ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
«Արաս» հրատարակչատան մատենաշարէն լոյս տեսնող «Օսմանեան Կայսրութեան անկման Շրջանին Հայերն ու Քիւրտերը» անուն ուսումնասիրութիւնը կը զուգադիպի արծարծուած նիւթերու այժմէականութիւն ստացած օրերուն։
Պատմաբաններ Իւմիթ Քուրթ եւ Արա Սարաֆեան խմբագրած են 2017-ի Սեպտեմբեր ամսուն ԱՄՆ-ի մէջ կայացած բանախօսութեան մը հինգ զեկոյցները եւ համադրած հատորի մը մէջ։
Չաղտաշ Սիւմերի անգլերէնէ թարգմանութեամբ թրքերէն ընթերցողին հասնող այս գիրքի յօդուածագիրներն են Օվն Միլլըր, Էմրէ Ճան Տաղլըօղլու, Իւմիթ Քուրթ, Նիլայ Էօզօք Կիւտողան եւ Վարագ Գեթսեմանեան։
Հինգ հեղինակներն ալ իրենց յօդուածներուն մէջ կ՚անդրադառնան 1895-ի եւ յաջորդող տարիներուն Համիտեան ջարդերուն։
Ինչպէս ծանօթ է Մեծ Դուռը կազմակերպած էր բոլորովին քիւրտերէ բաղկացող 40 գունդեր, որոնք իրենց արշաւանքներով զանգուածային կորուստներ պատճառած էին Արեւմտեան Հայաստանի խաղաղ բնակչութեան։ Նոյնիսկ շատեր Համիտեան գունդերու այդ արշաւանքները կը գնահատեն իբրեւ 1915-ի Մեծ Եղեռնի նախափորձը ըլլալով։
Գիրքի հրատարակութիւնը կը զուգադիպի, այն օրերուն, երբ ծաւալն ու մանրամասնութիւնները ոչ յայտնի մերձեցման հովեր կը փչեն քիւրտ եւ թուրք ազգայնական շրջանակներու միջեւ։ Տիրող մթնոլորտի բերման յաճախ կը շեշտուի քիւրտերու եւ թուրքերու պատմական եղբայրութեան մասին արտայայտութիւններ։ Կասկած չկայ թէ այս նախադասութիւնը ժողովուրդներու բարեկամութեան իմաստով որքան ալ ողջունելի ըլլայ, հայ ժողովուրդի պատմական յիշողութեան մէջ դրոշմուած է մեծ ոճիրի մեղսակցութեամբ։
Անցեալին Հրանդ Տինք բանախօսութեան մը ընթացքին շատ լուրջ հակազդեցութիւն ցոյց տուած էր «Քիւրտերս ու թուրքերը եղբայր ժողովուրդներ ենք։ Միասին պատերազմած, միասին արիւն հեղած ենք անցեալին» խօսքերուն դէմ։
Տինք պոռթկած ու հարց տուած էր «Դուք որո՞ւ արիւնը հեղեցիք» ըսելով։
Ամէն պարագայի այս հատորը ուսուցողական մեծ նշանակութիւն ունի երկրի եւ հայ ժողովուրդի պատմութեան հանդէպ հետաքրքրութիւն ունեցողներու համար։
