Մարդկային կատակերգութիւն

Ամէն օր որե­ւէ ակա­նաւոր գործչի տա­րեդարձն է կամ յի­շատա­կի օրն է։ Յու­նի­սի 13-ին Աք­սել Բա­կունցի (Ալեք­սանդր Թե­ւոսեան,1899 Յու­նի­սի 13– 1937 Յու­լի­սի 8) 121-րդ տա­րեդարձն էր։ Ապ­րում էր մեր ար­ձա­կագի­րը եւ իր գո­յու­թեամբ, իր շնչով լցնում էր Գո­րիսը։ 1937-ին կեան­քից հե­ռաց­րին Աք­սել Բա­կունցին։ Նա հե­ռացաւ, թող­նե­լով մեր գրա­կանու­թեանը ալ­պիական մա­նու­շա­կը.

… Ե՛վ գիւ­ղում, ե՛ւ բեր­դի գլխին ժա­մանա­կը սա­հում է դան­դաղ, տա­րինե­րը նոյն ծա­ռի միան­ման տե­րեւ­ներն են։ Դրա հա­մար էլ խառնւում է ծե­րու­նու յի­շողու­թիւնը։ Գետն աղմկում է առա­ջուայ հան­գով, նոյն քա­րերն են եւ նոյն քա­րէ ար­ծի­ւը։

Քա­նի՜ սե­րունդ է ապ­րել Բա­սու­տա գե­տի մօտ, կար­կա­տած թա­ղիք­նե­րը փռել ցե­խերի վրայ, եղէգ­նով պա­տել վրան­նե­րը, եւ ամէն գար­նան, երբ Կա­քաւա­բեր­դի լան­ջին բա­ցուել է ալ­պիական մա­նու­շա­կը, այծ ու ոչ­խա­րը քշել են բեր­դի լան­ջե­րը, պար­կը պան­րով լցրել ու ձմե­ռը կրծել կո­րեկ հաց եւ այ­ծի պա­նիր…։ («Ալ­պիական մա­նու­շակ» պատ­մո­ւած­քից)

Ասում են, երբ Բա­կունցին տա­րան գնդա­կահա­րու­թեան, բա­հը տո­ւին ձեռ­քը, որ­պէսզի իր փո­սը ին­քը փո­րի։ Այ­նուհե­տեւ նոյն բա­հով սկսե­ցին գլխին խփել։ Ի՞նչ էք անում,-ասաց, նման գլուխ հա­րիւր տա­րին մէկ չի ծնւում։ Կա­րող է եւ այդպէս է եղել, որով­հե­տեւ Կար­միր տե­ռորի ժա­մանակ, երբ հա­զար­նե­րով չէ, այլ մի­լիոն­նե­րով ան­մեղ մարդկանց էին գնդա­կահա­րում, շատ յա­ճախ փամ­փուշտը ափ­սո­սում էին եւ մարդկանց սպա­նում էին խեղ­դե­լով կամ գլխին խփե­լով։

Երբ նա յայ­տնո­ւեց բան­տում, ապա ամե­նաան­տա­նելին՝ տե­ղեկա­տուու­թեան բա­ցակա­յու­թիւնն էր.

«Ծա՜նր է, շա՜տ ծանր… Չգի­տեմ՝ գի­շեր է, թէ՞ ցե­րեկ, միայն պարզ գի­տակ­ցում ես, որ կեան­քը մնաց փակ դրան ետե­ւում։ Մտքե­րը հե­ռու են գնում, ի՞նչ է սպաս­ւում յե­տոյ… ։ Գո­յու­թեան միակ նպա­տակը մնում է գրա­կանու­թիւնը… ։ Ինձ գրե­լու եւ կար­դա­լու հնա­րաւո­րու­թիւն տո­ւէք, ինձ գիրք ու մա­տի՜տ տո­ւէք… է (Բա­կունցի մա­սին) գրքից, որը գրել է իր կի­նը՝ Վար­վա­ռա Բա­կունցը)։

Մեր օրե­րում տե­ղեկա­տուու­թեան գեր­յա­գեցո­ւածու­թիւնը իս­կա­կան աղէտ է դար­ձել։ Պա­տու­հաս։ Որով­հե­տեւ բա­ցում ես դի­մատետ­րը եւ մարդկու­թեան դէմ­քը մեղմ ասած խիստ հիաս­թա­փեց­նում է։ Նա­յելով այդ դէմ­քին, կար­դա­լով դի­մատետ­րում տեղ գտած մարդկանց մտքե­րը՝ կար­ծիք ես կազ­մում ամ­բողջա­կան մարդկա­յին կեր­պա­րի մա­սին։ Դրա անունն է մարդկա­յին կա­տակեր­գութիւն։ Մարդկա­յին ամ­բողջա­կան կեր­պա­րի մէջ մեծ տեղ է գրա­ւում արիւ­նարբու­թիւնը։ Բա­ւական է ամ­բո­խը տես­նի գե­տին ըն­կած մէ­կին, նա սկսում է արիւն տեն­չալ։ Դա մենք նկա­տում ենք յատ­կա­պէս ճա­նաչո­ւած եւ սի­րուած աստղե­րի պա­րագա­յում։ Ո՛ւմ սի­րում է ամ­բո­խը, նրան էլ ցան­կա­նում է դժբախ­տութիւններ։ Սար­սա­փելի է։

Յու­նի­սի 8-ին ռու­սա­կան կի­նոյի եւ թատ­րո­նի սի­րուած եւ ճա­նաչո­ւած դե­րասան Մի­խաիլ Եֆ­րե­մովը հար­բած վի­ճակում նստեց իր մե­քենա­յի ղե­կին եւ Մոս­կո­ւայի հրա­պարակ­նե­րից մէ­կում իր մե­քենան բա­խուեց դի­մացից եկող մե­քենա­յին։ Մե­քենա­յի վա­րոր­դը հի­ւան­դա­նոցում մա­հացաւ։ Եֆ­րե­մովին մե­ղադ­րանք առա­ջադ­րո­ւեց եւ նա այժմ տնա­յին կա­լան­քի մէջ է։ Սա­կայն խօսքս Եֆ­րե­մովի մա­սին չէ, ո՛չ։ Նա ինքնի­րեն դա­տապար­տել է, ասում է։ Վերջ, չկայ այ­լեւս ոչ մի Եֆ­րե­մով…։ Բայց ամ­բո­խը չա­րախնդու­թեամբ է լցո­ւել։ Զոհ է գտել։ Թի­րախ է գտել։ Եւ քար­կո­ծում ու քար­կո­ծում է դե­րասա­նին։ Քար­կոծման հա­մար ռու­սա­կան հե­ռուստաալիք­նե­րում յա­տուկ շոու- ծրագ­րեր կան, բայց այստեղ՝ դի­մատետ­րում, նոյնպէս կրքեր են բոր­բոքւում։ Մի կին բա­ցական­չում է։

-Ես եր­բեք չէի նե­րի իմ ամուսնուն սպա­նողին։

-Ին­չո՞ւ,- հարցրե­ցի ես, որով­հե­տեւ պա­տաս­խա­նը ինձ հե­տաքրքրեց։

- Որով­հե­տեւ Չա­րը պի­տի պատ­ժուի, -յայ­տա­րարեց նա։

- Ու­րեմն դուք ձեր հո­գուց կա­խաղան էք սար­քում, -եզ­րա­կաց­րե­ցի ես։

- Դա դուք Աս­տո­ւածաշնչո՞ւմ էք կար­դա­ցել,-զար­մա­ցաւ նա։

Ասեմ, որ աս­տո­ւածաշնչում չկայ այդ մա­սին ոչինչ, կայ նոր կտա­կարա­նում, բայց անձնա­կան կեանքն էլ է բա­ւական՝ հաս­կա­նալու հա­մար այդ իմաս­տութիւ­նը։

Իսկ երեկ, Յու­նի­սի 14-ին, կրկին ակա­նատես եղանք քար­կոծման, այս ան­գամ մեզ մօտ. Գա­գիկ Ծա­ռու­կեան մե­ծահա­րուստին տա­րան ԱԱԾ (Ազ­գա­յին Անվտան­գութեան Ծա­ռայու­թիւն),եւ իր՝ «Բար­գա­վաճ Հա­յաս­տան» կու­սակցու­թեան ան­դամնե­րը, նրա կողմնա­կից­նե­րը դուրս եկան փո­ղոց, որ­պէսզի սա­տարէն իրենց առաջ­նորդին։ Ան­մի­ջապէս դի­մատետ­րը հա­մալ­րո­ւեց Ծա­ռու­կեանին վար­կա­բեկող կեղ­տոտ տո­ւեալ­նե­րով, թէ ինչ յան­ցանքնե­րը է նա գոր­ծել երի­տասարդ տա­րինե­րին, որ­քան է թա­լանել, պէտք է նրան զրկել պատ­գա­մաւո­րական ան­ձեռնմխե­լիու­թիւնից, կարճ ասած կեղտ, կեղտ եւ կեղտ էին թա­փում նրա եւ իր կու­սակցու­թեան վրայ։ Բայց այ­սօ­րուայ իմ թե­ման թի­րախի եւ զո­հի մա­սին չէ, այլ նրան հա­րուա­ծող­նե­րի, որոնք միայն այն ժամ են իրենց սուրբ զգում, երբ մէ­կին գե­տին են տա­պալում եւ աշ­խարհի քա­րերը հա­ւաքած՝ քար­կո­ծում նրան…։