ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ
pakrates@yahoo.com
Թաւրիզէ վերադարձին բաւականին համոզուած էի թէ այդ շրջագայութեան յիշատակումը պիտի հաւաքեմ թերթի երեք թիւերուն մէջ։ «Խորհուրդ մարդկանց կամք Աստուծոյ» ըսեր են մեր մեծերը, հիմնուելով դարերու փորձառութեան վրայ։ Վերջապէս թերթի ընթերցողը գիտէ թէ պարբերական մամուլի էջերը չեն արտօներ, որ գրիչը ազատ մնայ թուղթին վրայ։ Էջերը սուղ են պարբերական մամուլի։ Այդ է պատճառը, որ թերթի էջերու տարողութիւնը աւարտեցաւ, բայց մեր խօսքը ոչ։ Ուրեմն այսօր կը փորձենք այդ բացթողումը աւարտին հասցնել խօսելով մեզի խորապէս ազդած դէպքերու կամ եղելութիւններու շուրջ։ Նախորդ տպաւորութիւններ ընթերցողները պիտի յիշեն, որ ինչպիսի դրուատիքով արտայայտուած ենք Ատրպատականի հասարակութեան մասին։
Երբ կրկին անգամ պատերազմ ծագեցաւ Կազայի մէջ, Թաւրիզին կայացած հակապատերազմական ցոյցերու գլխաւոր թիրախներն էին, Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի նախագահները։ Յիշենք որ Ալիեւ Իսրայէլի հանդէպ զօրակցութիւն յայտնող առաջիններէն եղած էր։ Երեւոյթ մը՝ որ անընդունելի էր թաւրիզցիներու համար։ Բայց այսօր կ՚ուզեմ խօսիլ աւելի շատ այն պահերու մասին, որոնք պէտք էր շեշտուէին եւ չէին յիշուած։ Անոնցմէ մէկն է Առաջնորդարանի շրջափակին գտնուող վարժարանի գրադարանը։ Սոցցանցերու, համացանցի պարտադրանքներ ինչ որ ալ ըլլան, գիրքը իր խորհրդանշած իմաստներով կը շարունակէ մնալ այն բարձունքի վրայ, որն է միտքը։
Իզուր չէ որ Պարոյր Սեւակ «Անլռելի զանգակատուն»ի մէջ միտքի տաճար ըլլալով կը բնութագրէ դպրոցը։ Եւ այսպէս դպրոցը իր իմաստը կը գտնէ գիրքով։ Որքան հաճելի է, որ Թաւրիզի մէջ դպրոցի գրադարանի պատերը զարդարուած էին հայ մեծանուն գրիչներու նկարներով։
Մենք ուրախութեամբ դիտեցինք Սայաթ Նովայէն սկսելով մինչեւ ժամանակակիցներուն հասնող դիմանկարներու շարքը։ Այդ պահուն կը մտածէինք թէ, ի՞նչն էր որ պիտի արգիլէր Սայաթ Նովայի կողքին Կոմիտաս Վարդապետի, Յովհաննէս Թումանեանի, Րաֆֆիի, Եղիշէ Չարենցի, Աւետիք Իսահակեանի, Պարոյր Սեւակի, Վիկտոր Համբարձումեանի կամ Արամ Խաչատուրեանի նման հսկաներու դիմանկարներու բացակայումը մեր պոլսահայ դպրոցներէն ներս։
Որպէս ընկճուած փոքրամասնութիւն, շատերուս համար պարզ է այդ բացակայութեան պատճառները։ Բոլորս գիտենք թէ մինչեւ մօտ անցեալ մեր վարժարաններէ ներս նշանակուած փոխ տնօրէնները ի՞նչ եղանակներով ահաբեկած են վարժարաններու տնօրէնութիւնները կամ խնամակալութիւնները։ Այդ մէկը պարզ ու հասկնալի է։ Բայց արդեօք, ո՞ր տնօրէնը յաջողեցաւ անոնց այդ անօրէն ճնշումներուն դէմ իրաւունք պահանջել։ Մեզի համար այս հարցումն է, որ էական է։ Տարիներու հոլովոյթով ձեւաւորուած է այնպիսի համակարգ մը, որ պիտի վարանի իր սեփական իրաւունքը պաշտպանելու համար իսկ, որպէսզի յանկարծ չգրգռէ չարամիտներու բարկութիւնը։
Տարիներ առաջ էր, երբ սիրելի բարեկամներ տոքթ. Հերմոն եւ Ռիթա Արաքսի տան մէջ սեղանակից եղանք անոնց Հայաստանէն ժամանած զարմիկին հետ։ Ան ալ չէր կրցած ընկալել թէ ինչպիսի՞ միտք մը կրնայ դահիճը կաշառել, որպէսզի խնայէ զինք։ Ակնարկելով մեզ թրքահայերուս կը հարցնէր թէ արդեօք կարելի է լսած չըլլայինք դիմադրութիւն կոչուած բառը եւ անոր նշանակութիւնը։
Մտորումներ էին, որոնք կը տողանցէին մեր միտքերուն մէջ դիտելով Առաջնորդարանի վարժարանի դիմանկարները։
Եւս յիշատակման արժանի պատահականութիւն մըն էր Առաջնորդարանի շրջափակին մէջ հանդիպիլ Չիֆթճեան սրբազանի եղբօր ծանօթ ակադեմական Իշխան Չիֆթճեանին, որ Գերմանիայէն այցելութեան եկած էր իր ընտանիքը։ Իր հետ եւս ունեցանք հաճելի զրոյց, յայտնի է որ տակաւին երկար ժամանակ մերթ ընդ մերթ զանազան պատկերներ կամ պահեր պիտի վերյիշենք, որոնք անմոռանալի պիտի դարձնեն այն օրերը, որոնք ապրեցանք Ատրպատականի մէջ։
