Սքարլեթ ի՞նչ կը պատմէ

Իննամեայ երա­խան իր իմա­ցու­թեամբ կը զար­մացնէ բո­լորս։ Ան նախ մայ­րե­նիով կ՚ար­տա­սանէ Մես­րո­պեան այ­բուբե­նը, ապա ապ­րած երկրին լե­զուով կ՚ար­տա­սանէ Էլիֆ­պան եւ սոր­ված գի­տելի­քով ալ անգլե­րէնի տա­ռաշա­րը։

Թավ­րի­զեցի Սքար­լէթ, իբ­րեւ հայ վար­ժա­րանի աշա­կեր­տուհի, գրա­ճանաչ է հա­յերէն, պարսկե­րէն եւ անգլե­րէն լե­զու­նե­րով։ «Մեծ մայ­րի­կիս հետ շփո­ւելով որոշ չա­փով կը հասկնամ ռու­սե­րէնն ալ, բայց տա­կաւին չեմ կրնար գրել»։ Այս բա­ցատ­րութե­նէն կը հե­տեւցնենք, թէ ան փոքր ինչ ջան­քով, դիւ­րաւ պի­տի տի­րապե­տէ նաեւ կիւ­րե­ղեան տա­ռերուն։

Թավ­րիզ իբ­րեւ Ատրպա­տակա­նի կա­րեւոր քա­ղաք­նե­րէն մին, լրիւ թրքա­խօս է։ Ու­րեմն դպրո­ցէ ներս դա­սաւան­դո­ւած հա­յերէն, պարսկե­րէն եւ անգլե­րէնին զու­գա­հեռ, թրքե­րէնն ալ կու գայ մաս կազ­մե­լու նա­խակրթա­րանի հա­սակի երա­խանե­րու տի­րապե­տած լե­զու­նե­րու շա­րանին։

Թավ­րի­զաբ­նակ հայ երա­խայի ու­նա­կու­թեան նմա­նը ի զօ­րու է նաեւ հա­մաքա­ղաքա­ցի քիւրտ տա­րեկի­ցին հա­մար ալ, որու օրի­նակին մէջ հա­յերէ­նին կը փո­խարի­նէ իր մայ­րե­նին՝ քրտե­րէնը։

Սքար­լե­թի հետ պա­տահած այս փոր­ձա­ռու­թիւնը թե­լադ­րեց զա­նազան վեր­յի­շումներ։ Օրի­նակի հա­մար յի­շեցի պոլ­սա­հայ վար­ժա­րան­նե­րու կարգ մը աշա­կերտնե­րու ծնող­նե­րը, որոնք դպրոց­նե­րու տնօ­րէն­նե­րէն կը պա­հան­ջէին թէ աւե­լի նո­ւազ ու­շադրու­թիւն դարձնեն հա­յերէ­նի դա­սապա­հերուն, քա­նի որ երա­խաներ կը դժո­ւարա­նան նոյն շրջա­նին եր­կու լե­զու­ներ սոր­վե­լու խնդրին մէջ։

Նման դէպք լսած էի Աբ­խա­զիոյ հայ վար­ժա­րանի մը հա­մար, ուր աշա­կերտնե­րը նոյն ատեն կը սեր­տէին հա­յերէ­նը իբ­րեւ մայ­րե­նի, աբ­խա­զերէ­նը որ­պէս ինքնա­վար մար­զի լե­զուն, վրա­ցերէ­նը որ­պէս պե­տական եւ ռու­սե­րէնը իբ­րեւ հա­մաշ­խարհա­յին լե­զու։ Ահա­ւասիկ դար­ձեալ երեք այ­բուբե­նի տի­րապե­տելու երե­ւոյթ մը։

Ապա յի­շեցի շուրջ տաս­նեակ մը տա­րիներ առաջ Ամի­տայի մէջ քրտա­կան հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութեան մը ծրագ­րած, իմ ալ մաս­նակցածս ու զե­կու­ցածս լե­զուի մա­սին գի­տաժո­ղովը։ Այդ ժո­ղովի քննարկման նիւթն էր մայ­րե­նիի դա­սաւան­դութիւ­նը դպրոց­նե­րէ, յատ­կա­պէս նա­խակրթա­րան­նե­րէ ներս։ Իմ զե­կոյ­ցովս օրի­նակ բե­րած էի ԺԹ դա­րու վեր­ջե­րուն եւ Ի դա­րու սկիզբնե­րուն հայ­կա­կան դպրոց­նե­րու ուսման ծրա­գիրը։ Այդ ժա­մանակ հայ ու­սա­նողը Զ դա­սարա­նը աւար­տած պա­հուն կա­տարեալ կեր­պով կը տի­րապե­տէր հա­յոց տա­ռերով մայ­րե­նիին, արա­բական տա­ռերով օս­մա­ներէ­նին եւ լա­տինա­տառ ֆրան­սե­րէնին։

Նոյն տա­րինե­րուն երբ մայ­րե­նիի դա­սաւան­դումը կը քննար­կո­ւէր Թուրքիոյ քա­ղաքա­կան օրա­կար­գի վրայ, դէմ կար­ծիք յայտնող ման­կա­վարժներ կը թո­ւէին նման ու­սուցման եղա­նակի ան­պա­տեհու­թիւննե­րը։ Անոնց տե­սակէ­տով փոքր տա­րիքի աշա­կեր­տը պի­տի դժո­ւարա­նար մէ­կէ աւե­լի լե­զու սոր­վե­լու ըն­թացքին։ Իբ­րեւ թէ այդ մո­լորու­մը ժխտա­կան պի­տի ազ­դեր անոնց ակա­դեմա­կան ու­նա­կու­թեան։

Ուսման մա­կար­դա­կը ճշդե­լու հա­մար պատ­րաստո­ւած որոշ տո­ւեալ­նե­րով, Թուրքիոյ աշա­կեր­տութեան մե­ծամաս­նութիւ­նը ու­նակ չէ իր մայ­րե­նիով ուղղուած հար­ցումը ըն­կա­լելու։

Ան­դին, արեւմտեան եր­կիրնե­րու հա­սարա­կու­թեան ու­սում ջամ­բե­լու նպա­տակով գոր­ծող պե­տական նա­խակրթա­րան­նե­րը դար­ձեալ բա­ւական հե­ռու են իրենց սա­ները ակնկա­լուած մա­կար­դա­կով դաս­տիարա­կելէ։ Պար­զո­ւած իրո­ղու­թիւն է թէ այդ վար­ժա­րան­նե­րու շրջա­նաւարտնե­րու կա­րեւոր մէկ մա­սը կը դժո­ւարա­նայ իր անուն-մա­կանու­նը գրե­լու կամ թո­ւաբա­նու­թեան չորս հիմ­նա­կան գոր­ծո­ղու­թիւննե­րը կա­տարե­լու մէջ։

Ուսման տա­րեշրջա­նի վե­րամու­տին պար­տինք ան­գամ մը եւս տես­նել Սքար­լե­թի օրի­նակը եւ մտա­ծել թէ ո՞ւր կ՚եր­թանք։