ Անոնք ան­ցեալին նման ծպտո­ւելով, դի­մակ­ներ կռե­լով եւ երաժշտա­կան զա­նազան գոր­ծիքնե­րու նո­ւագակ­ցութեամբ շրջած էին Քուրթու­լուշի, այ­սինքն պատ­մա­կան Թա­թավ­լա­յի փո­ղոց­նե­րը։ Սա­կայն անդ նա­խափոր­ձը բա­ւարար չէր եղած նման աւան­դոյթի բուն տէ­րերուն, այ­սինքն պոլ­սաբնակ յոյ­նե­րուն փո­ղոց ել­լե­լուն հա­մար։ Անոնք գո­հացած էին կա­տարո­ւածը իրենց տան պա­տու­հա­նէն, վա­րագոյ­րի առանքէն դի­տելով։ Չէր մոռ­ցո­ւած նաեւ քան­թօ կո­չեալ մե­ներ­գա­յին ոճը, որ փո­խադ­րութիւն մըն է Եւ­րո­պական սրճա­րանա­յին եր­գե­ցողու­թեան։

Հայ­կա­կան տար­րը ոչ թէ մո­ռացուած, այլ մե­զի ան­ծա­նօթ պատ­ճառնե­րու բեր­մամբ դի­տումնա­ւոր կեր­պով դուրս բե­րուած էր բնա­գիրէն։ Այդ զգա­ցինք երբ մեր իսկ փո­խան­ցած Եշիլ­գիւղի ծա­նօթ ձկնորս Պետ­րոս Ռէ­յիսը ներ­կա­յաց­ման մէջ վե­րածո­ւած էր Թե­մելի կեր­պա­րին։ Մինչդեռ այդ դէպ­քին ան­ցած տա­րինե­րուն տա­կաւին ռի­զէցի­ներ չէին թա­փան­ցած Պոլ­սոյ ձկնոր­սա­կան շու­կա­յին։ Այդ շու­կան Սա­մաթիոյ եւ Գումգա­բուի մէջ հայ, Եշիլ­գիւղի մէջ ալ յոյն ռէ­յիս­նե­րու տի­րապե­տու­թեան տակ էր։

Այս ու նման թե­րացումնե­րով հան­դերձ ներ­կա­յացու­մը իր ամ­բողջու­թեան մէջ երա­նելի օրեր ըլ­լա­լով կը յի­շէր ան­ցեալը։ Առանց անդրա­դառ­նա­լու բուն դրդա­պատ­ճառնե­րուն, կ՚ափ­սո­սար քա­ղաքի այդ շատ կա­րեւոր երանգնե­րու բա­ցակա­յու­մին։ Այս պա­հուն կրնանք յի­շել «Գնա՛ մե­ռիր, եկուր սի­րեմ» ասա­ցուած­քը։

Ներ­կա­յաց­ման աւար­տին, երբ բո­լոր դե­րակա­տար­նե­րը բե­մին վրայ էին, պա­րու­սոյցի ազ­դանշա­նով անոնք ուղղո­ւեցան դէ­պի դահ­լիճ եւ դի­մակ­ներ բաժ­նե­ցին հան­դի­սատե­սին։

Ժո­ղովուրդը որո­տըն­դոստ ծա­փերով կ՚ող­ջունէր կա­տարո­ւած աշ­խա­տան­քը եւ անոր բե­մադ­րութիւ­նը, իսկ մենք նոյն պա­հուն կը մտա­բերէինք այս գրու­թեան խո­րագի­րը՝ Թուրքի Բա­րեկենդանը։