Ո՞վ չգիտի Պեթհովէնի 9–րդ սիմֆոնիայի աւարտը, երբ երգչախումբը երգում է
Alle Menschen werden Brüder
Wo dein sanfter Flügel weilt
Ֆրիտրիխ Շիլլերի «Ձօն ուրախութեան» (1785) բանաստեղծութիւնից է, որը Պեթհովէնը 1823-ին օգտագործեց իր սիմֆոնիայի աւարտի համար։ Սա աննախադէպ քայլ էր. նուագախմբին միացան նաեւ 4 մեներգիչներ եւ չորսձայնանի երգչախումբը, որպէսզի խօսքով-ձայնով ոգեկոչեն ազատ եւ միասնական Եւրոպան, թէպէտ ես անձամբ համարում եմ, որ մարդկային ձայնը, վոքալը իրաւունք ունի հանդէս գալ որպէս նուագարան (Հայաստանում ասում ենք երաժշտական գործիք)։ Սակայն երբ Եւրոպայի երկրները ստեղծեցին Եւրոմիութիւն եւ ընտրեցին Պեթհովէնի սիմֆոնիայի աւարտական մասը որպէս Եւրոմիութեան եւ Եւրախորհրդի օրհներգ, ապա խօսքերից, ձայնից հրաժարուեցին եւ սա էլ էր աննախադէպ քայլ օրհներգի համար, որն ունէր թէպէտ իր բացատրութիւնը. գերապատուութիւն չպէտք է տրուէր լեզուներից որեւէ մէկին։
Յունիսի 4-ին Արամ Խաչատրեանի անուան համերգասրահում Էդուարդ Թոփչեանի ղեկավարած Հայաստանի ազգային նուագախումբը համերգի սկզբին կատարեց Եւրոմիութեան օրհներգը, որը լսելիս հպարտութիւն ես զգում մարդ լինելու առիթով, այնուհետեւ կատարեց Հայաստանի օրհներգը, որը հպարտութիւն պարգեւեց արդէն հայ լինելու առիթով։ Եւ սկսուեց համերգը, նուիրուած Եւրոպայի օրուան։
Այս տարի լրացաւ Հայաստանի անկախութեան 25 տարին եւ Եւրախորհրդին անդամակցելու 15 տարին։ 2001-ին Հայաստանը բռնեց եւրոպական արժեհամակարգի ուղին։ Ո՞վ էր ասել, որ արժէքները ծնունդ են առնում Արեւելքում, բայց իւրացւում են Արեւմուտքում։ Հայերի քաղաքակրթութիւնը մնաց հնագիտութեան թանգարանների յուշերում եւ ի յայտ է գալիս միայն հնագիտական պեղումների ժամանակ, որովհետեւ մենք դեռ հեռու ենք ժողովրդավարական սկզբունքներից տնտեսական եւ քաղաքական բնագաւառներում, սակայն երաժշտութիւնը չի ենթարկուել քաղաքական մենաշնորհի եւ երաժշտական հարթակն այնքան ազատ է, որ այստեղ կարելի է տեսնել ոչ միայն հասուն երաժիշտներին, այլ նաեւ պատանիներին, որոնք արժանանում են նուագախմբի հետ հանդէս գալու պատուին։ Այդ պատանիները ի յայտ են գալիս մրցոյթ-փառատօններ «պեղումների» շնորհիւ, որոնք զանազան են, օրինակ, «Նոր Անուններ», «Վերածնունդ», «Արտ-Միւզիք», ինչպէս նաեւ դասական կոմպոզիտորների անունը կրող փառատօնները՝ Ա. Խաչատրեանի կամ Ա. Պապաճանեանի…
Եւրոպայի օրուան նուիրուած համերգին Ստեփան Ջրբաշեանի անուան երաժշտական դպրոցի 11 տարեկան աշակերտ Յարութիւն Մելիքեանը նուագախմբի հետ կատարեց Մոցարտի դաշնամուրային կոնցերտը։ Ամէն դաշնակահար երազել կարող է այդ մասին։ Պատանին առանց որեւէ կաշկանդուածութեան դուրս եկաւ բեմ եւ կատարեց իր գործը։ Այո, հետաքրքիրն այն է, որ պատանի երաժիշտները չեն հիւանդանում աստղային հիւանդութեամբ, նրանք քիթը վեր չեն ցցում մեծ բեմում յայտուելու առիթով. նրանք ժամեր շարունակ աշխատում ու աշխատում են տանը եւ դպրոցում ղեկավարի հսկողութեան ներքոյ, իսկ երբ աշխատանքը արդիւնք է տալիս, դասարանի եւ դպրոցական բեմի պատերը փոխւում են Կամերային Տան եւ վերջապէս մեծ համերգասրահի կամարներով։ Ինչպէ՞ս կարող է կատարողը, առաւել եւս դեռահաս տարիքի կատարողը չյուզուել եւ խուճապի չմատնուել։ Այդ հարցով ես դիմում եմ արդէն Սոֆիա Վարդանեանին, որը Տիանա Ադամեանի հետ մէկտեղ կատարեց նուագախմբի ուղեկցութեամբ Եոհան Սեպաստիան Պախի ջութակի կրկնակի կոնցերտը.
«Փոքր բեմում աւելի քիչ ուժ ես ներդնում նուագի մէջ, իսկ մեծ բեմում նուագախմբի հետ մասշտաբները կրկնապատկւում են եւ քո մէջ արթնանում են մինչ այդ ննջած վիճակում գտնուող ուժերը։ Ինչ վերաբերւում է յուզմունքին, ապա այն անհետանում է, երբ դու սկսում ես նուագել, որովհետեւ այդ յուզմունքը հաւասարակշռւում է միւս յուզմունքով, որն առաջանում է արդէն երաժշտութեան գեղեցկութիւնից»։
Սոֆիայի մենահամերգի մասին ես գրել էի «Ակօս»ի 1024-րդ թիւում։ Սոֆիան եւ Տիանան այս տարի փոխադրուեցին Չայկովսկու անուան երաժշտական թեքումով դպրոցի աւարտական դասարան։ Չեմ ուզում հիմա անդրադառնալ բազում մրցոյթներին, որոնց մասնակցել եւ գուցէ դեռ կը մասնակցեն մեր մենակատարները… Ուզում եմ ակնարկել, որ պատանի երաժիշտները, որոնց մենք վարժուել ենք ունկնդրել մեր համերգասրահներում, ամենեւին էլ հրաշամանուկներ չեն։ Նրանք սովորական են, անսովոր է միայն նրանց վերաբերմունքը բարձր արուեստի նկատմամբ. նրանք բռնել են իսկական արուեստին ծառայելու ուղին եւ նրանց առաքելութիւնն է՝ բարձր ճաշակ ձեւաւորելը։ Ես համաձայն չեմ այն ասուածքին, թէ «ճաշակին ընկեր չկայ»։ Ո՜չ, ճաշակը զարգացնելու համար ընկերներ են հարկաւոր։ Զուր չէ, որ Եւրախորհրդարանի ներկայացուցիչները համերգը ունկնդրելու համար Հայաստանի մարզերից բազմաթիւ պատանիներ էին բերել։
Իսկ այժմ յիշեցնեմ, թէ ինչ է այդ մասին ասել բանաստեղծ Պարոյր Սեւակը.
«Ճիշդ է, որ ժողովուրդն է բոլոր բարիքներ ստեղծողը, ամէն բան նրանից է գալիս, ամէն բան նա է տալիս, բացի թերեւս… ճաշակից։ Արուեստի մէջ առաջնորդուել ժողովրդի ճաշակով՝ նշանակում է չծառայել ժողովրդին, որովհետեւ արուեստագէտը, որ նոյն ժողովրդի զաւակն է, ժողովրդի հանդէպ ամենից առաջ ունի մէկ պարտաւորութիւն՝ նրա ունեցած ճաշակը յղկել, նոր ճաշակ ներշնչել նրան։ Արուեստագէտի սրբազան պարտքն է բոլոր հնարաւոր միջոցներով ժողովրդին բարձրացնել դէպի արուեստը եւ ոչ թէ արուեստն իջեցնել միայն ժողովրդի մակարդակին։ Արուեստն ինչքան էլ առաձգական լինի, չի կարելի ձգել-ձգձգել մինչեւ հանրամատչելիութիւնը։ Եւ ճշմարիտ արուեստագէտները չեն կարող նմանուել այն ձկների վտառին, որ հետեւում է լողացող նաւին։ Դելֆինն էլ է ձուկ, բայց նա միշտ լողում է նաւի առջեւից։ Արուեստագէտը պիտի դելֆին լինի»։
