Լոզանի դաշնագիրը հայ մամուլի մէջ

Խաչատուր Ներսէսօղլուի «Լոզանի դաշնագիրը հայ մամուլի մէջ» խորագրեալ ուսումնասիրութիւնը լոյս տեսաւ «Լիթերաթիւր» հրատարակչատան մատենաշարէն։ Հեղինակին հետ զրուցեցինք այս երկրորդ գիրքի բովանդակութեան շուրջ։

Նախ ձեզ ճանչնանք։

Խ.Ն.- Ծնած եմ 1991 թո­ւին Իս­թանպուլ։ Աւար­տե­ցի նախ Թարգման­չաց ապա Էսաեան վար­ժա­րան­նե­րը։ Տա­կաւին աշա­կեր­տութեան տա­րինե­րէս յա­տուկ հե­տաքրքրու­թիւն ու­նէի պատ­մութեան հան­դէպ։ Հա­մալ­սա­րանա­կան ու­սումս հիմ­նա­կանին փի­լիսո­փայու­թիւն էր, բայց աւար­տա­ճառս պատ­րաստե­ցի պատ­մութեան նիւ­թով։ Օս­մա­նեան հայ մա­մու­լի էջե­րէն Վե­նիզե­րոսի մա­սին գրու­թիւննե­րու մշա­կու­մով պատ­րաստո­ւած աւար­տա­ճառը ու­սուցիչ­նե­րուս թե­լադ­րանքով վե­րածուեցաւ հա­տորի մը եւ հրա­տարա­կուե­ցաւ 2020-ին։

«Լո­զանի դաշ­նա­գիրը հայ մա­մու­լի մէջ» իմ երկրորդ գիրքն է, որու նա­խապատ­րաստման փու­լին աջակ­ցութիւ­նը վա­յելե­ցի ինք եւս պատ­մութեան ու­սա­նող քրոջս Թա­լար Ներ­սէ­սօղ­լո­ւի։

Ին­չը՞ ձեզ մղեց նման աշ­խա­տու­թեան։

Խ.Ն.- Լո­զանի դաշ­նա­գիրը յա­ճախ օրա­կար­գի եկող կա­րեւոր նիւ­թ մըն է։ Ան­ցեալ տա­րի այդ դաշ­նագրի ստո­րագրման հա­րիւ­րա­մեակն էր եւ զա­նազան ակա­դեմա­կան ու­սումնա­սիրու­թիւննե­րով նիւ­թը կրկին ան­գամ քննար­կո­ւեցաւ։ Անոնցմէ ոմանք քննար­կե­ցին դաշ­նագրի տար­բեր լրա­տուա­միջոց­նե­րու մէջ ներ­կա­յաց­ման օրի­նակ­նե­րը։ Ես ալ նման աշ­խա­տասի­րու­թիւնով ու­զե­ցի նպաստ բե­րել այդ ծա­ւալին։ Նախ սկսայ նիւ­թե­րու հա­ւաքագրման։ Կա­րելի եղա­ծին չափ օպյեկ­տիւ մեր­ձե­ցում մը որ­դեգրե­ցի, քա­նի որ հիմ­նա­կան նպա­տակը ո՛չ թէ ներ­կայ ակնկա­լու­թիւննե­րը գո­հաց­նել, այլ ան­ցեալը լու­սա­բանելն է։ Բո­լոր աշ­խա­տու­թիւնը ու­թը ամիս տե­ւեց եւ գիր­քը լոյս տե­սաւ սոյն տա­րուայ Մա­յիս ամ­սո­ւան մէջ։

Իսկ ըն­թերցո­ղը ի՞նչ պի­տի գտնէ այս հա­տորը թղթա­տելով։

Խ.Ն.- 20 հա­յերէն թերթ ու­սումնա­սիրե­ցի, որոնցմէ շա­տը ար­տերկիր կը հրա­տարա­կուին։ Անոնց կար­գին է «Առա­ւօտ», «Աս­պա­րէզ», «Պայ­քար», «Ճա­կատա­մարտ», «Ժո­ղովուրդի Ձայ­նը-Ժա­մանակ», «Մաճ­կալ» եւ «Երի­տասարդ Հա­յաս­տան»։

Աշ­խա­տա­սի­­րու­­թեան մէջ նա­­խապատ­­ւութիւն տրո­­ւած է ուղղա­­կիօրէն հա­­յերը յու­­զող խնդիր­­նե­­­րու։

Նե­­րառո­­ւած են նաեւ նկար­­ներ, եր­­գի­­­ծան­­կարներ եւ գծագ­­րութիւններ։ Գիր­­քի մուտքին անդրա­­դարձներ կա­­տարուած է հայ մա­­մու­­լի պատ­­մութե­­նէն եւ գիր­­քին մէջ տեղ գտած թեր­­թե­­­րու ան­­ցեալէն։ Երեք գլխա­­ւոր հա­­տուած­­նե­­­րուն մէջ, երեք բա­­ժին­­նե­­­րու վրայ ու­­սումնա­­սիրո­­ւած է Լո­­զանի բա­­նակ­­ցութիւննե­­րու նա­­խոր­­դող շրջա­­նի մա­­սին ընդհա­­նուր ակ­­նարկ մը, ապա 1915-ի տա­­րագ­­րութեան մա­­սին օրէն­­քը եւ վեր­­ջա­­­պէս 1922 Սեպ­­տեմբե­­րին Զմիւռնիոյ հրդե­­հէն ետք գաղ­­թե­­­լու հար­­կադրո­­ւած հայոց պայ­­մաննե­­րը։ Այս հա­­տուա­­ծի մէջ ու­­շագրաւ են արե­­ւելեան խնդի­­րը, հայ­­կա­­­կան հար­­ցը եւ անոնց զու­­գա­­­հեռ ըլ­­լա­­­լով հա­­յոց երկրի մա­­սին յօ­­դուած­­նե­­­րը։ Այդ յօ­­դուած­­նե­­­րու ընդհա­­նուր յայ­­տա­­­րարն է Անգլիա, Ֆրան­­սա, Ռու­­սիա եւ ԱՄՆ-ի հա­­յոց ուղղած խոս­­տումնե­­րը։

Երկրորդ բաժ­­նի մէջ տեղ տրո­­ւած է բա­­նակ­­ցութիւննե­­րու գոր­­ծընթա­­ցին։ Հոն կը տես­­նենք հայ­­կա­­­կան պա­­տուի­­րակու­­թեան ձեռ­­նունայն մնա­­լուն ամ­­բողջ հա­­յու­­թեան մօտ պատ­­ճա­­­ռած հիաս­­թա­­­փու­­թիւնը։ Ինչպէս 1918-ի Մոնտրո­­սի դաշ­­նագրին, Լո­­զանի գոր­­ծընթա­­ցին մէջ ալ ոչ մէկ պե­­տու­­թիւն զօ­­րակ­­ցած է հա­­յոց։ Գիր­­քի եր­­րորդ հա­­տուա­­ծը նիւթ կ՚առ­­նէ դաշ­­նագրի հա­­յերէն մա­­մու­­լի մէջ ու­­նե­­­ցած ար­­ձա­­­գանգնե­­րը։ Բո­­լոր թեր­­թե­­­րը հա­­մաձայն են թէ ար­­դա­­­րու­­թիւնը ի վեր­­ջոյ պի­­տի կա­­յանայ։

Ի՞նչ տար­­բե­­­րու­­թիւն կայ թուրք եւ հայ մա­­մու­­լի մեր­­ձեցման մէջ։

Խ.Ն.- Նա­­խաբա­­նին մէջ գրած եմ հե­­տեւեալ նա­­խադա­­սու­­թիւնը. «Այս մէ­­կը գրո­­ւած է մոռ­­նա­­­լու, յի­­շելու եւ շեշ­­տադրե­­լու առանցքին»։ Այ­­սինքն թէ հայ եւ թէ թուրք մա­­մու­­լի մէջ կը տես­­նենք ան­­ցեալի կարգ մը դէպ­­քե­­­րը ան­­տե­­­սելու, իսկ իրա­­ւացի տե­­սած­­ներն ալ շեշ­­տադրե­­լու հա­­կու­­մը։ Թրքա­­կան մա­­մու­­լը աւե­­լի շատ ազ­­դո­­­ւած է թուրք պա­­տուի­­րակ­­նե­­­րու յայ­­տա­­­րարու­­թիւննե­­րէն։ Այստեղ յատ­­կանշա­­կան է Ռը­­զա Նու­­րի յայ­­տա­­­րարու­­թիւննե­­րը, որ հայ-թուրք հա­­կադ­­րութիւ­­նը կը դի­­տէ քա­­ղաքա­­կան գետ­­նի վրայ եւ կը հա­­մարէ ան­­լուծե­­լի։ Այդ իսկ պատ­­ճա­­­ռաւ ալ ան բա­­ցար­­ձա­­­կապէս դէմ է հա­­յոց իրենց եր­­կի­­­րը վե­­րադառ­­նա­­­լուն։ Այդ օրե­­րու թրքա­­կան մա­­մու­­լը բո­­լորո­­վին կը բաժ­­նէ Ռը­­զա Նու­­րի այս կար­­ծի­­­քը։

Իսկ ապա­­գային ի՞նչ ծրա­­գիր­­ներ ու­­նիք։

Խ.Ն.- Կը պատ­­րաստո­­ւիմ եր­­կու հա­­մագու­­մարնե­­րու մաս­­նակցե­­լու։ Կարգ մը կի­­սաւարտ յօ­­դուած­­ներ ու­­նիմ, որոնք պի­­տի լրաց­­նեմ եւ պի­­տի հրա­­տարա­­կեմ ակա­­դեմա­­կան պար­­բե­­­րական­նե­րու մէջ։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ