Պահը զգօնութիւն կը պահանջէ

Հայերս կը սի­րենք ինքնա­գովու­թիւնը։ Ազ­գա­յին ար­ժա­նիք­ներ կը վե­րագ­րենք մեր տոհ­մին ու կը հպար­տա­նանք ըսե­լով «քա­ղաքա­կիրթ ազգ ենք»։ Այդ ըսե­լու պա­հուն չենք մտա­բերէր թէ ըն­դա­մէնը հա­րիւր տա­րի առաջ բնակ­չութեան մե­ծամաս­նութիւ­նը գիւ­ղե­րու մէջ ապ­րող հա­յը ինչպէ՞ս քա­ղաքի կրթու­թիւն ստա­ցաւ։Այս հար­ցումով վի­ճելի կը դառ­նայ մեր այլ մէկ յատ­կութիւ­նը, ընդմիշտ փա­ռաբա­նած մայ­րե­նի լե­զուն։ Կը սի­րենք հա­յերէ­նի բա­ռապա­շարի հարստու­թեամբ, մա­նաւանդ բառ ար­տադրե­լու ու­նա­կու­թեամբ հպար­տա­նալ։ Բար­բառ կա­ռու­ցե­լու շնոր­հիւ կրնանք հա­մաշ­խարհա­յին բա­ռապա­շարի բո­լոր եզ­րե­րը հա­յաց­նել։ Բայց ար­դեօք այդպէ՞ս է։ Օրի­նակ առ­նենք «քա­ղաք» բա­ռը։ Ան նախ կը նշա­նակէ բազ­մա­մարդ բնա­կավայր։ Գիւ­ղի հետ հա­մեմա­տելով շատ աւե­լի խիտ բնակ­չութեան մէկ­տե­ղուած տա­րածք։ Քա­ղաքակրթու­թիւնն ալ քա­ղաքի պար­տադրած կեն­ցա­ղին յար­մա­րուե­լու երեւոյ­թը ըլ­լալ կը թո­ւի։ Բայց եկուր տես որ մենք քա­ղաքակրթու­թիւն բա­ռով կ՚ակ­նարկենք ան­ցեալին ստեղ­ծո­ւած այնպի­սի ար­ժեհա­մակար­գի մը, որուն ստեղծման շրջա­նին գո­յու­թիւն չու­նէր նոյ­նիսկ ինք՝ քա­ղաքը։ Իսկ politics իմաս­տով երբ կը գոր­ծա­ծենք «քա­ղաքա­կանու­թիւն» եզ­րը, ան­գամ մը եւս կ՚աղ­քա­տաց­նենք մայ­րե­նին։

«Քա­ղաք» օրի­նակին մէջ նոյն բա­ռին կամ բա­ռար­մա­տին շատ տար­բեր նշա­նակու­թիւննե­րով գոր­ծա­ծու­թեան պատ­ճա­ռը օտա­րաբա­նու­թիւնն է։ Չէ որ դա­սական յու­նա­րէնի մէջ նոյն police բա­ռէն սե­րած են բազ­մա­թիւ իմաստներ, հա­յերէնն ալ նոյ­նը ըրած է քա­ղաք բա­ռը առանցք ու­նե­նալով։

Նման օրի­նակ մըն է «ըն­կեր» բա­ռի գոր­ծա­ծու­թիւնը։ Ան իր առա­ջին իմաս­տով կը նշա­նակէ բա­րեկամ, որուն հետ արեան կապ մը գո­յու­թիւն չէ ու­նե­ցած։ Ըն­կե­րը ոչ թէ պար­տադրո­ւած, այլ նա­խընտրուած բա­րեկամն է։ Կ՚ու­նե­նանք դա­սըն­կերներ, զի­նըն­կերներ, գոր­ծընկեր­ներ եւ նոյ­նիսկ կեան­քի ըն­կերներ։ Անոնց հետ կ՚ըն­կե­րանանք, կ՚ըն­կե­րակ­ցինք, բայց երբ շա­րու­նա­կենք «ըն­կե­րու­թիւն» ընե­լու, խնդի­րը յան­կարծ կը բար­դա­նայ։ «Ըն­կե­րու­թիւն» բա­ռի նշա­նակու­թիւնը կա­պած ենք բո­լորո­վին տար­բեր դաշ­տի մը, ներդրումնե­րը միաց­նե­լով շա­հու­թա­բեր ձեռ­նարկու­թիւն, այ­սինքն company հիմ­նե­լու իմաս­տին։ Շա­րու­նա­կելով ըն­կե­րու­թիւն բա­ռի նշա­նակու­թիւնը որոնել, այս ան­գամ նոյն եզ­րը կը պար­զո­ւի հա­սարա­կու­թիւն, հա­մայնք, նոյ­նիսկ ժո­ղովուրդ իմաստնե­րով, փո­խարի­նելով օտա­րալե­զու social կամ society բա­ռերը։ Այս ար­մատնե­րով հիւ­սո­ւած social politics կամ socio economics -ի նման բա­ռակա­պերն ալ իրենց «ըն­կե­րա-քա­ղաքա­կան» եւ «ըն­կե­րա-տնտե­սական» թարգմա­նու­թիւնով կը մտնեն հայ­կա­զեան բա­ռամ­թերքին։

Մէկ բա­ռի այսքան շատ ու բազ­մաբնոյթ նշա­նակու­թիւն ու­նե­նալու երե­ւոյ­թը բա­ցասա­կան գոր­ծօն մըն է լե­զուամ­տա­ծողու­թեան եւ հետզհե­տէ փիլփսո­փայու­թեան առու­մով։

Վե­րադառ­նանք քա­ղաքակրթու­թեան եւ ան­գամ մը եւս հաս­տա­տենք թէ անոր նշա­նակու­թիւնը կը գե­րազան­ցէ քաղ­քենի կեն­ցա­ղի սահ­մա­նը եւ կը մօ­տենայ «մշա­կոյթ» հաս­կա­ցողու­թեան։

Իսկ մշա­կոյ­թը՝ որ կազ­մո­ւած է դա­րերու փոր­ձութիւննե­րով ու գի­տելիք­նե­րու կու­տա­կու­մով, ի դէմ իր հսկայ ծա­ւալին, զար­մա­նալիօրէն նուրբ ու դիւ­րա­բեկ է։ Բաց է զար­տուղի ազ­դե­ցու­թիւննե­րիու։ Այդ ազ­դե­ցու­թիւննե­րը աւե­լի մա­շեց­նող կը դառ­նան երբ վտան­գո­ւած է մշա­կոյ­թին վե­րար­տադրման առիթ ըն­ձե­րող են­թա­հողը՝ եր­կի­րը։

Այս հանգրո­ւանին բա­զում հրա­տապ խնդիր­նե­րու մէջ առաջ­նա­հեր­թութիւն կ՚ստա­նայ մշա­կու­թա­յին անկման երե ւոյ­թը, որուն հե­տեւանքնե­րը ան­կանխա­տեսե­լի կրնան դառ­նալ իրենց կոր­ծա­նարար նե­րու­ժով։ Պա­հը զգօ­նու­թիւն կը պա­հան­ջէ։

pakrates@yahoo.com