2024 թ. Փարիզի ամառնային ողիմպիական խաղերուն ընդառաջ եւ ջաւախքեան յուշերու, մասնագիտական կողմնորոշման, յիշարժան սպորտային դէպքերու ու յառաջիկայ ընելիքների շուրջ Մարի Յովհաննիսեանը զրուցած է ՀՀ ԼԳՄՍ նախարարի տեղակալ Կարէն Գիլոյեանի հետ։
Մ.Յ.- Սկսինք Ջաւախքէն։ Ի՞նչ կը յիշէք ձեր ծննդավայրէն։
Ջաւախքէն ամէն ինչ շատ վառ կը յիշեմ, որովհետեւ հրաշալի մանկութիւն ու պատանեկութիւն ունեցած եմ։ Ե՛ւ այն մարզադաշտը, որտեղ ֆութպոլ կը խաղայինք, եւ՛ այն գետը, որտեղ ձուկ կը որսայինք ու կը լողայինք, եւ՚ այն վայրերը, որտեղ կը գնէինք սունկ, հատապտուղ հաւաքելս լաւ կը յիշեմ։ Նաեւ իմ ընկերներուն ու հարազատներուն կը յիշեմ, առանց որոնց չէր կարենար իրականանալ այս ամէնը, նաեւ քաղաքի (Ախալքալաք) հազարամեայ բերդի աւերակները, ուր կ՚երթայինք խաղալու։ Կարճ ըսած՝ ամէն բան հրաշալի էր։
Մ.Յ.- Ինչո՞ւ լրագրողի մասնագիտութիւնն։
Սկզբին ընտրեցի ինժեներ-տնտեսագէտի մասնագիտութիւնը՝ աւարտելով ԵՊԻ մեքենաշինական արդիւնաբերութեան էկոնոմիկայ-կառավարում ֆակուլտետը գերազանցութեամբ։ Ապա՝ մէկ տարի Ռուսիոյ մէջ բիզնես ձիրքը փորձելէ ետք վերադարձայ Հայաստան՝ որոշելով ընել այն, ինչն ինձ համար եւ՛ հաճոյք է, եւ՛ աշխատանք՝ զբաղուիլ մարզական լրատուութեամբ։ Որպէս երկրորդ մասնագիտութիւն՝ ընտրեցի լրագրութիւնը՝ աւարտելով ԵՊՀ Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետը՝ դարձեալ գերազանցութեամբ։ Ամենասկզբին «Նորք» հեռուստատեսութեան «Լուրեր»էն սկսայ աշխատանքը՝ Նիկոլա Գրիգորեանի գլխաւորութեամբ, որ տեւեց 7-8 ամիս։ Յետոյ կամաց-կամաց տեղափոխուեցայ սպորտի դաշտ, որովհետեւ սպորտը շատ կը սիրեմ միշտ։ Չնայած անոր՝ դեռ կը շարունակէի ոչ միայն սպորտային նիւթեր պատրաստել, այլեւ զանազան ռէօփորթաժներ բերել արտասահմանեան այցերէն։ Յետագային՝ նեղ մասնագիտացմամբ ընտրեցի սպորտը, որովհետեւ այդքանը անհնար էր հասցնել։
Մ.Յ.- 1998 թուականէն սկսած կը լուսաբանէք սպորտային մի շարք առաջնութիւններ։ Մասնաւորապէս՝ ողիմպիական ամառային եւ ձմեռային խաղերը։ Մրցավայրէն լուսաբանած էք աւելի քան աշխարհի 22 եւ Եւրոպայի 31 առաջնութիւն։ Հետաքրքիր ի՞նչ դէպք կը յիշէք այդ ժամանակներէն։
Բնականաբար՝ Արթուր Ալեքսանեանի Ողիմպիական չեմպիոն դառնալը, ու անկէ ետք այդ ամէնուն հետեւած «մազերը սափրելու գործընթացը»։ Երկար ժամանակ՝ 1996-2016 թթ., մենք ողիմպիական չեմպիոն չենք ունեցած ու 2008 թ. Փեքին մեկնելուս յայտարարեցի, որ եթէ չեմպիոն ունենանք՝ գլուխս կը սափրեմ։ Ցաւօք չունեցանք։ Յետոյ նոյն բանը յայտարարեցի Լոնտոն՝ էլի չունեցանք։ Ես շատ վստահ էի՝ Ռիօ դէ Ժանէյրոյի մէջ կ՚ունենանք, եւ նորէն նոյն յայտարարութիւնը ըրի։ Հէնց որ Արթուրը դարձաւ ողիմպիական չեմպիոն, մօտեցայ ըսի Արթուրին, որ գայ ու գլուխս սափրէ։ Ըսաւ. «Ընկեր Գիլոյեան, բայց ես ո՞նց սափրեմ»։ Ես ալ թէ՝ այդ պատիժ չէ, իրականացուած երազանքի նշում է։ Այդպէս կը ցանկանայի նշել այդ երջանիկ, երանելի պահը։ «Հա՞, որ էդպէս է՝ նստիր»,- համաձայնեց Արթուրը։ Մարդիկ կ՚անցնէին ու մտածէին՝ թէ վարսայարդարը ողիմպիական չեմպիոնն է, տեսնես՝ այդ որո՞ւ մազերը կը կտրէ։
Բայց, իհարկէ, բոլոր մրցումներու ժամանակ ալ հետաքրքիր պահեր եղած են։
Մ.Յ.- Յատկապէս հայ մարզիկներու մասնակցութեամբ առաջնութիւններուն ձեր մեկնաբանութիւնները, օրինակ՝ Նազիկ Աւդալեանը երբ հռչակուեց չեմպիոն, շատ ոգեւորող են՝ թէ՚ մարզիկներուն, թէ՛ էկրանէն այն կողմ գտնուողներուն։ Ի՞նչ զգացողութիւններ կ՚ունենաք այդ ժամանակ դուք։
Իրականին, ես այդ ամէնը կ՚անուանէի ոչ թէ մեկնաբանութիւն, այլ բարձրաձայն երկրպագութիւն, որովհետեւ ես իրականին երկրպագած եմ, ես ապրած եմ այդ յաղթանակներով։ Վերջին տարիներուն արդէն նեարդերս բարակել էին, ու շատ կ՚յուզուէի՝ մի կերպ զսպելով իմ այդ յուզական վիճակը։ Սակայն չէի ամաչեր արտասուելէն, որովհետեւ երջանկութեան արցունքները պէտք է հոսին։ Չէ՞ որ երջանկութիւնն ալ յուզական զգացողութիւն է, որ պէտք է բաց թողնել, որպէսզի վնաս չտայ։
Նազիկ Աւդալեանի դէպքը, իհարկէ, ուրիշ էր։ Ան ողիմպիական ծրագրին ընդգրկուած մարզաձեւերէն անկախ Հայաստանի առաջին կին չեմպիոնն էր։ Յետոյ՝ Նազիկին շատ կը սիրեմ։ Հետաքրքիր է, որ այդ մեկնաբանութիւնս այնքան ոգեւորած է մարդկանց, որ հիմա՝ 15 տարի անց, մեր ռեժիսորներէն մէկը ֆիլմ կը նկարէ «Մեդալի հակառակ կողմը» վերնագրով, որու նշանաբանը հէնց իմ մեկնաբանութիւնն է ընտրուած՝ «Կը տեսնէ՞ք, որ նոյնիսկ տրաման կարող է երջանիկ աւարտ ունենալ»։
Մ.Յ.- Հայ ազգը Տիգրան Պետրոսեան, Եուրի Վարդանեան, Ալպերտ Ազարեան ծնող ազգ է։ Ի՞նչ կը կարծէք անոնց փառահեղ բարձունքները տանող ճանապարհներով քայլողներ այսօր ունի՞նք։
Ըսեմ, որ այսօր Հայաստանի հաւաքականները համալրուած են բարձրակարգ, փրոֆէսիոնալ մարզիկներով, որոնց յաղթանակը անակնկալ չի դիտուիր, այլ օրինաչափութիւն, որոնց կը հաւատաս, ու կը վստահիս։ Երկու ձեռքերուս մատները չեն բաւականացներ այդ մարզիկներուն թուարկելու համար, եւ այդ շատ լաւ է։ Ուղղակի, հիմա պէտք է կեդրոնանանք ճիշդ ճանապարհ ընտրելու դէպի Փարիզ 2024-ի ողիմպիական խաղեր, որպէսզի այնտեղէն անպայման չեմպիոններ բերենք։
Մ.Յ.- Իսկ ի՞նչ կը կարծէք՝ մասնաւորապէս ո՞ր մարզաձեւերուն կրնանք ունենալ չեմպիոններ այս տարի Փարիզ կայանալիք ողիմպիական խաղերուն։
Սպորտային մարմնամարզութիւն, ըմբշամարտ, ծանրամարտ, հրաձգութիւն, բռնցքամարտ։ Եւ ասոնք այն մարզաձեւերն են, որոնց ներկայացուցիչները շատ մօտ են յաջողութեան։ Տեսնենք՝ յառաջիկայ ամիսներուն ինչպէս կ՚անցկացնենք ու ինչ կարգավիճակով կ՚երթանք Փարիզ։
Մ.Յ.- Ձեր ֆաւորիտը երեկ եւ այսօր թէ՛ համաշխարհային, թէ՛ հայկական սպորտի մէջ։
Իհարկէ՝ Արթուր Ալեքսանեան… Մենք 2002-2009 թթ. աշխարհի չեմպիոն չենք ունեցած։ Ես որ կը նայէի աշխարհի գործող մարզիկներուն, կ՚ըսէի «Աստուած ճան, մի Մայքլ Ֆելփս ունենայինք՝ ուրիշ ոչինչ չունենայինք»։ Յետոյ, երբ սկսաւ Արթուրի դարաշրջանը, վստահ եմ, որ արտասահմանին շատեր նոյն բանը մտածած են՝ «Արթուրի պէս մարզիկ ունենայինք, ուրիշ ոչինչ չունենայինք»։ Հեշտ չէ 2011-2023 թթ. ըլլալ Հայաստանի լաւագոյն մարզիկներու տասնեակին մէջ, ամէն տարի մետալ բերել տարբեր մրցումներէն՝ ողիմպիական խաղերի չեմպիոն, մրցանակակիր, աշխարհի՝ քառակի, Եւրոպայի վեցեակի չեմպիոն (Արդէն՝ եօթնակի։ Օրերս՝ Եւրոպայի ըմբշամարտի առաջնութեանը Արթուր Ալեքսանեանը կրկին յաղթանակ տարաւ՝ դառնալով Եւրոպայի չեմպիոն)։ Այո, Արթուրը ֆանթասթիկ մարզիկ է հիմա ալ, եւ կը թուի՝ երեք ողիմպիական խաղերու մասնակցած, բոլոր հնարաւոր տիտղոսները նուաճած մարզիկին որտեղէ՞ն այդքան ձգտում դէպի նոր յաղթանակներ, բայց ինքը կը շարունակէ նոյն խանդավառութեամբ ու փրոֆէսիոնալ մարզիկի պահուածքով։
Մ.Յ.- Եթէ ունենայիք հնարաւորութիւն, ապա աշխարհահռչակ ո՞ր մարզիկի հետ կը ցանկանայիք հանդիպիլ եւ զրուցել։
Գիտէ՞ք, ես այնքան աշխարհահռչակ մարզիկներու հետ հանդիպած եմ ու զրուցած, որ կը դժուարանամ ըսել։ Թերեւս, չեմ զրուցած Մայքլ Ֆելփսի հետ։ Բայց մերոնք ալ շատ լաւն են։ Ես շատ-շատ աշխարհահռչակ մարզիկներու, ողիմպիական բազմակի չեմպիոններու հետ ոչ միայն զրուցած եմ, այլ նաեւ մտերիմ յարաբերութիւններ ունեցած մինչ օրս ու այդ կը համարեմ մեծ ձեռքբերում։ Նաեւ շատ երջանիկ եմ, որ բախտ ունեցած եմ այդպիսի կեանք ապրիլ ու նման մարդկանց հետ հաճելի պահեր ունենալ։
Մ.Յ.- Անցեալ տարի բաւականին յագեցած էր սպորտային աշխարհը եւ մասնաւորապէս մեր երկրի մէջ։ Ի՞նչը յատկապէս կ՚առանձնացնէիք՝ գրանցուած արդիւնքներով հանդերձ։
Ամենանշանակալի իրադարձութիւնը Հայաստանի համար, ըստ իս, ծանրամարտի Եւրոպայի առաջնութիւնն էր։ Մենք փայլուն հանդէս եկանք՝ տղամարդկանց թիմային պայքարին բացայայտ առաւելութեամբ գրաւելով առաջին տեղը եւ ունենալով Եւրոպայի չորս չեմպիոն։ Սա գերազանց արդիւնք էր, եւ յետոյ՝ այդ նոյն հաւաքականը աշխարհի առաջնութեան ժամանակ ապացուցեց, որ այդ յաջողութիւնը պատահական չէր։ Իհարկէ, նշանակալից իրադարձութիւն էր նաեւ սամբոյի մեծահասակներու աշխարհի առաջնութիւնը, որու արդիւնքով ունեցանք 10 մետալ, սակայն չեմպիոն չունեցանք՝ ցաւօք։ Իսկ ինձ համար չեմպիոն ըլլալը կարեւոր է։ Ճիշդ է՝ ունինք մարզաձեւեր, որոնց պարագային մասնակցութիւնն ալ քիչ չէ, բայց յենակէտային մարզաձեւերուն՝ միայն յաղթանակ, ու հնարաւորինս՝ շատ։ Փրոֆէսիոնալ մարզիկը պէտք է երթայ յաղթելու պայմանով։
Մ.Յ.- 2024-ին ի՞նչ կը սպասուի հայկական սպորտէն։
Մեզ համար այս պահուն ամենակարեւորը Փարիզ 2024-ն է՝ անկասկած։ Չնայած՝ բազմաթիւ սպորտային այլ իրադարձութիւններ ալ ունինք այս տարի՝ մասսայական սպորտի դաշտին «Վարչապետի գաւաթ» հինգ մրցաշար, ԱՊՀ երկրներու սպորտի ղեկավարներու համաժողով։ Ի դէպ՝ այս տարի ԱՊՀ երկրներու սպորտային մայրաքաղաքը Կիւմրին է։ Ունինք զանազան մրցաշարերու ու առաջնութիւններու յայտեր, բայց խոշոր մրցութիւններու համար աւելի կու գանք դէպի 2025 թ-ը, որու համար արդէն մի քանի յայտեր ներկայացուցած ենք։ 2027 թ-ը բաւականին ծանրաբեռնուած է, որովհետեւ մարմնամարզութեան Եւրոպայի առաջնութիւնը անցկացնելու, Ֆրանկոֆոնիայի խաղերը ու համահայկական հերթական խաղերը կ՚անցկացուին, եւ իհարկէ՝ շատ խոշոր մրցման յոյս ունինք՝ աշխարհի մեծահասակներու առաջնութիւն։Իսկ թէ ո՞ր մարզաձեւով՝ կիմանաք մօտ ապագայում։
Մ.Յ.- Մարզերուն սպորտային կեանքը ի՞նչ կարգավիճակին է։ Արդեօք կա՞ն մարզաձեւեր, որոնք դեռ չեն հասած մարզեր։
Հիմա ՀՀ կառավարութիւնը խոշոր ծրագիր կ՚իրականացնէ։ Շիրակի եւ Լոռու, մի քիչ ալ Կոտայքի մարզերէն բացի, միւս մարզերուն այդքան ալ գոհացնող չէ սպորտի վիճակը, որովհետեւ ենթակառուցուածքներ չկան, բայց ՀՀ վարչապետի անմիջական հրահանգով ու հսկողութեամբ բազմաթիւ ծրագրեր կ՚իրականացուին արդէն։ Արթուր Ալեքսանեանի անունը կրող մարզահամալիր կը կառուցուի Կիւմրի, որ կ՚ունենայ անգամ Եւրոպայի առաջնութիւն անցկացնելու հնարաւորութիւն, Սիմոն Մարտիրոսեանի անունը կրող մարզահամալիրի կառուցման աշխատանքներն կ՚աւարտուի արդէն Արմաւիրի մէջ, նաեւ շատ այլ մարզադպրոցներ, մարզադահլիճներ, լողաւազանի կեդրոններ, խաղային դահլիճներ կը կառուցուին։ Կարճ ըսած՝ հսկայածաւալ աշխատանքներ կը սպասուի։ Եւ կը յուսամ՝ մի քանի տարի ետք մարզերուն այլեւս որեւէ մէկը բողոքելու պատճառ չունենար։
Մ.Յ.- Ի՞նչ կը բարեմաղթէք «Ակօս»ի ընթերցողին
«Ակօս»ի ընթերցողին ու բոլոր մեր աշխարհասփիւռ հայրենակիցներուն պիտի մաղթեմ սէր, խաղաղութիւն եւ ողիմպիական յաղթանակներ։
