Անուանի կինօբեմադրիչ Ատոմ Էկոեան Սերա Տինքի եւ Էրիք Նազարեանի պսակադրութեան մասնակցեցաւ իբրեւ նորապսակներու խաչեղբայրը։ Այդ մէկ շաբաթուան թոհուբոհի մէջ Մարալ Տինք յաջողեցաւ Ատոմ Էկոեանի հետ զրուցելով, Իսթանպուլեան տպաւորութիւններու մասին։
ՄԱՐԱԼ ՏԻՆՔ
maraldink@agos.com.trՄարալ Տինք- Միտքս տանջող առաջին հարցումով սկսիմ։ Ինչո՞ւ այսքան ուշացաք։
Մարալ Տինք- Միտքս տանջող առաջին հարցումով սկսիմ։ Ինչո՞ւ այսքան ուշացաք։
Ատոմ Էկոեան- Բազմիցս հրաւէր ստացած եմ Իսթանպուլի Կինօփառատօնէն։ Կազմակերպիչներուն նամակով դիմեցի եւ հարցուցի. «կ՚երաշխաւորե՞ն որ ազատօրէն պիտի կարենամ խօսիլ ցեղասպանութեան նիւթով»։ Այս հարցումիս պատասխանը երբեք չեմ ստացած։ Բայց եթէ քիչ մը աւելի խորանանք, ես ալ բազմաթիւ սփիւռքահայերու նման կը դիմադրէի Թուրքիա գալու գաղափարին։ Կինս Արսինէ Խանճեան վերջին տարիներուն յաճախ գտնուեցաւ Իսթանպուլ։ Ես տպաւորուած եմ իր պայծառամտութենէն, բայց չէի հասկցած որ այսքան հեռաւորութեան վրայ ինչ դիտարկումներ կրնայ ունենալ։ Անկարելի էր մերժել Էրիք Նազարեանի եւ Սերա Տինքի հարսանիքին խաչեղբայր ըլլալու առաջարկը։ Արտակարգ առիթ մըն էր հոս գալու համար։ Ի վերջոյ ընտանեկան եւ անձնական խնդրի մը համար կու գայի։ Միակ օրակարգս էր իմ սիրելի բարեկամներուն սէրը ողջունել։ Բայց այստեղ անցուցած մէկ շաբաթուայ ընթացքին կարծես աշխարհ մը բացուեցաւ առջեւս։ Արսինէն կը պատմէր որոշ բաներու փոխուած ըլլալը։ Իսկ ես մինչեւ որ հոս գամ չէի հասկցած շարունակուող երկխօսութեան բնոյթը։
Մ.Տ- Իսկ ի՞նչ տպաւորութիւններ ունեցաք։
Ա.Է- Մենք սփիւռքի պայմաններուն մէջ մոռցած էինք հայերու եւ թուրքերու յարաբերութիւնները։ Պատմութիւնը ընդհատած էր այդ յարաբերութիւնը եւ մենք այդ պահուն մէջ սառած էինք։ Իսկ հոս նկատեցի որ յարաբերութիւնները կը զարգանան եւ երկխօսութեան պատճառաւ կենսունակութիւն մը կ՚ապրուի։ Մենք մեր ապրած երկիրներուն մէջ ուզեցինք որ իմանալի դառնայ մեր տառապանքը։ Իսկ այսօր կը նկատեմ որ Հռոմի Փրանկիսկոս Պապի յստակ յայտարարութիւնը, Գերմանիոյ, Ավստրիոյ կամ Պելճիոյ խորհրդարաններու որոշումները անբաւարար են ճնշում մը բանեցնելու համար։ Խնդիրը Թուրքիոյ ներսն է։ Եթէ սփիւռքը այս տեղի հասարակութեան հետ կապ չունենայ, գործընթացքէն ալ դուրս կը մնայ։ Բացի այդ բոլորէն, կը խուսափէի ինքզինքս անկարեւոր զգալու վտանգէն։ Մեծ ջանքերով նուաճում մը արձանագրած էի եւ չէի ուզեր զայն կորսնցունել։ Սակայն այստեղ նկատեցի փոփոխութիւնը, պայծառութիւնը տեսայ եւ անհաւատալի մարդկանց հետ ծանօթացայ։
Մ.Տ- Այսքան կարճ ժամանակի մէջ ինչպէ՞ս նկատեցիք այս բոլորը։
Ա.Է- Քանի մը գործօններ կան։ Այցելեցի Հրանդ Տինք հիմնարկը եւ Ակօսը ու տեսայ որ կանք։ Կանք եւ միշտ հոս էինք։ Օտարութիւն չզգացի, անմոռանալի զրոյցներ ունեցայ այդ երդիքին տակ։ Արսինէի հետ ճաշարան մըն էինք։ Յանկարծ նկատեցի որ կողքի սեղանը նստողները «ցեղասպանութիւն» բառը գործածեցին։ Իսկոյն մասնակցեցայ իրենց զրոյցին։ Քիւրտ ուսանող մը եւ իր ուսուցիչն էր։ Տիյարպէքիրցի էին եւ ինծի պատմեցին հայկական ցեղասպանութեան մասին իրենց գիտակցութեան պատմութիւնը։ Հրանդ Տինքի սպանութիւնով հազարաւորներ փողոց թափելով «բոլորս հայ ենք, բոլորս Հրանդ ենք» գոռացած էին։ Մենք կարծեցինք որ «ցեղասպանութիւնը կ՚ընդունինք» կ՚ըսեն։ Մինչդեռ անոնք իրողութեան մէջ «Հրանդ ենք, քանզի խօսքի ազատութիւն կ՚ուզենք» կ՚ըսէին։ Մենք ամէն ինչ մէկ սահմանով տեսնելու վարժուած էինք։ Հիմա անդրադարձած ենք որ մեր ուշադրութեան արժանի հաւաքականութիւն մը կայ եւ միայն այդ հաւաքականութեան մտայնութեան փոխուելով է որ պիտի յաղթահարենք մեր վախերը։
Մ.Տ- Իսկ յուսախաբութեան պահեր չունեցա՞ք։
Ա.Է- Օսմանեան լուսանկարչութեան պատմութեան մասին ցուցահանդէս մը այցելեցի։ Հայու անունը միայն մէկ անգամ գործածուեցաւ, այն ալ Ապտուլ Համիտի դէմ մահափորձի պատճառաւ։ Պաշտօնական տեսութիւնը կրկնուած էր՝ հայը կը ներկայանար ահաբեկիչի դերով։ 1922-ի թուարկուած ֆիլմի մը որմնազդը տեսայ։ Դերասաններուն եւ նկարահաններուն կէսը հայ էին։ Խտրականութիւնը զգացի։
Մ.Տ- Եթէ հասարակութիւնը գիտակցի հայկական ցեղասպանութեան, պետութեան դիրքորոշումը կը փոխո՞ւի։
Ա.Է- Եթէ օր մը Թուրքիոյ պետութեան ընթացքը պիտի փոխուի, այդ բանը միայն հասարակութեան ճնշումով պիտի ըլլայ։ Մենք սփիւռքի մէջ մեր ապրած երկիրներու իշխանութիւններուն ճնշեցինք ցեղասպանութեան ճանաչումին համար։ Պատասխանատուութիւն մըն էր մեր վրայ։ Բայց ստիպուած ենք այս երկրի անցուդարձերուն ալ հետեւիլ։
Մ.Տ- Ի՞նչ տարբերութիւն կը տեսնէք ցեղասպանութեան Եւրոպա կամ Ամերիկայի ու Թուրքիոյ մէջ յիշատակման միջեւ։
Ա.Է- Հատուած մը կայ որ համոզուած է թէ ցեղասպանութիւնը միայն հայերը կրնան յիշատակել։ Ոչ ոք կրնայ զգալ մեր ողբերգութիւնը։ Քաղաքական մերձեցում մըն է այս։ Իսկ Թուրքիոյ մէջ յիշատակումը էական է։ Թաքսիմի յիշատակման պահուն թուրքեր եւ քիւրտեր կային։ Ցեղասպանութիւնը հասարակութեան իմացնելու ուղղութեամբ աշխատող թուրք եւ քիւրտ աքատեմականներ կան։ Սփիւռքահայերս պէտք է հասկնանք որ ուրիշներ ալ կրնան յիշատակել ցեղասպանութիւնը։ Արեւմտեան երկիրներուն մէջ ալ այդ չէ՞ եղած։ Քաղաքական գործիչներ հրաշալի ճառեր կ՚արտասանեն ամէն տարի Ապրիլ 24-ին։ Բայց այդ ելոյթները զգացումներէն չեն բխիր։ Իսկ Թուրքիոյ մէջ ընկերային կառոյց մըն է որ կը բարձրանայ։
Մ.Տ- Ինչպէ՞ս կը գնահատէք դարադարձը գեղարուեստական արտադրութեան առումով։
Ա.Է- Գեղարուեստական գործերը ծրագրի մը շրջագծով չեն ստեղծուիր։ Արուեստագէտը իր կեանքի որոշ մէկ պահուն զգացում մը դրսեւորել կ՚ուզէ եւ արուեստի գործը կը ծնի։ Անշուշտ նշեմ որ Վենետիկի երկամեակին Հայաստանի տաղաւարին մեծ մրցանակը նուաճելը կամ Սարգիսին Թուրքիան ներկայացնելը հպարտութիւն պատճառող երեւոյթներ են։ Մեծ փլուզումէն 100 տարի ետք, հարազատ մշակոյթը վերակերտելու ընթացքին մէջն ենք։
Մ.Տ- Ցեղասպանութեան մասին ֆիլմ մը նկարահանել կը խորհի՞ք։
Ա.Է- Ոչ։ Բայց ուշագրաւ է, նոր ֆիլմս «Վերյիշել» Հոլոքոսթը նիւթ կ՚առնէ։ Ֆիլմի հերոսը ընտանիքը կորսնցուցած է Օշվիթցի մէջ, որոշած է իր ընտանիքը սպաննողներէն վրէժ լուծել։ Սակայն ալզայմըրէ տառապելուն պատճառաւ մոռցած է բուն նպատակը։ Զինք կը տեսնենք հիւրանոցի սենեակի մը մէջ ձեռքին ատրճանակով կը սպասէ ու չի գիտեր թէ ո՞վ եւ ինչո՞ւ պէտք է սպաննէ։
Մ.Տ- Իսկ ո՞րն է Իսթանպուլի ապրումներու անմոռանալի պահը։
Ա.Է- Այն պահը երբ եկեղեցւոյ մուտքին իբրեւ խաչեղբայր կը ձեռնուիմ եկողներուն հետ։ Շատ զգացուեցայ։ Անհաւատալի դիրք մըն էր։ Տեղացի հայերուն եկեղեցին էի, այսինքն անոնց տունը եւ իբրեւ տանտէր կը դիմաւորէի զիրենք։ Ուշադրութեամբ նայեցայ անոնց դէմքերուն եւ իրենց հետ նոյն զգացումը, միասնութիւնը կիսել անմոռանալի դարձաւ։
