Ջալալեդդին մի պատկեր նրա արշաւանքից

ՐԱՖՖԻ

Բ

Մի տղա­­­մարդ գա­­­լիս էր Վա­­­նից դէ­­­պի Աղ­­­բակ բե­­­րող ճա­­­նապար­­­հով։ Դուրս գա­­­լով Խո­­­շաբի ձո­­­րից, նա ար­­­դէն հա­­­սել էր Չու­­­խայ Գա­­­գիկ կո­­­չուած լեռ­­­նա­­­­­­­յին անցքը։ Տղա­­­մար­­­դը մե­­­նակ էր։ Նա գա­­­լիս էր ոտով, եւ այնքան արա­­­գըն­­­թաց, կար­­­ծես, մի բան շտա­­­պեց­­­նում էր նրան։

Դա մի երի­­­տասարդ էր, որի տա­­­րիքը դեռ նոր էին մօ­­­տենում երե­­­սու­­­նի։ Դէմ­­­քը գորշ-դեղ­­­նա­­­­­­­գոյն էր, լերկ եւ բո­­­լորո­­­վին ան­­­մազ այ­­­տե­­­­­­­րը ցա­­­մաք էին, իսկ ծնօ­­­տը զգա­­­լի կեր­­­պով դուրս էին ցցո­­­ւած։ Բա­­­րակ եւ նոյնպէս գոր­­­շա­­­­­­­գոյն շրթունքի մի­­­ջից շատ ան­­­գամ երե­­­ւում էին ձիւ­­­նի պէս սպի­­­տակ ատամ­­­նե­­­­­­­րը. այսպի­­­սի ատամ­­­ներ ու­­­նե­­­­­­­նում են միայն նեգ­­­րե­­­­­­­րը։ Գլու­­­խը պա­­­տած էր սեւ գանգրա­­­ւոր մա­­­զերով, որ թափ­­­ւում էին արե­­­ւից այ­­­րո­­­­­­­ւած մերկ պա­­­րանո­­­ցի վրայ։ Ճա­­­կատի վրայ երե­­­ւում էր մի խոր սպի, որ տա­­­լիս էր նրա վայ­­­րե­­­­­­­նի դէմ­­­քին մի ահա­­­ւորու­­­թիւն։ Բայց չնա­­­յելով իր այ­­­լանդա­­­կու­­­թեանը, այդ այ­­­րա­­­­­­­կան դէմ­­­քը ու­­­նէր իր յա­­­տուկ գե­­­ղեց­­­կութիւ­­­նը, որ ար­­­տա­­­­­­­յայ­­­տում էր կտրճու­­­թիւն, հա­­­մար­­­ձա­­­­­­­կու­­­թիւն եւ կա­­­տաղի անգթու­­­թիւն։

Երի­­­տասար­­­դը բարձրա­­­հասակ էր, ցա­­­մաք եւ նի­­­հար, բայց զար­­­գա­­­­­­­ցած ոս­­­կորնե­­­րով եւ ամուր մկա­­­նային կազ­­­մո­­­­­­­ւած­­­քով։ Նա հագ­­­նո­­­­­­­ւած էր քուրդի ձե­­­ւով եւ գտնւում էր կա­­­տարեալ զի­­­նավա­­­ռու­­­թեան մէջ։ Ասիական հրա­­­ցանը, կեռ թու­­­րը, մի զոյգ ատրճա­­­նակ­­­ներ, թի­­­կունքի վրայ ձգած ահա­­­գին եր­­­կա­­­­­­­թեայ վա­­­հանը եւ եր­­­կայն նի­­­զակը կազ­­­մում էին, կար­­­ծես, նրա մարմնի մի-մի ան­­­դամնե­­­րը։

Նա գնում էր, եւ եր­­­բեմն կանգ առ­­­նե­­­­­­­լով, լի մտա­­­խոհու­­­թեամբ նա­­­յում էր իր շուրջը։ Լեռ­­­նե­­­­­­­րի կա­­­նաչա­­­զարդ պատ­­­կերնե­­­րը չէին, որ գրա­­­ւում էին նրան. նա գե­­­ղասէր ճա­­­շակ եւ բնու­­­թեան հրա­­­պու­­­րանքը զգա­­­լու ըն­­­դունա­­­կու­­­թիւն չու­­­նէր։ Բայց նա զար­­­մա­­­­­­­նում էր, տես­­­նե­­­­­­­լով, որ իր ծա­­­նօթ լեռ­­­նե­­­­­­­րը բո­­­լորո­­­վին դա­­­տարկ էին։ Տասն օր հա­­­զիւ կը լի­­­նէր, որ նա մի ան­­­գամ եւս ան­­­ցել էր նոյն ճա­­­նապար­­­հով, այն ժա­­­մանակ այդպէս չէր, այն ժա­­­մանակ բո­­­լորո­­­վին ու­­­րիշ տպա­­­ւորու­­­թիւն էին գոր­­­ծում այն գե­­­ղեցիկ լեռ­­­նե­­­­­­­րը։— Խո­­­տաւէտ արօտ­­­նե­­­­­­­րում արա­­­ծում էին ոչ­­­խարնե­­­րի հօ­­­տեր, ձո­­­րերի մէջ կազ­­­մո­­­­­­­ւած էին խաշ­­­նա­­­­­­­րած հա­­­յերի վրան­­­ներ, եւ հո­­­վիւ­­­նե­­­­­­­րի սրին­­­գը հե­­­ռուից հնչւում էր թռչուննե­­­րի առա­­­ւօտեան ձայ­­­նե­­­­­­­րի հետ։ Այն ժա­­­մանակ հո­­­վիտ­­­նե­­­­­­­րի եւ լեռ­­­նա­­­­­­­դաշ­­­տե­­­­­­­րի վրայ հո­­­ղագործ հա­­­յը, իր սո­­­վորա­­­կան եր­­­գը եր­­­գե­­­­­­­լով, վա­­­րում էր եւ կամ հնձում էր։ Մի խօս­­­քով, մար­­­դը բնու­­­թեան հետ միանա­­­լով անընդհատ քաղցր աշ­­­խա­­­­­­­տու­­­թեան մէջ էին։ Իսկ ա՞յժմ։ —Այժմ ամէն գործ դա­­­դարել էր. ոչ մի հո­­­գի եւ ոչ մի շունչ չէր երե­­­ւում. նոյ­­­նիսկ ճա­­­նապար­­­հը, որով գնում էր նա, թա­­­փուր էր մնա­­­ցած յա­­­ճախ ան­­­ցուդարձ անող կա­­­րաւան­­­նե­­­­­­­րից։ Ի՞նչ էր պատ­­­ճա­­­­­­­ռը։ Կար­­­ծես մի չար եւ ոչնչաց­­­նող ձեռք ան­­­ցել էր այն ըն­­­դարձակ տա­­­րածու­­­թեան վրա­­­յով, իր հետ­­­քից թող­­­նե­­­­­­­լով ակե­­­րակ­­­ներ եւ ամա­­­յու­­­թիւն...

Երի­­­տասար­­­դը զգաց սար­­­սուռի նման մի բան, եւ նրա արե­­­ւից այ­­­րո­­­­­­­ւած գորշ դէմ­­­քը գու­­­նա­­­­­­­թափո­­­ւելով, ստա­­­ցաւ մուգ դեղ­­­նապղնձի գոյն։ Եր­­­կիւղը չէր, որ այնպէս վրդո­­­վեց նրան, եր­­­կիւղ ասած բա­­­նը ծա­­­նօթ չէր նրա եր­­­կա­­­­­­­թի սրտին։ Բայց նրա մէջ վա­­­ռուեց մի կիրք, որ աւե­­­լի նման էր կա­­­տաղի բար­­­կութեան։

Ճա­­­նապար­­­հը այժմ ոլոր-մո­­­լոր պտոյտնե­­­րով բարձրա­­­նում էր դէ­­­պի սա­­­րի զա­­­ռիվե­­­րը. Գա­­­գաթից երե­­­ւացին նրան նի­­­զակ­­­նե­­­­­­­րի սուր-սուր ծայ­­­րեր, եւ փոքր ինչ ցած իջ­­­նե­­­­­­­լով, տե­­­սաւ, որ իր առ­­­ջե­­­­­­­ւը գնում էին մի խումբ ձիաւոր­­­ներ։ Երե­­­ւի, ձիաւոր­­­ներն նոյնպէս տե­­­սան նրան, որով­­­հե­­­­­­­տեւ կանգնե­­­ցին, մին­­­չեւ կը հաս­­­նէր մե­­­նաւոր ճա­­­նապար­­­հորդը։ Բայց դեռ մէջ­­­տե­­­­­­­ղում բա­­­ւական տա­­­րածու­­­թիւն կար։

Երի­­­տասար­­­դի ու­­­շադրու­­­թիւնը գրա­­­ւեց մի բան. նա նկա­­­տեց, որ ձիաւոր­­­նե­­­­­­­րը քրդեր էին, նրանք եր­­­գում էին եւ ու­­­րախ էին, որ­­­պէս կռո­­­ւող­­­ներ, որ վե­­­րադառ­­­նում էին յաղ­­­թա­­­­­­­նակով։ Նրա աչ­­­քե­­­­­­­րը այնքան սո­­­վորած էին այս բար­­­բա­­­­­­­րոս ժո­­­ղովրդի ցոյ­­­ցե­­­­­­­րին, որ ամե­­­նաչնչին երե­­­ւոյ­­­թից կա­­­րող էր շատ բա­­­ներ գու­­­շա­­­­­­­կել։ Այս պատ­­­ճա­­­­­­­ռով արիւ­­­նը զար­­­կեց նրա գլխին, երբ տե­­­սաւ, որ նրանց նի­­­զակ­­­նե­­­­­­­րի ծայ­­­րե­­­­­­­րին դրօ­­­շակ­­­նե­­­­­­­րի նման ծա­­­ծան­­­ւում էին շո­­­րի կտոր­­­ներ։ Հմուտ աչ­­­քը առա­­­ջին ան­­­գա­­­­­­­մից կա­­­րող էր նկա­­­տել, թէ դրանք կնոջ հա­­­գուստներ էին, եւ այն ստո­­­րին հա­­­գուստը, որ հա­­­մես­­­տութիւ­­­նը միշտ հե­­­ռու է պա­­­հում տղա­­­մար­­­դի աչ­­­քե­­­­­­­րից...

Դա բար­­­բա­­­­­­­րոսու­­­թեան ամե­­­նախայ­­­տա­­­­­­­ռակ մի ցոյցն է, որ պար­­­կեշտ կա­­­նանց ող­­­ջա­­­­­­­խոհու­­­թիւնը բռնա­­­բարե­­­լուց յե­­­տոյ, դե­­­ռահաս կոյ­­­սե­­­­­­­րի ան­­­մե­­­­­­­ղու­­­թիւնը խախ­­­տե­­­­­­­լուց յե­­­տոյ, չա­­­րագոր­­­ծը, որ­­­պէս պար­­­ծանք իր ան­­­բա­­­­­­­րոյա­­­կանու­­­թեան, որ­­­պէս յաղ­­­թա­­­­­­­նակի նշան, — նրանց ամօ­­­թով ծած­­­կոյթը ցցում է իր նի­­­զակի գլխին, ցոյ­­­ցը տա­­­լու հա­­­մար, թէ ին­­­քը խղճի եւ ազնւու­­­թեան դէմ մի գործ է

կա­­­տարել...

Երի­­­տասար­­­դը իր վրդով­­­մունքը զսպե­­­լով, մօ­­­տեցաւ խմբին, եւ պահ­­­պա­­­­­­­նելով իր ծպտեալ դե­­­րը, տո­­­ւեց սո­­­վորա­­­կան ող­­­ջոյն քրդե­­­րէն լե­­­զուով.

— Բա­­­րի՜ ճա­­­նապարհ։

— Բա­­­րի՛ ճա­­­նապարհ եւ քեզ, — պա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նեցին նրան, հարցնե­­­լով.

— Որ­­­տե­­­­­­­ղի՞ց այսպէս։

Երի­­­տասար­­­դը իր նի­­­զակը նե­­­ցուկ տա­­­լով մարմնին, կանգնեց, պա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նելով.

— Վա­­­նից:

— Ի՞նչ կայ, ո՞ւր էք գնում։

— Գնում եմ Բաշ-Կա­­­լա1։ Փա­­­շայից նա­­­մակ եմ տա­­­նում Մու­­­դուրին։

Քրդե­­­րը խորհրդա­­­ւոր կեր­­­պով նա­­­յեցին մի­­­նը միւ­­­սի երե­­­սին,

— Դուք ո՞ւր էք գնում, —հարցրեց երի­­­տասար­­­դը։

— Գա­­­ւուրնե­­­րի դէմ, —ասաց նրան­­­ցից մէ­­­կը, —Շէյ­­­խը կան­­­չել է։ Գնում ենք կռո­­­ւելու։

— Որ­­­պէս երե­­­ւում է, դուք ձեր առա­­­ջին քա­­­ջու­­­թիւնը փոր­­­ձել էք այդ ողոր­­­մե­­­­­­­լի շո­­­րի կտոր­­­նե­­­­­­­րի վրայ... —ասաց երի­­­տասար­­­դը հեգ­­­նա­­­­­­­կան ծի­­­ծաղով։

— Այդ մի փոք­­­րիկ որս էր, որ պա­­­տահեց մեզ ճա­­­նապար­­­հի վրայ. մեր եղ­­­բայրնե­­­րը այ­­­րել էին մի հա­­­յոց գիւղ, բայց կա­­­նայ­­­քը փա­­­խել էին մեր­­­ձա­­­­­­­կայ լե­­­ռան վրայ...

Նրան­­­ցից պրծան, ձեր ձեռ­­­քը ըն­­­կան... —կտրեց երի­­­տասար­­­դը քրդի խօս­­­քը։

Քրդե­­­րից մէ­­­կը կաս­­­կա­­­­­­­ծաւոր կեր­­­պով հարցրեց.

— Դու ո՞րտե­­­ղացի ես։

— Սի­­­պան լեռ­­­նե­­­­­­­րից, Հէյ­­­դա­­­­­­­րան­­­լի ցե­­­ղիցն եմ, —ասաց երի­­­տասար­­­դը նոյն ցե­­­ղին յա­­­տուկ բար­­­բա­­­­­­­ռով։

— Հէյ­­­դա­­­­­­­րան­­­լի­­­­­­­ները չե՞ն գնում։

— Նրանք պի­­­տի գնան իրանց Շէյ­­­խի առաջ­­­նորդու­­­թեամբ. Հէյ­­­դա­­­­­­­րան­­­լին չէ խառնւում Շի­­­կակ­­­նե­­­­­­­րի, Ռա­­­ւանդնե­­­րի եւ Բիլ­­­բաստնե­­­րի հետ2, որոնց պի­­­տի տա­­­նէ Շէյխ Ջա­­­լալեդ­­­դի­­­­­­­նը։

Հպարտ Հէյ­­­դա­­­­­­­րան­­­լիի խօս­­­քե­­­­­­­րը թէեւ բա­­­ւական վի­­­րաւո­­­րական էին իր խօ­­­սակից­­­նե­­­­­­­րին, որոնք Ռա­­­ւանդնե­­­րի ցե­­­ղին էին պատ­­­կա­­­­­­­նում, բայց նա­­­յելով նրա վրայ, որ­­­պէս մի պաշ­­­տօ­­­­­­­նական մար­­­դու վրայ, որ Փա­­­շայից նա­­­մակ էր տա­­­նում Բաշ-Կա­­­լայի մու­­­դուրին, ոչինչ չպա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նեցին։

Երի­­­տասար­­­դը խօս­­­քը շուռ տա­­­լով, եւ որ­­­պէս ինքն իրան խօ­­­սելով, ասաց.

— Այդ ի՞նչ վատ եր­­­կիր է, ինձ առա­­­ջին ան­­­գամն է պա­­­տահում այստեղ լի­­­նել. մի՞թէ այս սա­­­րերում հո­­­վիւ­­­ներ եւ գիւ­­­ղեր չկան. սո­­­վից մա­­­րեցայ, ոչինչ չես գտնում ու­­­տե­­­­­­­լու։

- Կա­­­յին, — պա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նեցին նրան, —այս կող­­­մե­­­­­­­րում ֆլայ­­­ներ (հա­­­յեր) էին բնակ­­­ւում, բայց մի օր առաջ ան­­­ցել են այստե­­­ղից Հար­­­քի­­­­­­­ները3 եւ ոչինչ չեն թո­­­ղել։

Երի­­­տասար­­­դի մթին դէմ­­­քը աւե­­­լի մռայ­­­լո­­­­­­­ւեցաւ, եւ աշ­­­խա­­­­­­­տելով սառ­­­նա­­­­­­­սիրտ ձե­­­ւանալ, հարցրեց.

— Ու­­­րեմն դուք դա­­­տար­­­կա­­­­­­­ձե՞ռն մնա­­­ցիք։

— Աս­­­տո­­­­­­­ւած ողոր­­­մած է, — ասա­­­ցին նրան, — մին­­­չեւ Բա­­­յազեդ հաս­­­նի­­­­­­­լը որ­­­սեր շատ կը պա­­­տահեն...

— Թո՛ղ Աս­­­տո­­­­­­­ւած յա­­­ջողէ... — պա­­­տաս­­­խա­­­­­­­նեց երի­­­տասար­­­դը եւ կա­­­մենում էր շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կել իր ճա­­­նապար­­­հը։

Քրդե­­­րից մէ­­­կը հա­­­նեց իր ձիու թամ­­­բին կա­­­պած խուրջի­­­նից մի կտոր հաց եւ պա­­­նիր, տո­­­ւեց նրան ասե­­­լով.

- Կե՛ր, դու ասա­­­ցիր, որ քաղ­­­ցած ես, մին­­­չեւ Բաշ-Կա­­­լա դեռ շատ պի­­­տի գնաս։

Տղա­­­մար­­­դը շնոր­­­հա­­­­­­­կալու­­­թիւն յայտնեց։ Աւա­­­զակ­­­նե­­­­­­­րի խումբը հե­­­ռացաւ։

Այժմ նա հաս­­­կա­­­­­­­ցաւ այն ամա­­­յու­­­թեան պատ­­­ճա­­­­­­­ռը, որ քա­­­նի րո­­­պէ առաջ վրդո­­­վում էր նրան. Այժմ նա գի­­­տէր, թէ ինչ էր պա­­­տահել իր ան­­­ցած երկրնե­­­րի վրայ։

Քրդից ստա­­­ցած կե­­­րակու­­­րը նա մի կողմ ձգեց եւ շա­­­րու­­­նա­­­­­­­կեց գնալ։ Իրաւ որ նա քաղ­­­ցած էր, ամ­­­բողջ օրը ոչինչ չէր կե­­­րել, բայց քաղց չէր զգում։ Լի­­­նում են րո­­­պէներ, որ մարդ կե­­­րակրւում է իր սիր­­­տը մա­­­շելով եւ սպա­­­ռելով. -երի­­­տասար­­­դը այդ դրու­­­թեան մէջ էր։

1Աղ­­­բագ գա­­­ւառի բեր­­­դա­­­­­­­քաղաքն է։

2Քրտե­­­րի ամե­­­նաբար­­­բա­­­­­­­րոս ցե­­­ղերի անուններ են, որ բնա­­­կում են Պարսկաս­­­տա­­­­­­­նի սահ­­­մաննե­­­րի վրայ։

3Քրտե­­­րի մի վայ­­­րե­­­­­­­նի ցեղ է, որ բնակ­­­ւում է Տիգ­­­րի­­­­­­­սի վե­­­րի ճիւ­­­ղե­­­­­­­րի մօտ եւ տա­­­րած­­­ւում է մին­­­չեւ Մու­­սուլ։

Kategoriler

ԱՌՕՐԵԱՅ