Հերոսապատումն արուեստում՝ երէկ եւ այսօր

Մայի­սի 28-ը Հա­յաս­տա­նում տօն օր է։ Առա­ջին հան­րա­պետու­թեան տօնն է. 843 տա­րի անց հա­յոց պատ­մութեան մէջ կրկին ու­նե­ցանք պե­տակա­նու­թիւն։ Առա­ջին հան­րա­պետու­թիւնը ըն­դա­մէնը 2 տա­րի գո­յատե­ւեց 1918-1920 թուական­նե­րին եւ ձեռք բե­րուեց շնոր­հիւ հե­րոսա­կան մար­տե­րի, որոնք մտան պատ­մութեան մէջ որ­պէս Մա­յիսեան Հե­րոսա­մար­տեր, դրանք են. Սար­դա­րապա­տի ճա­կատա­մար­տը՝ Մա­յիսի 21-29, Բաշ Ապա­րանի ճա­կատա­մար­տը՝ Մա­յիսի 23-29 եւ Ղա­րաքի­լիսա­յի ճա­կատա­մար­տը՝ Մա­յիսի 24-28։ Հա­յերը կա­սեց­րին երկրորդ ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը, որը յա­ջոր­դե­լու էր ար­դէն Արե­ւելեան Հա­յաս­տա­նում, քան­զի 1918-ի Մա­յիսի 15-ին թուրքե­րը գրա­ւել էին Ալեք­սանդրա­պոլը (ներ­կա­յիս Կիւմրին) եւ ար­շա­ւել էին Ղա­րաքի­լիսա (ներ­կա­յիս Վա­նաձո­րը), ար­շա­ւել նաեւ Սար­տա­րապա­տի կա­յարա­նը (Արա­րատեան դաշ­տա­վայր), որ­տե­ղից պի­տի ներ­խուժէին Երե­ւան։ Այսպի­սով վերջ էր դրուելու ոչ միայն օս­մա­նեան հա­յերի, որոնք ցե­ղաս­պա­նուե­ցին իրենց բնօր­րա­նում որ­պէս անվստա­հելի տարր, որով­հե­տեւ յոյ­սե­րը կա­պում էին Ռու­սաստա­նի հետ, այլ նաեւ փոքր հո­ղակ­տո­րում մնա­ցած հա­յերի, որոնք ծուարել էին Ռու­սա­կան կայսրու­թեան փէ­շերին… Աւա՛ղ, անվստա­հելին հէնց Ռու­սաստանն էր, որ­տեղ 1917-ին Հոկ­տեմբե­րեան յե­ղափո­խու­թիւնից յե­տոյ ռու­սա­կան զօր­քե­րը լքե­ցին Կով­կա­սեան ռազ­մա­ճակա­տը եւ… այս տա­րի առա­ջին ան­գամն է, երբ հա­յաս­տանցի­ները այդ իրա­դար­ձութիւննե­րին նա­յեցին այ­սօ­րուայ զար­գա­ցումնե­րի լոյ­սի ներ­քոյ։ Պատ­մութիւ­նը կրկնուելով ապա­ցու­ցում է, որ հա­յերը միայն այն ատեն են ցու­ցա­բերում ող­ջամտու­թիւն, երբ մնում են միայ­նակ իրենց ճա­կատագ­րի հետ։ Եւ գո­յատեւ­ման, լի­նել-չլի­նելու բնազ­դը այնպի­սի հե­րոսու­թեան է վե­րած­ւում, որ հրաշքներ է գոր­ծում։ Յայտնի է Կով­կա­սում թուրքա­կան բա­նակի հրա­մանա­տար Վե­հիպ փա­շայի գնա­հատա­կանը.”…Ղա­րաքի­լիսա­յի մօտ հա­յերը ցոյց տուեցին, որ կա­րող են աշ­խարհի լա­ւագոյն զի­նուոր­նե­րը լի­նել։ «Նաեւ յայտնի է բրի­տանա­կան պատ­մա­բան Քրիս­թո­ֆէր Ուոլ­քե­րի դի­տար­կումը, որ եթէ հա­յերը չյաղ­թէին, ապա… շատ հա­ւանա­կան է, որ Հա­յաս­տա­նից միայն իր անու­նը կը մնար»։

Այդ հե­րոսա­մար­տե­րից ան­ցաւ 50 տա­րի եւ թուրքե­րը ար­դէն վա­խեցան երկրորդ հան­րա­պետու­թեան օրով Սար­տա­րապա­տի յու­շա­համա­լիրում (1968) տե­ղադ­րած 5 ար­ծիւնե­րի հա­յեացքնե­րից, ուղղուած դէ­պի Սո­վետա­կան Հա­յաս­տա­նի հա­րաւա­յին սահ­մա­նը։ Թուրքա­կան իշ­խա­նու­թիւնը սո­վետա­կան իշ­խա­նու­թեանը պաշ­տօ­նական բո­ղոք յայտնեց եւ սո­վետա­կան կա­ռավա­րու­թիւնը յանձնա­րարեց յու­շա­համա­լիրի հե­ղինակ­նե­րին շրջել ար­ծիւնե­րին դէ­պի ներս։ Ին­չի՞ց վա­խեցան թուրքե­րը։ Յաղ­թա­նակած զի­նուոր­նե­րի՛ց վե­րածուած հայ­կա­կան յաղ­թա­կան ոգու խորհրդա­նիշ­նե­րի, որոնք մշտա­կան ար­թուն վի­ճակում կանգնած են ի պաշտպան հայ­րե­նիքի։ Նրանց հա­յեացքնե­րը ուղղուած էին դէ­պի կո­րու­սեալ հայ­րե­նիք, դէ­պի Արա­րատ, սա­կայն ո՞վ կա­րող է եր­բե­ւէ շրջել մեր հա­յեացքնե­րը, որոնք օրն ի բուն ուղղուած են դէ­պի բիբլիական լե­ռը, որը նոյն դերն է կա­տարում Հա­յաս­տա­նի հա­մար, ինչ Սար­դա­րապա­տի ար­ծիւնե­րը։ Ծի­ծեռ­նա­կաբեր­դի յու­շա­համա­լիրի, ինչպէս նաեւ մա­յիսեան հե­րոսա­մար­տե­րին նուիրուած Սար­դա­րապա­տի յու­շա­համա­լիրի կա­ռու­ցումը նա­խաձեռ­նել էր եր­բե­ւէ Հա­յաս­տա­նում եղած ամե­նահա­մապա­տաս­խան ղե­կավար Յա­կոբ Զա­րոբեանը։

Այ­սօ­րուայ օրով, այ­սինքն եր­րորդ հան­րա­պետու­թեան շրջա­նին Հա­յաս­տա­նը դար­ձել է մէկ ղե­կավա­րի, մէկ կու­սակցու­թեան հան­րա­պետու­թիւն, որի ղե­կին նստո­ղը ծա­ռայում է միայն սե­փական շա­հերին՝ բա­ցար­ձակ ան­պատժե­լիու­թեան պայ­մաննե­րում։ Ի հար­կէ, այ­սօր էլ ար­ձաններ են կանգնեց­ւում եւ հայ­րե­նասի­րական ֆիլ­մեր են նկա­րահան­ւում. օրի­նակ, ֆիլմ նկա­րահա­նուեց, նուիրուած ազ­գա­յին հե­րոս Նժդե­հին եւ բո­լորո­վին վեր­ջերս Նժդե­հի ար­ձա­նը կանգնեցուեց քա­ղաքի կենտ­րո­նում, թէեւ Նժդե­հի անու­նը կրող հրա­պարա­կում կանգնած է Սպան­դա­րեանի ար­ձա­նը։ Ի՞նչ կա­րելի է ասել Հա­յաս­տա­նի ղե­կավար­նե­րի ցան­կութեան մա­սին՝ յա­ւեր­ժացնել մեր հե­րոս­նե­րին արուես­տում։ Ասեմ, որ ո՛չ ֆիլ­մը Նժդե­հի մա­սին, ո՛չ էլ ար­ձա­նը արուես­տի հետ կապ չու­նեն, ինչպէս կապ չու­նի ներ­կա­յիս ապազ­գա­յին կա­ռավա­րու­թիւնը իր ժո­ղովրդի հետ։ Կա­րելի է ասել, որ եթէ ժո­ղովրդի եւ կա­ռավա­րու­թեան մի­ջեւ անջրպետ է, ապա ղե­կավա­րու­թեան ճա­շակով արուած գոր­ծե­րը եր­բեք ժո­ղովրդի սրտով չեն լինում։