Ես ոչ անտուն եմ, ոչ էլ տարագիր

Թերեւս ալ մեր պատմութեան բնական հետեւանքն է ունե­նալ զգա­ցական հայ­րե­նիք մը, որ աշ­խարհագ­րա­կան առու­մով եր­բեք մօ­տիկ չէ եղած։ Եթէ ծնած եմ Պո­լիս ան­շուշտ որ սա իմ նա­խասի­րութեան հե­տեւան­քը չէ։ Ո՛չ իմ, ո՛չ ալ իմ ծնող­նե­րուն։ Մենք ինչպէս մեր նման բիւ­րա­ւոր­ներ մեր կամ­քէն ան­կախ պատ­ահու­թիւննե­րու բեր­մամբ յայտնո­ւեցանք աշ­խարհի գե­ղեց­կա­գոյն անկիւնը։ Մեր նա­խորդ բնա­կիչ­նե­րը այս քա­ղաքին մէջ գո­յացու­ցած էին հսկայ մշա­կոյթ մը, որուն անար­ժա­նաբար ժա­ռան­գորդնե­րը ըլ­լա­լով կը շա­րու­նա­կենք մեր եր­թը։

Այս պա­հուն կ՚ու­զեմ անդրա­դառ­նալ Ալեք­սէյ Հե­քիմեանի այնքան մեծ ըն­դունե­լու­թիւն գտած եր­գին՝

«Ես ոչ ան­տուն եմ, ոչ էլ տա­րագիր,

Ու­նեմ հանգրո­ւան, ու­նեմ օթե­ւան։

Ազատ Հայ­րե­նիք, եր­ջա­նիկ եր­կիր,

Եր­ջա­նիկ, եր­ջա­նիկ եր­կիր»։

Ո՞վ կրնայ ու­րա­նալ որ Աշոտ Գրա­շիի այս տո­ղերը ամ­բողջ ժո­ղովուրդի մը մե­ծագոյն երազն է։ Որ­քան ալ հե­ռու ըլ­լայ իրա­կանու­թե­նէն՝ հայ­րե­նիքի, մա­նաւանդ ալ այս տո­ղերու գրո­ւած տա­րեթի­ւը նկա­տի ու­նե­նալով Սո­վետա­կան Հա­յաս­տա­նի հա­մար բա­ւական հար­ցա­կան թո­ւի «ազատ հայ­րե­նիք» սահ­մա­նու­մը, մենք սի­րեցինք այդ խոր­հուրդը։ Սի­րեցինք՝ որով­հե­տեւ կա­րօտը ու­նէինք։ Ինչ որ ըսի վե­րի տո­ղերուն մէջ մենք պար­զա­պէս պայ­մաննե­րու բե­րու­մով մնա­ցինք Պոլ­սոյ մէջ։ Իմ եր­կու մեծ հայ­րե­րը լսած պա­հուն որ Խորհրդա­յին Հա­յաս­տա­նը իր դռնե­րը լայն բա­ցած է ներ­գաղթել ցան­կա­ցող հա­յերու առ­ջեւ, Խորհրդա­յին հիւ­պա­տոսա­րան առա­ջին դի­մող­նե­րէն եղան։ Չես գի­տեր բա­րեբախ­տութիւն, թէ դժբախ­տութիւն, Թուրքիոյ սահ­մաննե­րէն ներս չկա­յացաւ այդ ծրա­գիրը։ Թուրքիա, որ միշտ ցան­կութիւն ու­նէր հա­յերէն ձեր­բա­զատո­ւելու, այդ տա­րինե­րուն բո­լորո­վին տար­բեր քա­ղաքա­կանու­թիւն մը մշա­կեց եւ ար­գելք եղաւ մե­րոնց ներ­գաղթին։ Իսկ եթէ ստա­ցուէր ար­դեօք Սի­պիրի ո՞ր գա­ւառը աք­սո­րուած կ՚ըլ­լա­յինք, այդ ալ բո­լորո­վին տար­բեր խնդիր։

Սա­կայն եկէք վե­րադառ­նանք մեր բուն նիւ­թին։ Հա­յաս­տա­նը հայ­րե­նի տուն է, բո­լոր անոնց հա­մար, որոնք փա­րած պի­տի մնան իրենց տոհ­մին եւ այդ տոհ­մին թե­լադ­րանքնե­րուն։

Տա­րիներ առաջ էր Պոլ­սա­հայ գրող մը առա­ջին ան­գամ այ­ցե­լելով Հա­յաս­տան կ՚ընդվզէր այդ քար­քա­րուտ եր­կի­րը հայ­րե­նիք հա­մարող­նե­րու դէմ։ «Ուրկէ՞ իմ հայ­րե­նիքս պի­տի ըլ­լայ եղեր։ Ես որ Պուրկազ կղզիի զա­ւակ եմ ի՞նչ կապ կրնամ ու­նե­նալ այդ լեռ­նա­յին երկրի հետ» կը հարցնէր ամե­նայն մտեր­մութեամբ։ Դժո­ւար էր հար­ցումի պա­տաս­խա­նը։ Թե­րեւս պէտք էր փոր­ձել տրա­մաբա­նական սահ­մաննե­րէն դուրս ել­լալ եւ խօ­սիլ այլ տե­սակ սրբու­թիւննե­րու մա­սին։ Բայց հար­ցուցէք որ ես խեղճս այդ տրա­մադ­րութիւ­նը ու­նի՞մ։ Կրնամ հան­դուրժե՞լ այս աս­տի­ճանի ազ­գուրա­ցու­թեան դէմ։ Սա­կայն Աս­տո­ւած իմ որ­քան դժո­ւար է նաեւ մարդկանց պատ­մել թէ այս բո­լորը եր­բե­ւիցէ կապ չու­նին ազ­գայնա­կան կո­չուած թոյ­նին հետ։

Հա­յաս­տա­նը այն բա­ցառիկ եր­կիրն է, ուր ի գին ամէն տե­սակի խտրա­կանու­թեան ես զիս ազատ կը զգամ եւ պա­հան­ջել հար­կին գո­ռոզ, ինքնավստահ ու խի­զախ։ Երե­ւոյթ մը, որ չի կրնար պար­գե­ւել աշ­խարհի վրայ որե­ւէ եր­կիր, նոյ­նիսկ որ ծնած ըլ­լամ հոն, նոյ­նիսկ որ սե­րունդնե­րէ ի վեր քա­ղաքա­ցի ըլ­լամ եւ ես զիս կար­ծեմ հա­ւատա­րիմ տար­րը, այդ տո­ւեալ երկրին։

Ու­րեմն քա­նի որ երաժշտա­կան մէջ­բե­րու­մով փոր­ձե­ցինք մեր միտ­քը պար­զել եկէք ու­րիշ եր­գով մը շա­րու­նա­կենք մեր ող­բը՝

«Հայ­րի՛կ, Հայ­րի՛կ, քո հայ­րե­նիք

Վաս­պուրա­կան մեր աշ­խարհ,

Վար­դի փո­խան քեզ փուշ բե­րաւ,

Ցա­ւերդ դա­ռան բիւր հա­զար»…

*

«Հայ­րիկն ասաց՝ «Իմ հայրենեաց

Փուշն անուշ է քան զվարդ,

Եւ այն փշոց մէջը դարձեալ

Կ՚որոնեմ սիրուն վարդ»։