ՅԱՍՄԻԿ ՏՕՆԱՊԵՏԵԱՆ
Կիւմրին հետաքրքիր երանքաւոր քաղաք ըլլալէն զատ, ունի ոչ պակաս հետաքրքրիր պատմամշակութային կոթողներ, որոնք բաւականին գրաւիչ են օտարերկրացիներու համար։
Այդպիսի վայրերէն մէկը Սեւ Բերդի, կամ ժողովրդի լեզուով ըսած Սեւ Ղուլի կառոյցն է, որը կառուցուած է դեռեւս 1834-ին։ Բերդը կառուցելու նախաձեռնութիւնը ռուսերուն եղած է։ Այն դիտարկուած է իբրեւ թուրքերու դէմ պատերազմ մղելու պարագայի կարեւոր ռազմական հենակէտ Կովկասի մէջ։ 1877-78թթ-ին արդէն, Պալքանեան պատերազմէն ետք ռուսերը կը գրաւեն Ղարսի բերդը, որը կը դառնայ առաջնակարգ պաշտպանական բերդ, իսկ Ալեքսանդրապոլի բերդը (Կիւմրին այս տարիներուն Նիկոլայ Ա ցարի նախաձեռնութիւնով Ալեքսանդրա թագուհու պատուին կը վերանուանեն Ալեքսանդրապոլ) կը դառնայ հրետանու պահեստարան։
Բերդի տարածքը զարմացուցած է հնագէտներուն իր թաքնուած հետաքրքրութիւններով։ Այստեղ իրականացուած պեղումներու արդիւնքին պարզուած է, որ բերդը հնագիտական յուշարձան է՝ դամբարանադաշտ, որու տարածքին յայտնաբերուած գտածօները կը պատկանին Ն.Ք. 8-6 դարերուն։ Բերդի մասին թերեւս ամենահետաքրքիր տեղեկութիւնը այն է, որ այն ունի ստորգետնեայ ուղիներ, որոնք, ըստ տարածուած խօսակցութիւններու, կը հասնին Թուրքիա։ Այս մասին պաշտօնական տեղեկութիւն ոչ մէկ տեղ չենք գտներ, բայց ժողովուրդի մէջ տարածուած այս կարծիքը սերունդէ սերունդ փոխանցուած է։
Ու չնայած այն հանգամանքին, որ բերդը կը հանդիսանայ «Կումայրի» արգելոց-թանգարանի պահպանման գօտիին մէջ գտնուող պատմութեան եւ մշակոյթի հանրապետական նշանակութեան յուշարձան, այն վաճառուած է Կիւմրի քաղաքապետի որդիին, ով պատմամշակութային այս յուշարձանի տարածքը պիտի վերածէ գործարարութեան կեդրոնի։ Տարածքին կը նախատեսեն կառուցել հիւրանոցային համալիր, ճաշասրահ, ջրաւազան, պատկերասրահ եւ այլն։ Սա կիւմրեցիներու միջեւ բանավէճեր առաջ բերած եւ քննադատութիւններու տեղի տուած է, բայց եւ այնպէս, պատմամշակութային այս կարեւոր տարածքը արդէն գործարարութեան կեդրոն դառնալու ճանապարհին է։
Ծանօթութիւն. Ղուլ բառը թրքերէն kule բառն է, որ կը նշանակէ աշտարակ։ Կիւմրեցիները Սեւ Բերդը յաճախ Սեւ Ղուլ կը կոչեն։
