Պատմական պարտադրանք

Հազիւ 1965-էն ետք է, որ մեզ՝ հա­յերուս հա­մար իմաստ ստա­ցաւ 24 Ապ­րիլ 1915 թո­ւակա­նը։

Բո­լորս գի­տենք թէ Պոլ­սոյ տար­բեր թա­ղերէն շուրջ 250 հան­րա­ծանօթ հա­յեր այդ գի­շեր բեր­ման են­թարկո­ւած են եւ ու­ղարկո­ւած Չան­քը­րը եւ Այա­շի նման աք­սո­րավայ­րեր, որոնք իրենց մա­հավայ­րը հան­դի­սացած է նաեւ։

Յա­ջոր­դող օրե­րուն կա­նոնա­ւոր կեր­պով գոր­ծադրու­թեան դրո­ւեցաւ Արեւմտեան Հա­յաս­տա­նը հա­յաթափ ընե­լու չար միտ­քը։

Հին տո­մարով Ապ­րի­լի 11-ն էր այդ ող­բերգու­թեան մեկ­նա­կէտը։

Ապա աշ­խարհաս­փիւռ հա­յու­թիւնը հա­մարեա 50 տա­րիներ լռու­թիւն պա­հելէ ետք, հա­զիւ մեծ եղեռ­նի յիս­նա­մեակին հա­մազ­գա­յին կեր­պով վեր­յի­շեց իր նա­հատակ­նե­րը։

Մինչ այդ հա­մաշ­խարհա­յին հա­սարա­կու­թիւնը, նե­րառեալ աշ­խարհաս­փիւռ հա­յու­թիւնը երկրորդ ան­գամ ապ­րե­ցաւ հա­մաշ­խարհա­յին պա­տերազ­մի սար­սա­փը։ Այդ ող­բերգու­թեան յա­ջոր­դեց սառ պա­տերազ­մի պատ­ճա­ռած բե­ւեռա­ցու­մը։ Հա­յը ամ­բողջու­թեամբ հա­տու­ցեց այդ դա­ժան ժա­մանակ­նե­րու բո­լոր բնոյ­թի դժո­ւարու­թիւննե­րը։

Յիս­նա­մեակը ան­կիւնա­դար­ձա­յին եղաւ ցե­ղաս­պա­նու­թեան բարձրա­ձայն աղա­ղակ­ման առու­մով։

Թուրքիոյ պե­տական այ­րե­րը եւ անոնց խօս­քի ազ­դե­ցու­թեան մատ­նուած հա­սարա­կու­թիւնը խրտչե­ցաւ ցե­ղաս­պա­նու­թիւն եզ­րէն, քա­նի որ ան ու­նէր իրա­ւական բնոյթ եւ իր հետ կրնար բե­րել որոշ հար­կադրանքներ։

Այսպէ­սով գո­յացաւ թուրքիոյ պե­տու­թեան ժխտո­ղական ու մեր­ժո­ղական ծա­նօթ պե­տական դիր­քո­րոշու­մը։

Եկուր տես որ ցե­ղաս­պա­նու­թեան հետ առնչո­ւած միակ թո­ւակա­նը 24 Ապ­րի­լը չէ։ Վեր­ջերս պոն­տե­ցի յոյ­նե­րը 19 Մա­յիս եւ Մար­տի­նի ու շրջա­կայ­քի, այլ բա­ցատ­րութեամբ Թուր Ապ­տի­նի ասո­րի հա­սարա­կու­թիւնն ալ 15 Յու­նիս թո­ւակա­նը իւ­րա­ցու­ցած են իբ­րեւ ցե­ղաս­պա­նու­թեան յի­շատակ­ման օր։

Հե­տաքրքրա­կան է տես­նել թէ պոն­տե­ցի յոյ­նե­րու ճշդած թո­ւակա­նը կը զու­գա­դիպի Թուրքիոյ պատ­մութեան յատ­կանշա­կան օրին, ուր հան­րա­պետու­թեան հիմ­նա­դիր Մուսթա­ֆա Քե­մալ ոտք կը դնէր Սամ­սունի նա­ւամա­տոյ­ցը։ Այդ օրը ար­դի թուրք պատ­մութեան մէջ կը յի­շուի իբ­րեւ ազա­տագ­րա­կան պատ­մութեան մեկ­նա­կէտը։

Երե­ւոյ­թը շատ տար­բեր չէ ասո­րի հա­սարա­կու­թեան հա­մար։ Անոնք ալ հա­զիւ Թուրքիայէ հե­ռանա­լով Հիւ­սիս եւ­րո­պական եր­կիրներ գաղ­թե­լէ ետք է, որ ձեր­բա­զատո­ւեցան հո­գեւո­րակա­նաց դա­սի ճնշումնե­րէն եւ սկսան պատ­մութիւ­նը դի­տել ու ըն­կա­լել ազ­գա­յին գի­տակ­ցութեան մը մէջ։

Պարզ է որ հան­րա­պետու­թեան հռչակ­ման տա­րինե­րուն մե­ծագոյն մար­մա­ջը եղած է եր­կի­րը մաք­րա­գոր­ծել «օտար» հա­մարո­ւած տար­րե­րէ։

Եթէ մին­չեւ երեկ Թուրքիոյ պե­տու­թիւնը կը փոր­ձէր պայ­քա­րիլ հայ­կա­կան պա­հանջնե­րու դէմ, ըստ երե­ւոյ­թի հի­մա աւե­լի լայն ճա­կատի մը վրայ պի­տի հար­կադրո­ւի հիմ­նադրու­թեան տա­րինե­րուն վե­րագ­րո­ւած ծանր մե­ղադ­րանքնե­րը դի­մագ­րա­ւելու։

Պե­տական միտ­քը այդ պա­հանջնե­րը կը դա­սաւո­րէ երեք գլուխնե­րու մէջ։ Առա­ջինը խոս­տո­վանու­թիւնն է։ Զո­հերու ժա­ռան­գորդնե­րը կը պա­հան­ջեն կա­տարուած յան­ցա­գոր­ծութեան դի­մաց ցա­ւակ­ցութեան կամ նե­րողու­թեան մեր­ձե­ցում։ Երկրորդ վա­խը կը վե­րաբե­րի հա­տուցման։ Չէ որ Գեր­մա­նիան երկրորդ պա­տերազ­մէն ետք հար­կադրո­ւած էր շատ ծանր հա­տու­ցումնե­րու, հրեայ ժո­ղովուրդի դէմ գոր­ծադրած ցե­ղաս­պա­նու­թեան հա­մար։ Եր­րորդը հո­ղային հա­տու­ցումն է, որ կրնայ տակն ու վրայ ընել Թուրքիոյ մշա­կած ժո­ղովրդագ­րա­կան բո­լոր ծրա­գիր­նե­րը երկրի շատ ըն­դարձակ տա­րած­քի մը վրայ։

Վի­ճելի կը մնայ թէ այս պա­հանջնե­րը որ­քա­նո՞վ իրա­ւացի են եւ գոր­ծադրե­լի։ Բայց որ­քան ատեն որ ցե­ղաս­պաննե­րը պի­տի փա­ռաբա­նուին ազ­գա­յին հե­րոս հա­մարո­ւելով, նոյն թա­փով պի­տի շա­րու­նա­կէ նաեւ տու­ժածնե­րու պա­հան­ջա­տիրու­թիւնը։

pakrates@yahoo.com