ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@gmail.com
Շնորհք Պատրիարքի վերջին կամ թերեւս ալ վերջընթեր ուխտագնացութիւնն էր դէպի գաւառի եկեղեցիներ։ Պատրիարքը սովորութիւն դարձուցած էր ամէն տարի հովուապետական այցելութիւններ տալ գաւառի եկեղեցիներուն։ Այս վերջինին մայրս ալ մասնակցած էր։ Կեսարիա, Աղէքսանտրէթ, Քըրըքխան եւ Վաքըֆլըգիւղի եկեղեցիները այցելելէ ետք շատ վառ տպաւորութիւններով վերադարձած։ Առաջին անգամ մօրս պատմածներով լսեցի Սարգիս Թէքէի մասին։ «Կեսարիոյ մուտքին դիմաւորեց մեզ եւ մինչեւ որ քաղաքէն հեռանանք միշտ մեզ հետ եղաւ»։ Իբրեւ հեղինակութիւն ունեցող անձ, ազդած էր մօրս վրայ։ «Դեւին անունը դաճած էր -Սարգիս-, հարցուցի պատճառը, -մարդ ես, կը պատահի որ վախենաս եւ ինքնութիւնդ ուրանաս, այդ չընելու համար է որ անունս մորթիս դաճած եմ»։ Այս լսելով մայրս գնահատած էր թալասցի «Քապատայը» Սարգիսը։ Տարիներ անց երբ հանդիպեցանք իրարու, փոխանցեցի մօրս պատմածները։ Ուրախ էր «քապատայը» ածականով։ Իւրացուցած էր ուրիշներու համար ստորագնահատական թուացող այդ պիտակը։ «Պէտք չէ շփոթիլ, այս բառին իմաստը խորունկ է։ Նախ կրթութիւն կը նշանակէ, բարեկիրթ պիտի ըլլայ քապատայըն։ Պիտի գիտնայ թէ իր տեղը եւ թէ դիմացինին արժանիքը։ Այդ արժանիքին համապատասխան պիտի վերաբերի շուրջիններուն։ Այդ ածականը կրողը ստիպուած է օրինակելի ըլլալ։ Յանցանքէ ու յանցագործութենէ հեռու պիտի մնայ։ Հեռու պիտի մնայ կռիւէ եւ կռուազանութենէ։ Բայց եթէ պէտք է առանց աչքը թարթելու պիտի մտնէ կռիւի։ Այս սկզբունքներով է որ կը բնակիմ 300 տարիէ ի վեր ընտանիքիս պատկանող տան մէջ։ Մինչեւ 100 տարի առաջ Թալասի բնակչութեան մեծամասնութիւնը հայեր էին։ Բոլորն ալ գաղթեցին։ Նախ Պոլիս ապա Ամերիկա կամ Եւրոպա գացին։ Այն ինչ որ մնացած էր իրենց նախնիներէն, թալանուեցաւ տեղացիներու կողմէ։ Իմ ունեցուածքիս վրայ ալ աչք ունէին։ Ես տէր կանգնեցայ։ Հօրենական ժառանգը պաշտպանելու համար մարդ սպաննեցի եւ այդ ալ հատուցեցի։ 12 տարի բանտարկուեցայ։ Այսօր ես հպարտութեամբ կ՚ապրիմ Թալասի մէջ, բայց իմ թշնամիները թողեցին հեռացան»։ Այս պատմելէն ետք կը տարուի խորհուրդներու։ Յետոյ վրայ կը բերէ՝ «Ես ալ չկրցայ ամուսնանալ, չկրցայ ընտանիք մը կազմել։ Ամէն ինչ իր հետեւանքը ունի։ Ծննդավայրէն, հօրենական ժառանգէն զրկուողները ունեցան այդ բոլորը։ Կեանքը բոլորիս համար ուղիներ ճշդած է, ես ալ իմ ուղիով կը յառաջանամ»։
Սարգիս Թէքէն իր հայ ինքնութիւնով մինչեւ օրս կենդանի վկայութիւնն է Կեսարիոյ հայութեան։ Ակամայ կը տարուիմ մտածումներու։ Անուններ կը տողանցեմ մտքիս մէջ, «Հապէշ Սեպուհ», «Ատըկիւզէլ» Պոլսոյ անուանի քապատայըները եղած են։ Բազմաթիւ առասպելներ հիւսուած են իրենց անուններուն շուրջ։ Մեր տունը յաճախ կը յիշուէր Սեպուհին 6-7 Սեպտեմբերի դէպքերուն իր դասընկերոջ Վարուժանի խանութը պահպանելու դրուագը։ «Դէպքերը լսելով փութաց Վարուժանի Թարլապաշիի խանութը։ Աթոռ մը դրաւ դրան առջեւ եւ խուժանը չհամարձակեցաւ այդ կողմ նայելու անգամ» կը պատմէր հայրս։
Քաղքենիի բարքերը բազում արժանիքներու կարգին մաշեցուցին քապատայըի մշակոյթն ալ։ Այդ ճղճիմութեան մէջ Սարգիս Թէքէն կատարեալ «Տօն Քիխոտ» մը ըլլալով կը ներկայանայ մերօրեայ հասարակութեան։ Զինք ճանչնալով է, որ կրնաս գնահատել անոր արժանիքները։ Իսկ ժխտական բոլոր կանխակարծիքները միայն տգիտութեանդ ապացոյցն են։ Իսկ Սարգիս այս բոլորէն հեռու, կը մնայ Թալասի եւ բովանդակ Կեսարիոյ հայութեան պայծառ ներկայացուցիչը։
