Մալաթիոյ Խոհանոցէն Նմոյշներ Մեծ Պահքի համար

Մին­չեւ որ եկե­ղեց­ւոյ զան­գա­կը չղօ­ղան­ջէ, մին­չեւ որ ժա­մեր­գութիւ­նը չա­ւար­տի ծոմ կը պա­հուէր։ Իսկ եկե­ղեցի չու­նե­ցող վայ­րե­րու մէջ կը սպա­սուէր արե­ւամու­տը։ Հա­պա եթէ եկե­ղեցին կայ, բայց ախո­ռի վե­րածուած է, աղ­բա­նոց է ու աւե­րակ, այդ քա­ղաք­նե­րու բնա­կիչ­նե­րուն խիղ­ճը բնաւ չի վի­րաւո­րուի՞ր։ Մա­լաթիան այս տե­սակ քա­ղաք մըն է, ան­ցեալին բա­զում եկե­ղեցի­ներ ու­նէր։ Եկե­ղեցի­ները աւե­րուե­լէ ետք Մա­լաթիոյ հա­յերը փլա­տակ­նե­րու քա­րերը այ­ցե­լեցին աղօ­թելու հա­մար։ Ահա կի­սած ենք Մեծ Պահ­քի եօթը շա­բաթ­նե­րը եւ հա­սած ենք Մի­ջին­քի։ Հին մար­դիկ աւե­լի հա­մեստ կ՚ապ­րէին։ Մէկ տե­սակ բան­ջա­րեղէ­նը կ՚եռաց­նէին ջու­րին մէջ ու այդպէս կ՚ու­տէին։ Այ­սօր մեծ հոգ է «ար­դեօք ի՞նչ ու­տեմ» ըսելով իրա­րու կը հարցնեն, «պահ­քի ժա­մանակ մեղր ու­տել կա­րելի՞ է» Մատ­թէոսի աւե­տարա­նին մէջ յոր­դո­րուած է՝ «Մար­դը կ՚եղ­տո­տողը ոչ թէ բեր­նէն մտածն է, այլ ելա­ծը»։ Թեր­թի խմբագ­րա­կան ժո­ղովին նիւթ դար­ձաւ որ Մեծ Պահ­քի ճա­շատե­սակէն օրի­նակ­ներ ծա­նօթաց­նենք։ Եղի­սաբեթ քեռ­կինս մտա­բերե­ցի։ Մա­լաթիացի է եւ խո­հանո­ցի վա

ԼՈՒՍՅԷՆ ՔՈՓԱՐ

lusyenkopar81@hotmail.com

Բարեկենդանը Մա­լաթիոյ մէջ

Նախ­քան Բա­րեկեն­դան, աւար­տած կ՚ըլ­լայ Մեծ Պահ­քի պատ­րաստու­թեան հա­մար տա­րուած մաք­րութիւ­նը։ Սո­վորոյթ էր խնա­միներ հիւ­րա­սիրել։ Տղու կող­մը հաց ու­տե­լու կը հրա­ւիրուէր աղջկան տու­նը։ Սո­վորա­բար նուէր­ներ կը տա­նէին հար­սին։ Կամ հա­գուստե­ղէն կամ ալ զար­դե­ղէն կ՚ըլ­լայ այդ նուէրը։ Քաղցրա­ւենի­քի եւ միր­գե­րու ափ­սէ­ներ կ՚ու­նե­նային ձեռ­քե­րը։

Պահ­քի ճա­շատե­սակ­ներ

Մա­լաթիոյ բո­լոր տու­նե­րուն մէջ թո­նիր կար։ Բո­լորը իրենց հա­ցը կը թխէին։ Հա­ցեփի նա­խորդ օր խմո­րը եւ թթխմո­րը իրար շա­ղէին եւ այդ մեծ խմո­րի գունդը կը թո­ղուէր փրքա­նալու։ Յա­ջորդ օր այդ խմո­րով հաց կը թխուէր։

Միջինքի քէօֆթէ

Մի­ջին­քի քէօֆ­թէն Մեծ Պահ­քի ճիշդ ալ կէ­սին զու­գա­դիպող Չո­րեք­շաբթի օրուան յա­տուկ ճաշ մըն է։ Սո­վորա­կանէն աւե­լի մեծ կը ծե­փուէր եւ մէկ հա­տին մէջ ալ դրամ կը պա­հուէր։ Ան­շուշտ որ անխնայ սոխ կը ջար­դուէր։ Կը խո­րովուէր այդ սո­խը ու վրան ձէթ կ՚աւելցուէր։ Ու­րիշ տա­պակո­յի մը մէջ քնջու­թը (սու­սամ) կը լուացուի կը խան­ձուի մին­չեւ որ իւ­ղը դուրս գայ։ Նոյ­նը կ՚ըլ­լայ ըն­կոյզի հա­մար։ Սո­խը, քնջու­թը, ըն­կոյզը ու­րիշ տեղ մը կ՚առ­նուի, վրան փունջ մը ազատ­քեղ կէս բա­ժակի չափ շի­րիկ (թա­հին) քիչ մը սեւ ու կար­միր պղպեղ եւ աղ յա­ւելե­լով քիչ մը եւս կը խո­րովենք ու կը թո­ղենք պա­ղելու։ Միւս կող­մէ կոր­կոտ եւ ձա­ւարով գնդիկ­ներ պատ­րաստած ենք։ Այդ գնդիկ­նե­րու մէջ մեր մա­տեր­ը մխրճե­լով իչ­լի քէօֆ­թէ­յի պէս կը բա­նանք ու մի­ջու­կը լեց­նե­լով դար­ձեալ կը փա­կենք։ Եփ ջու­րի մէջ կ՚եփենք ու ապա ջու­րը քա­մելով կը մա­տու­ցենք։

Կան­տի­մէ ապու­րը

Կան­տի­մէ ապուր որ կ՚ըսենք անու­շա­պու­րի ցո­րենէն կը պատ­րաստուի։ Նա­խորդ գի­շերը սի­սեռը եւ լու­բիան թրջած կ՚ըլ­լանք։ Յա­ջորդ օր սո­խը ձէ­թի մէջ կը խո­րովենք լո­լիկի մա­ծուկ եւ ջուր աւելցնե­լով եփե­լու կը թո­ղունք։ Վրան նա­խորդ գի­շերէն թրջած սի­սեռն ու լու­բիան եւ անոնց չա­փով ալ Մա­լաթիոյ ոս­պէն կ՚աւելցնենք։ Անոնց խա­շուած պա­հուն կան­տի­մէն ալ կա­մաց կա­մաց վրան կ՚աւելցնենք։

Չորացուած սմբուկի եւ պղպեղի տոլմա

Մա­լաթիոյ մէջ ամէն տուն ինք կը չորցնէր սմբու­կը ու պղպե­ղը։ Այս եր­կուքը զատ զատ աման­նե­րու մէջ կը խա­շենք, մէկ-եր­կու ժամ ջու­րին մէջ սպասցե­լէ ետք կը քա­մենք։ Լայն սա­նի մը մէջ ձի­թաիւղ լեց­նե­լով սո­խը կը խո­րովենք։ Վրան լո­լիկի մա­ծուկ, սա­լորի թթու, ազատ­քեղ, սեւ պղպեղ, աղ­տոր (սու­մաք), աղ եւ բլաւ­ցու ձա­ւարով քիչ մը ջուր կ՚աւելցնենք։ Կը սպա­սենք որ պա­ղի յե­տոյ այս մի­ջու­կը կը լեց­նենք սմբու­կի եւ պղպե­ղի մէջ, վրան յախ­ճա­պակի պնակ մը փա­կելով կ՚եփենք։

Սի­սեռով քէօֆ­թէ առանց մի­սի

Կոր­կո­տին քիչ մը ջուր, քիչ մըն ալ աղ աւելցնե­լով կը շա­ղենք։ Յե­տոյ պզտիկ գնդիկ­ներ կը պատ­րաստենք։ Նա­խորդ գե­շերէն թրջուած սի­սեռը սա­նի մը մէջ եր­կու գլուխ սո­խի հետ կը խո­րովենք։ Ման­րուած սո­խը երբ սկսի վար­դա­գոյն դառ­նալ կ՚աւելցնենք լո­լիկի մա­ծու­կը եւ ջուր։ Երբ սկսի եփ ել­լել, սի­սեռը կ՚աւելցնենք ու ապա կոր­կո­տի գնդիկ­նե­րը։ Ցան­կութեան հա­մաձայն այս ճա­շին կծու ալ աւելցնել կա­րելի է։

Շո­մինով թթու քէօֆ­թէ

Կոր­կոտ շատ կը գոր­ծա­ծուի մեր ճա­շատե­սակ­նե­րուն մէջ։ Սո­խը կը խո­րովենք ու ապա կոր­կո­տին ջուր եւ աղ աւելցնե­լով կը շա­ղուենք։ Շա­ղուուած կոր­կո­տէն պզտիկ գնդիկ­ներ կ՚առ­նենք եւ եփ ջու­րին մէջ կը նե­տենք։ Կ՚աւելցնենք սա­լորի թթուն եւ քա­ֆը։ Քա­ֆը ալիւ­րին ձէ­թի հետ խո­րովուելով գու­նա­փոխուած, վար­դա­գոյ­նի դար­ձած ձեւն է։ Երբ ճա­շը պատ­րաստ է եփ ել­լե­լու, շո­մինը եւ խո­րովուած սո­խը կ՚աւելցնենք։

Սմբու­կի Թթու­նե­րը

Տու­նե­րու մէջ կա­րաս­ներ կ՚ու­նե­նանք որոնց մէջ թթու կը պատ­րաստենք։ Աշ­նան կա­ղամ­բի, պղպե­ղի, լո­լիկի եւ դեռ բա­զում բան­ջա­րեղէ­նի թթու­ներ կը սար­քէինք, որոնք պահ­քի սե­ղանի ան­բա­ժան հա­մերն էին։ Մէկ գի­շեր առաջ սմբու­կը կը խա­շենք շի­տակ տեղ մը կամ տախ­տա­կի մը վրայ կը շա­րենք ու ապա վրան ծան­րութիւն մը կը դնենք եւ ամ­բողջ գի­շեր կը թո­ղունք որ լե­ղի ջու­րը դուրս գայ։ Յա­ջորդ օր սմբու­կի միջուկին հա­մար լո­լիկով, սխտո­րով, ազատ­քե­ղով եւ կծու պղպե­ղով աղ­ցան մը կը պատ­րաստենք եւ առատ աղով կը խառ­նենք։ Սմբուկնե­րը մէջ­տե­ղէն գի­ծի մը նման կը ճեղ­քենք, մի­ջու­կը կը լեց­նենք եւ ապա մին­չեւ որ կա­րասի բե­րանը հաս­նի շատ խիտ ձե­ւով կողք կող­քի կը շա­րենք։ Ջուր դնե­լու կարիք չկայ, քա­նի որ լո­լիկը ար­դէն իր ջու­րը կը թո­ղու։ Ամուր կը փա­կենք կա­րասի կա­փարի­չը եւ եր­կու կամ երեք շա­բաթ ետք սե­ղան կը բե­րենք։

Դեռ շատ կ՚եր­կա­րի Մա­լաթիոյ յա­տուկ պահ­քի խո­հանո­ցի ճա­շատե­սակ­նե­րը։ Մենք կը բա­ւարա­րուինք այսքա­նով, տօ­նական օրե­րու յա­տուկ ճա­շատե­սակը ու­րիշ գրու­թեան մը նիւթ հա­մարե­լով։ Մա­նաւանդ գիտ­նա­լով որ հայ­կա­կան խո­հանո­ցի տօ­նական ճա­շատե­սակը շատ աւե­լի հա­րուստ եւ պէս­պի­սուն է։ Այդ զա­նազա­նու­թիւնը կու գայ թէ հա­յոց բազ­մա­դարեայ մշա­կոյ­թի կու­տա­կու­մէն եւ թէ այդ մշա­կոյ­թին հա­րեւան ժո­ղովուրդնե­րու հետ ու­նե­ցած շփու­մէն։

Եղի­սաբեթ քեռ­կին այս ան­գամ ալ հա­սաւ իմ օգ­նութեան, իր շնոր­հիւ պան­ծաց նաեւ Մա­լաթիոյ յա­տուկ աւան­դոյթ մը։ Աս­տուած ըն­դունե­լի ընէ ձեր ծո­մապա­հու­թիւնը, որ­պէսզի կա­րենանք հաս­նիլ այս խո­հանո­ցի աւան­դոյթը թոռ­նե­րու, թոռ­նուհի­ներու ալ փոխանցել։