ՍԵՒԱՆ ՏԷՅԻՐՄԵՆՃԵԱՆ
narekian2000@yahoo.com
Ըլլալիքը քանի մը օր առաջուընէ յայտնի էր արդէն։ Նորին ապօրինութիւնը, երբ տակաւին համեմատաբար օրինաւոր ու տակաւին քիչ-մը-եւս-տանելի փոխանորդ մըն էր, տեղապահի ընտրութենէն քանի մը օր առաջ «Նոր Մարմարա»ի մէջ հրատարակուած հարցազրոյցին մէջ կը յայտարարէր.
«Պէտք չէ մոռնալ անշուշտ որ ես Պետութեան կողմէ վաւերացուած փոխանորդ մըն եմ» (Պետութիւնը գլխագիրով տպուած է։ Հաւանաբար Արամ չարքեպիսկոպոս ալ գլխագիրով արտասանած է)։
Խօսքը թրքական պետութեան մասին է անշուշտ, որուն հաճոյանալու համար «կայսերապաշտ ուժերու գործիք» նկատած էր հայ ժողովուրդը՝ գրեթէ հասնելով իշկիւզարաբար անկէ ներողութիւն խնդրելու աստիճանին՝ իր ենթարկուած ցեղասպանութեան համար։
«Պէտք չէ մոռնալ անշուշտ…»։
Սպառնալիքի մեղմիկ զեփիւռ մը կը շարժի այս խօսքերուն տակ։ «Պէտք չէ մոռնա՜լ…», կ՚ըսէ, «անշո՛ւշտ»ով մըն ալ հաստատելով, կնքելով, թերեւս զարդարելով սպառնալիքի թեթեւ հովը, որ յանկարծ կրնայ փոթորիկի փոխարկուիլ եթէ մոռցուի, եթէ միտքէ հանուի, եթէ անտեսուի «Պետութեան կողմէ» վաւերացուած փոխանորդ մը ըլլալը (Պետութիւնը՝ մեծով ըսած է։ Նոյնիսկ ոտքի ելած է այդ պահուն, կոճկած է իր բաճկոնը, գլխարկը հանած ու թեթեւ մը ծռած ալ է)։
«Պետութեան կողմէ» վաւերացուած է (Պետութիւնը մեծո՛վ՝ ո՛չ թէ նախադասութիւնը սկսելուս համար, այլ որովհետեւ ինքը՝ փոխանո՛րդը այդպէս ըսած է, մեծո՛վ։ Եթէ պզտիկով ըսած ըլլար՝ անարգանք մը պիտի համարուէր, քա՛ւ եւ մի՛ լիցի, թերեւս փոխանորդազրկուէր)։ Մարդը պետութեան կողմէ վաւերացուած է, ժողովո՛ւրդ, զգո՛յշ։ Ան շատ լաւ գիտէ, որ մենք, իրեն պէս, պետութենէն կը վախնանք, դող կ՚ելլանք։ Պետութիւնը պապուլայ մըն է, պետութիւնը պոպօ մը, ասեղճի մըն է... Ու ինչպէս ճարահատ մայրիկներ իրենց զաւակները կը վախցնեն իրիկունը տուն գալիք հօր կերպարով, այնպէս ալ վաւերացեալ-փոխանորդը կը վախցնէ իր համայնքը, «պէտք չէ մոռնալ», կ՚ըսէ ան, «անշուշտ», կ՚ըսէ, «ես Պետութեան կողմէ վաւերացուած փոխանորդ մըն եմ» (միշտ կը կրկնեմ, պետութիւնը մեծով ըսած է այս մարդը՝ ինքը մեզմէ աւելի կը վախնայ պետութենէն, կը կարծէ, որ եթէ պզտիկով ըսէ՝ զինքը պիտի բանտարկեն)։
-Մարդ որքա՜ն ճարահատ պիտի ըլլայ որ պետութեան անունով սպառնայ իր համայնքին։
-Կ՚ըսե՛ս, բայց նայինք պետութիւնը լուր ունի՞։ Պետութիւն ըսածդ ի՞նչ է, ինծի-քեզի պէս մարդիկ վերջապէս…
Պետութենէ վաւերացեալ փոխանորդին սպառնալիքը ղրուշ չարժեց եւ ան փոխանորդութենէ ի տեղապահութիւն չկրցաւ բարձրանալ։
«10 քուէ՞։ Միա՞յն։ Մարդ չեն ըլլար ասոնք», միտքէն անցաւ հաւանաբար ու փէշերը հաւաքելուն պէս քովի սենեակը մտաւ։ Այնպէս ինչպէս խաղը կորսնցուցած մըզըխճը տղաքը վերի թաղէն աւելի ուժով աղբարիկներ կ՚առնեն ու կը բերեն… Այնպէս ինչպէս չախ կերած խեղճ մը օգնութեան յոյսով մը իր հեղինակաւոր մէկ ազգականին կը դիմէ… Այնպէս ինչպէս բարեկամ կարծուած նենգամիտ ընկեր մը դարանակալ կը սպասէ յարմար պահուն «վրէժը» լուծելու համար… Այս մարդն ալ, խեղճուկրակ շարժումներով, առանձին, սրտին մէջ ամբարած թոյնով պատրիարքարանի մէկ սենեակէն թուղթի կտորով մը դուրս կ՚ելլէ։
«Այս ընտրութիւնը անվաւեր է», կը յայտարարէ վաւերացեալ փոխանորդը։
(Խրիմեան Հայրիկ մը չկա՞ր հոն որ առնէր, պատռէր այդ թուղթը ու նետէր Արամ չարքեպիսկոպոսին քիթին-բերանին)։
-Պատկերացուր խեղճութիւնն ու տկարութիւնը մէկու մը, որ իր ուժերուն ապաւինելու փոխարէն կուսակալութեան երկրորդական պաշտօնեային կ՚ապաւինի։
-Ան մինակ չէ իր խեղճութեան մէջ, գործակիցներ ալ ունի անշուշտ համայնքին մէջ։
-Ծօ ի՞նչ հաշիւներ կ՚անցնի-կը դառնայ ով գիտէ, լուր չունինք։
-Ու մենք դեռ կը շարունակենք աս մարդուն ձեռքը-ոտքը համբուրել, «սրբազան, սրբազան» ըսել…
-Ու դեռ ան կը շարունակէ քարոզ խօսիլ եղբայրութեան ու համերաշխութեան մասին։ Ստախօ՛ս…
«Մեծերուս դէմ միշտ յարգանք ունեցայ, որովհետեւ այդպէս դաստիարակուած էի», ըսեր է նոյն հարցազրոյցին մէջ։ Եւ դժգոհեր է, որ «ասոնք մոռցուած են հիմա»։
-Կաթողիկոսը եթէ տարիքով Արամ չարքեպիսկոպոսէն մեծ ըլլար՝ անշուշտ կը յարգէր անոր տուած խոստումը եւ կը հրաժարէր փոխանորդութենէն։ Բայց ի՜նչ մեղք որ ան միայն մեծերուն դէմ միշտ յարգանք ունեցած է, հետեւաբար կրնայ երդմնազանց ըլլալ իրմէ փոքրերուն տուած խոստումներուն մէջ։
-Հապա՞ Գարեգին Պէքճեանը։ Կարծեմ մեր չարքեպիսկոպոսէն մեծ է, չէ՞։
-Այո՛, մեծ է, բայց միայն տարիքով։ Կարծեմ հասակը Արամէն կարճ ըլլալուն չէ յարգած զինքը, այլապէս կը հրաժարէր։
-Հմմմ, իրաւացի ես, աղբա՛ր...
-Եւ յետոյ պարոն Քարափեանը կ՚ըսէ որ…
-Ան ո՞վ է, ծօ։
-Անունը պիտի չտամ, ասոնք բանաստեղծի հոգիի տէր շատ նուրբ մարդիկ են, շուտ մը կ՚առնուին, կը կոտրուին կոր։ Քարափեանը ըսեր է, որ եթէ Մաշալեանը յօգուտ Պէքճեանի չքաշուէր՝ Աթէշեանը կը շահէր, հետեւաբար պետութիւնը անօրինութիւն նկատած ու միջամտած է։
-Կը տեսնա՞ս պետութիւնը ինչպէ՜ս մեր իրաւունքներուն մասին կը մտածէ։ Հոսկէ հոնկէ ալ կ՚ելլան պետութեան խօսք կ՚ըսեն... Պոշ լաֆ։ Մենք շնորհակալ պէտք է ըլլանք բարեխնամ կառավարութեան, որ մեզ մեզմէ աւելի կը մտածէ։ Ի՞նչ կը կարծես որ պիտի ըլլայ ասկէ ետք։
-Չեմ գիտեր, բայց ո՛չ մէկ լուրջ բան։ Ժողովի կանչուած սակայն իրեն խօսք անգամ չտրուած վատիփը կը շարունակէ հաւաքուիլ ոչինչ եղածի պէս, թաղային խորհուրդներ լայն կը բանան իրենց դռները վաւերացեալ-փոխանորդին առջեւ, մեծ-մեծ ազդեր կու տան՝ որպէսզի ժողովուրդը գայ ու մտիկ ընէ ատ մարդուն քարոզը, ատ մարդն ալ ուրախ-ուրախ կը պտտի ու կը հպարտանայ որ լաւ հովիւ մըն է որ մեզի նման ոչխարներ կ՚արածէ։
(երկխօսութիւնները քաղած եմ
հոսկէ-հոնկէ լսած զրոյցներէս)
