«Արմմոնօ» միջազգային փառատօնը Երեւանում

Փառա­տօնը հինգ օր տե­ւաց՝ Ապ­րի­լի 29 -Մա­յիսի 3։ Ար­դէն 15 տա­րի է, ինչ Երե­ւանում մո­նօներ­կա­յացումնե­րի փա­ռատօն է անցկաց­ւում եւ ար­տա­սահ­մա­նեան ներ­կա­յացումնե­րին միանում են տե­ղական ու­ժե­րի յայ­տե­րը, իսկ հան­դի­սատե­սը ջա­նում է դի­տել ողջ ծրա­գիրը… Այս տա­րուայ 28 ներ­կա­յացումնե­րից առ­նուազն 6-ը այնպի­սի վիթ­խա­րի ազ­դե­ցու­թիւն թո­ղեցին, որ ու­զում ես պար­զա­պէս խո­նար­հուել կազ­մա­կեր­պիչնե­րի առ­ջեւ, սկսած Հա­յաս­տա­նի Թա­տերա­կան Գոր­ծիչնե­րի Միու­թիւնից…։

Մո­նօներ­կա­յացու­մը դա մի դե­րասա­նի թատ­րոն է եւ ամէն դե­րասան ի վի­ճակի չէ ինքնու­րոյն ստեղ­ծել թատ­րոն, այ­սինքն միայ­նակ տալ այն, ինչ տա­լիս է լիակա­տար թա­տերա­կան ներ­կա­յացու­մը։ Բայց գայ­թակղու­թիւնը շատ- շա­տերին է ստի­պում հանդգնել գնալ այդ քայ­լին, ուստի ծրագ­րում ներգրա­ւուած են լի­նում նաեւ դե­րասա­նամոլ­նե­րը։ Ի՞նչ է դա նշա­նակում։ Դե­րասան­նե­րը լի­նում են եր­կու տե­սակի։ Տուող­ներ եւ վերցնող­ներ։ Երկրորդ տե­սակը ոչինչ չտա­լով քեզ՝ խլում է քո ժա­մանա­կը, քան­զի ստի­պում է քեզ հե­տեւել իր դե­րասա­նու­թեանը։ Բուն նիւ­թը ար­դէն կորցնում է կա­րեւո­րու­թիւնը եւ կա­րեւոր Է դառ­նում է պար­զա­պէս իր յայտնուելը բե­մի վրայ։ Դա նե­րելի եւ ող­ջունե­լի է սի­րողա­կան բե­մի հա­մար, սա­կայն պրո­ֆէօսիոնալ բե­մը դե­րասա­նու­թիւն անե­լու հա­մար չէ։ Հան­դի­սատե­սը պի­տի մի բան տա­նի իր հետ այստե­ղից։ Այս ան­գամ յա­ջողուեց աշ­խարհներ շալ­կել ու տա­նել…

Ան­ցեալում մեզ յայտնի էր սո­վետա­կան թատ­րո­նը, որ­տեղ սերնդա­փոխու­թիւն կար։ Դե­րասա­նը կա­մաց-կա­մաց էր աճում, սկսած ան­խօս դե­րերից եւ եթէ մենք տես­նում էինք թատ­րո­նում մեծ ան­հա­տակա­նու­թիւններ, ապա նրանք մեծ էին, որով­հե­տեւ նրան­ցից առաջ նոյնպէս մե­ծեր էին խա­ղում։ Սա էր թատ­րո­նի օրի­նաչա­փու­թիւնը։ Դա­րը փո­խուեց եւ այ­սօր ոչ թէ թատ­րոնն է ստեղ­ծում մե­ծերին, այլ հզօր ան­հա­տակա­նու­թիւնը կա­րող է բե­մական յայտ ներ­կա­յաց­նել եւ հանդգնել բեմ դուրս գալ միայ­նակ։

Եթէ փոր­ձենք բնու­թագրել «Արմմո­նօ» -2017-ի ընդհա­նուր մի­տու­մը, ապա փա­ռատօ­նում ձե­ւաւո­րուեց մի գա­ղափար, որն էր «Ինչպէս տե­ղաւո­րել մարդկանց տար­բե­րու­թիւննե­րը միաս­նա­կան մարդկա­յին ըն­տա­նիքի մէջ»։ Ին­չո՞ւ են մար­դիկ ըն­դունում միայն իրենց նման­նե­րին։ Նա­րինէ Գրի­գորեանը ին­քը գրեց (Սա­ռա Նալ­բանդեանի հետ մէկ­տեղ), բե­մադ­րեց եւ խա­ղաց իր ման­կութեան պատ­մութիւ­նը «Իմ Ըն­տա­նիքը Իմ Ճամպրու­կում» ներ­կա­յաց­ման մէջ։ Դե­ռահաս աղջնա­կը Ղա­րաբա­ղից տե­ղափոխ­ւում է Հրազ­դան եւ ըն­դունւում է տեղ­ւոյն դպրոց։ Չգի­տեմ, թէ ինչպէս դա կյա­ջողուէր խա­ղալ մէկ ու­րիշ դե­րասա­նու­հուն, բայց այն, ինչ անում է բե­մում Նա­րինէն, ի զօ­րու է միայն նրան, որով­հե­տեւ նա ան­սո­վոր եւ միայն իրեն յա­տուկ ձե­ւով է խա­ղաց­նում իրո­ղու­թիւնը, որի ար­դիւնքում ծան­րը թե­թեւ է դառ­նում եւ ող­բերգու­թիւնը դիտ­ւում է զա­ւեշ­տի լոյ­սի ներ­քոյ։

Բո­լորո­վին անսպա­սելի էր Մոլ­դո­վայից Ալեք­սեյ Շտիր­բուլի մե­նախա­ղը, բե­մադ­րուած Իու­րի Խար­մե­լինի կող­մից ըստ Դա­նիէլ Կի­զի «Ծա­ղիկ­ներ Էլ­ջերնո­նի Հա­մար» վէ­պի։ Սկզբից Կի­զը գրեց պատ­մուածք, այ­նուհե­տեւ վէպ։ Երի­տասարդ Շտիր­բուլը Կի­շինե­ւի «Թատ­րոն Վար­դե­րի Փո­ղոցից» դե­րասան է։ Բաւ է մի ան­գամ դի­տել Շտիր­բուլի խա­ղը եւ կը հաս­կա­նաս, թէ ին­չու են նրան ամե­նուր հրա­ւիրում այդ խա­ղով, որով­հե­տեւ ցնցւում ես, ուղղա­կի քա­րանում։ Ին­քը դե­րասա­նը գիր­քը կար­դա­լուց յե­տոյ 3 օր չկա­րողա­ցաւ ոչ ոքու հետ խօ­սել։ Ի հար­կէ իմ առա­ջին քայլն էր՝ բա­ցել վէ­պը եւ ըն­թերցել։ Ի՞նչ կը լի­նի, երբ յայտնութեանը գաք։ Գրա­կան աղ­բիւրը մո­ռաց­նել տուեց ինձ մինչ այդ ապ­րած կեան­քիս բո­լո՚ր զգաց­մունքնե­րը։ Պարզւում է, որ այդ գիր­քը մտնում է ամե­րիկեան դպրոց­նե­րի պար­տա­դիր ըն­թերցման ծրագ­րի մէջ։ Ե՛ւ պատ­մուած­քի, ե՛ւ վէ­պի հա­մար Դա­նիէլ Կի­զին (1927-2014) մրցա­նակ շնոր­հե­ցին, այ­նուհե­տեւ այդ գի­տաֆան­թաստիկ վէ­պի հի­ման վրայ ֆիլ­մեր ու ներ­կա­յացումներ ստեղ­ծե­ցին։ Հե­րոսը տկա­րամիտ Չար­լի Հար­դոնն է, որն ու­զում է խե­լացի դառ­նալ եւ նրան վի­րահա­տու­թեան մի­ջոցով դարձնում են խե­լացի, դեռ աւե­լին՝ նա դառ­նում է հան­ճար, մի քա­նի ամ­սում 20 լե­զու­ներ է սո­վորում, ան­սահման գի­տելիք­ներ ձեռք բե­րում, ստեղ­ծա­գոր­ծում… Նա սկսում է հաս­կա­նալ, թէ որ­քա՛ն յի­մար էր, այնքան յի­մար, որ չէր հաս­կա­նում իր յի­մար լի­նելը։ Իսկ մար­դիկ յի­մարի կող­քին իրենց խե­լացի էին զգում եւ զուար­ճա­նում նրա յի­մարու­թեամբ։ Սա­կայն հան­ճա­րի կող­քին սկսում էին յի­մարա­նալ եւ հան­ճա­րը նոյնպէս միայ­նակ էր դառ­նում։ Չար­լին այ­ցե­լում է թե­րամիտ­նե­րի հի­ւան­դա­նոցը, որով­հե­տեւ… վի­րահա­տու­թիւնը նրան դարձրեց հան­ճար միայն ժա­մանա­կաւոր եւ շու­տով նա կրկին կը կորցնի խել­քը եւ կը տե­ղափո­խուի հի­ւան­դա­նոց։ Վէ­պը հնա­րաւո­րու­թիւն է տա­լիս նա­յել աշ­խարհին տկա­րամի­տի աչ­քե­րով, որոնց թի­ւը ԱՄՆ-ում 5 մի­լիոն է կազ­մում եւ հնչում է մի հան­ճա­րեղ միտք. «Աս­տուած քեզ այնքան քիչ տուեց, բայց դու շատ աւե­լին ես անում, քան ու­ղե­ղով մար­դիկ, որոնք չգի­տեն ոնց ու­ղեղն օգ­տա­գոր­ծեն»։

Շրջան­ցե­լով միւս ներ­կա­յացումնե­րը պի­տի անդրա­դառ­նամ Ուքրա­նիայից ժա­մանած Լա­րիսա Կա­դիրո­վայի խա­ղին։ Նա խա­ղաց Մա­րիս Մա­տիոս «Լաց Մի՛ Եղէք Իմ Ետե­ւից Եր­բեք…» մե­նաներ­կա­յացու­մը, բե­մադ­րած Սեր­կէյ Պավ­լիւկի կող­մից։ Բե­մի մէջ­տե­ղում… մի մեծ դա­գաղ է։ Տա­րեց կի­նը ան­ցել է իր երկրա­յին ճամ­բան եւ պի­տի բարձրա­նայ եր­կինք։ Ասում է, եթէ կա­րողա­նայի, ինքս դա­գաղս կը տա­նէի։ Այս անսպա­սելի խա­ղի մէջ Լա­րիսա Կա­դիրո­վան ներդնում էր ոչ միայն իր ան­սահման տա­ղան­դը, խօսքն ու եր­գը, այլ նաեւ իր ան­բիծ եւ իմաս­տուն աշ­խարհը, ողջ Ուքրա­նիան իր ար­տա­քին եւ ներ­քին հնչե­ղու­թեամբ։ Նրա խա­ղը ար­դէն դուրս էր քա­մերա­յին մո­նօներ­կա­յաց­ման չափ­սե­րից, այլ ցնցում էր իր էպի­կական մասշտա­բով։ Կա­դիրո­վան բազ­մա­թիւ դե­րեր է խա­ղացել Լվո­վի եւ Կիեւի դրա­մատի­կական թատ­րոննե­րում, մի­ջազ­գա­յին «Մա­րիա» մո­նօներ­կա­յացումնե­րի գե­ղարուես­տա­կան ղե­կավարն է։ Երա­նի՜ նրանց, ով­քեր տե­սել են Լա­րիսա Կա­դիրո­վայի խա­ղերից գո­նէ Ստե­փան Ցուայ­գի «Ան­ծա­նօթու­հու Նա­մակը»։