Ազգի ողբերգութիւնը Զապէլի կենսագրութեան մէջ

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

pakrates@yahoo.com

«Պո­ղազի­չի Բե­մային Արուեստնե­րու Խումբ»ի թա­­տերա­­կան բաժ­­նի գոր­­ծիչնե­­րուն վեր­­ջին աշ­­խա­­­տու­­թիւնը՝ «Զա­­պէլ» բե­­մադ­­րուեցաւ Գա­­տըգիւ­­ղի մէջ։ Խմբա­­յին հա­­մագոր­­ծակցու­­թեան սկզբունքով աշ­­խա­­­տող կազ­­մը «Զա­­պէլ»ի բե­­մադ­­րութեան հա­­մար ալ դի­­մած է նոյն ճամ­­բուն։ Այ­­սէլ Եըլ­­տը­­­րըմ եւ Տոյ­­կու Տա­լեանօղ­­լու բա­­ցի թատ­­րերգու­­թիւնը գրե­­լէ եւ բե­­մադ­­րե­­­լէ, ստանձնած են նաեւ ներ­­կա­­­յաց­­ման գլխա­­ւոր դե­­րերը։ Եըլ­­տը­­­րըմ մեծ յա­­ջողու­­թեամբ մարմնա­­ւորեց Զա­­պէլ Եսա­­յեանի կեր­­պա­­­րը։ Իսկ Տա­­լեանօղ­­լու եւս բարձր դե­­րասա­­նական կա­­րողու­­թիւնով ներ­­կա­­­յացուց Եսա­­յեանի մեծ մօր՝ Տու­­տուի, Սրբու­­հի Տիւ­­սա­­­բի եւ այլ կեր­­պարներ։ Հա­­մեմա­­տաբար աւե­­լի կար­­ճա­­­տեւ դրուագ­­նե­­­րով դեր ստանձնե­­ցին Էլիֆ Գա­­րաման, Մա­­րալ Չան­­քա­­­յա եւ Նի­­հալ Ալ­­պայրաք։

Եթէ մեր իրո­­ղու­­թեան մէջ Զա­­պէլ Եսա­­յեան անու­­նը առա­­ջին հեր­­թին կը յի­­շուի կնոջ իրա­­ւունքնե­­րու պայ­­քա­­­րի շրջագ­­ծով, Այ­­սէլ Եըլ­­տը­­­րըմ եւ Տոյ­­կու Տա­­լեանօղ­­լու իրենց պատ­­րաստած թատ­­րերգութեան մէջ շեշ­­տը կը դնեն անոր ըն­­կե­­­րաքա­­ղաքա­­կան հար­­ցե­­­րու մեր­­ձեցման եւ յատ­­կա­­­պէս ալ ազ­­գա­­­յին գի­­տակ­­ցութեան վրայ։ Ար­­դա­­­րեւ բե­­մադ­­րութեան առա­­ջին գոր­­ծո­­­ղու­­թիւնը Ստա­­լինեան բռնա­­կալու­­թեան պայ­­մաննե­­րուն, բան­­տախցի­­կի մը մէջ հար­­ցաքննու­­թիւնն է։ Եսա­­յեան ոս­­տի­­­կանա­­կան հա­­մազ­­գեստով պաշ­­տօ­­­նեայի մը դի­­մաց կը մե­­ղադ­­րուի մեծ բա­­նաս­­տեղծ Եղի­­շէ Չա­­րեն­­ցի նման ազ­­գայնա­­կան մը ըլ­­լա­­­լով։

Զա­­պէլ Եսա­­յեանի կեան­­քի ու­­ղիին վեր­­ջին օրե­­րով սկսող խա­­ղը վեր­­յի­­­շումնե­­րու մի­­ջոցաւ կ՚անդրա­­դառ­­նայ անոր ման­­կութեան, պա­­տանու­­թեան տա­­րինե­­րուն։ Այդ են­­թա­­­հողի վրայ շատ կա­­րեւոր միտ­­քեր կը մշա­­կուին ԺԹ դա­­րու վեր­­ջե­­­րուն հայ հա­­սարա­­կու­­թեան մէջ ծլար­­ձա­­­կող ան­­կա­­­խու­­թեան գա­­ղափար­­նե­­­րուն եւ օրի­­նակա­­նացած Օս­­մա­­­նեան պե­­տակա­­նու­­թեան ամ­­բողջին մէջ մնա­­լու հա­­կամար­­տութեան շուրջ։ Նիւթ մը՝ որ իր այժմէակա­­նու­­թիւնը կը պա­­հէ մին­­չեւ մեր օրե­­րը։

Եր­­կու արա­­րով բե­­մադ­­րութեան երկրորդ բաժ­­նին մէջ կը ներ­­կա­­­յացուէր Ատա­­նայի կո­­տորա­­ծին յա­­ջոր­­դող օրե­­րու տա­­ռապա­­լի կեան­­քը։ Այստեղ եւս խիստ կա­­րեւոր հար­­ցադրումներ կը կա­­տարուէին հա­­յոց որ­­բա­­­նոցի պա­­տաս­­խա­­­նատու Զա­­պէլ Եսա­­յեանի, իթ­­թի­­­հատա­­կան կա­­ռավա­­րու­­թեան նո­­րան­­շա­­­նակ կու­­սա­­­կալի այ­­րի թրքու­­հիի եւ Միացեալ Նա­­հանգնե­­րու հիւ­­պա­­­տոսի այ­­րիին հան­­դիպման են­­թա­­­հողի վրայ։ Որ­­բե­­­րու օգ­­նութեան հե­­ռան­­կա­­­րին մէջ միայն քա­­նի մը նա­­խադա­­սու­­թիւննե­­րու փո­­խանա­­կու­­մը բա­­ւարար կ՚ըլ­­լար տես­­նե­­­լու հա­­մար այդ սրբա­­զան նպա­­տակի ետին թաք­­նուած հա­­շիւ­­նե­­­րը։

Տա­­րինե­­րը իրար կը յա­­ջոր­­դէին եւ այս ան­­գամ Զա­­պէլ Եսա­­յեան կը յայտնուէր 24 Ապ­­րիլ 1915-ի ձեր­­բա­­­կալու­­թիւննե­­րէն մա­­զապուրծ ազա­­տուե­­լէ ետք հի­­ւան­­դա­­­նոցի մը մէջ թաք­­նուած օրե­­րու ապ­­րումով։

Կա­­րելի է ըսել թէ թատ­­րերգու­­թիւնը յա­­ջողած էր Զա­­պէլ Եսա­­յեանի կեան­­քը պատ­­մե­­­լով նկա­­րագ­­րել նաեւ հայ ժո­­ղովուրդի պատ­­մութեան ամե­­նադա­­ժան հա­­տուա­­ծը։ Այս պա­­տու­­մին ազ­­դե­­­ցու­­թիւնը ալ աւե­­լի կ՚ամ­­րապնդէր Արի Հեր­­կե­­­լի մերթ յօ­­րինած մերթ ալ ըն­­դօ­­­րինա­­կած երաժշտու­­թիւնը։ Նոյնպէս գնա­­հատե­­լի էր Լե­­ւենտ Սոյ եւ Զի­­լան Քա­­կիի լոյ­­սի գոր­­ծա­­­ծու­­թիւնը ու բե­­մայար­­դա­­­րու­­մը։

20 Մար­­տի ներ­­կա­­­յաց­­ման հա­­սոյ­­թը տրա­­մադ­­րուեցաւ խա­­ղաղու­­թեան հա­­մար պայ­­քա­­­րող եւ այդ պատ­­ճա­­­ռաւ պաշ­­տօ­­­նազուրկ եղած ակա­­դեմա­­կան­­նե­­­րու եւ Օրէն­­քի Լիազօր Կա­­նոնագ­­րութեան որո­­շու­­մով իրենց պաշ­­տօննե­­րէն հե­­ռացուած ու­­սուցիչ­­նե­­­րուն։

Խիստ յանձնա­­րարե­­լի այս բե­­մադ­­րութիւ­­նը պի­­տի կրկնուի 26 Մարտ, 11 եւ 14 Ապ­րիլ թուական­նե­րուն Պո­ղազի­չի Հա­մալ­սա­րանի Տէ­միր Տէ­միր­կի­լի անուան թա­տերաս­րա­հի, իսկ 10 Ապ­րի­լին դար­ձեալ Գա­տըգիւղ՝ «Մօ­տա Սահ­նէ­սի» սրահին մէջ։ Լրացուցիչ տեղեկութիւններու համար կարելի է դիմել Տամլա Փինչէին (0212) 251 19 43/ 0 506 060 49 13 հեռախօսահամարներով։