Յիմարութիւնը ընդմիշտ գնորդ կ՚ունենայ

Կան դժո­ւար օրեր կամ պա­հեր, երբ կ՚անցնիմ ստեղ­նա­շարի դի­մաց շաբ­թո­ւայ յօ­դուա­ծը գրե­լու հա­մար։ Այս շա­բաթը, այս օրը եւ պա­հը այդպի­սինե­րէն է։

Հեւքով կը հե­տեւինք ան­ցուդարձնե­րուն, կը փոր­ձենք իրա­զեկ ըլ­լալ պա­տահած­նե­րէն։

Ին­չ որ ալ ըլ­լան հա­ղոր­դակցու­թեան ար­դի դրու­թիւննե­րը, մեր զրկան­քը նոյնն է։ Զրկո­ւած ենք ցա­ւի դար­ման ըլ­լա­լու որե­ւէ հնար­քէն։ Ափ­սո­սան­քով կը դի­տենք ճա­րահատ ժո­ղովուրդի իր եր­կի­րը լքե­լով խու­ճա­պահար փա­խուստի պատ­կե­րը։

Այստեղ մխի­թարու­թեան պատ­ճառ մը չէ Հա­յաս­տան երկրի առ­կա­յու­թիւնը, ինչպէս որ չէր հա­լէպա­հայոց հա­մար։

Ազգս հա­յոց ան­գամ մը եւս կը փոր­ձո­ւի հայ­րե­նազրկու­թեան մղձա­ւան­ջով։ Մենք գի­տենք թէ ինչ է հայ­րե­նազրկու­թիւն բա­ռի նշա­նակու­թիւնը հայ ժո­ղովուրդի հա­մար։Գա­ցէք Թա­լինի շրջա­նը եւ այնտեղ լսե­ցէք նո­րաս­տեղծ այն եր­գե­րը, որոնք հիւ­սո­ւած են Սա­սունն ու Մու­շի, Տա­րօն երկրի ան­յագ կա­րօտով։ Դի­տեցէք աշ­խարհաց­րիւ հայ­րե­նակ­ցա­կան միու­թիւննե­րը, ան­հա­մար յու­շա­մատեան­նե­րը, ձօ­նուած կո­րու­սեալ հայ­րե­նիքին եւ կա­րօտա­կէզ ահա­քին գրա­կանու­թիւնը։

Ահա այս բո­լորը վառ վկա­յու­թիւններ են հայ ան­հա­տի իր հայ­րե­նի երկրի հան­դէպ նո­ւիրու­մին եւ պատ­կա­նելու­թեան մեծ կամ­քին։ Յայտնի է որ այս բո­լորը բա­ցար­ձա­կապէս նշա­նակու­թիւն չու­նի մե­րօրեայ սնա­մէջ բար­քե­րուն առու­մով։

Ան­գամ մը եւս ակա­նատես կ՚ըլ­լանք թէ հա­մաշ­խարհա­յին հա­սարա­կու­թիւնը ինչպի­սի ան­փութու­թեամբ կը հե­տեւի 21-րդ դա­րի առա­ջին քա­ռոր­դին, «քա­ղաքա­կիրթ» աշ­խարհի աչ­քե­րուն առ­ջեւ կա­տարո­ւած տոհ­միկ զտման ար­հա­ւիր­քին դի­մաց։

Ատրպէյ­ճա­նի իշ­խա­նու­թիւնը հա­սած է իր նպա­տակին եւ շու­տով կը գոր­ծադրէ յա­ջորդ հանգրո­ւանը, որն է տե­ղացի ժո­ղովուրդով վե­րաբ­նա­կեց­նել հա­յաթափ Ար­ցա­խը։

Կ՚ար­ժէ յի­շել թէ այդ լքո­ւած տու­նե­րու շի­նու­թեան պա­հուն ամէն մի աղիւս, ամէն մի դուռ ու պա­տու­հան ի՞նչ յոյ­սե­րով էին տե­ղադ­րո­ւած։ Հի­մա այդ բո­լորը կը լքո­ւին ու նաեւ կը լքուի մշա­կու­թա­յին ամ­բողջ ժա­ռանգ մը։

Եաշար Քե­մալ «հաւ­քի աւե­րուած բոյ­նը ու­րի­շին օգուտ չի բե­րեր» ըսած էր իր գործերէն մէկուն մէջ։ Ինչպէս 108 տա­րի առաջ, այ­սօր ալ կ՚աւե­րուի հա­յու իր ձեռ­քե­րով կա­ռու­ցա­ծը։ Կը քան­դո­ւի, կը սրբապղծո­ւի անոր հա­ւատ­քի կեդ­րոննե­րը։ Աւե­լին՝ ու­րա­ցու­մը կը տի­րէ ամե­նու­րէք։

Մենք իզուր տեղ կը պատ­մենք թէ Ար­ցա­խը հա­յոց բնօր­րանն է, որ միշտ պա­հեց իր ու­րոյն դի­մագի­ծը։ Հզօր պե­տու­թիւններ ար­շա­ւեցին ըն­դարձակ տա­րածքներ, բայց ար­ցա­խահա­յու­թիւնը իր վե­րեւ չտե­սաւ այդ տի­րակալ­նե­րու շու­քը եւ գո­յու­թիւնը շա­րու­նա­կեց իր բե­կերու, մե­լիք­նե­րու՝ այլ խօս­քով իշ­խաննե­րու վար­չութեան հնա­զան­դե­լով։ Մնա­ցեալը այդ իշ­խաննե­րու խնդիրն էր, թէ ինչպէ՞ս լե­զու պի­տի գտնեն օս­մանցու սուլթա­նին, պար­սիկ շա­հին, Պախ­լա­ւու խա­նին կամ ռու­սաց ցա­րին հետ։

Այդ առու­մով անա­ռիկ էր Ար­ցա­խը, որ իր ու­րոյն գո­յու­թիւնը պա­հեց Խորհրդա­յին տա­րինե­րուն եւս։

Մենք ենք՝ ազ­գայնա­կանու­թիւնով մո­լորած թուրքը, հա­յը սեր­բիացին եւ դեռ բա­զում ժո­ղովուրդը, որ չենք կրցած իւ­րացնել հա­մատեղ կե­ցու­թեան ար­ժա­նիքը։ Յի­մարօ­րէն կար­ծած ենք թէ այլ հա­մարո­ւածը հե­ռաց­նե­լով պի­տի տի­րանանք մա­քուր ժո­ղովուրդի։ Չենք գի­տակ­ցած թէ եթէ զրկո­ւինք, այդ «այլ» կո­չուա­ծէն, մենք բա­ւարար ենք մեր մէջ նոր այ­լեր գո­յաց­նե­լու։ Այդ բո­լորին մեղ­քը քա­ւելու հա­մար ահա զո­հասե­ղան դրո­ւած է Ար­ցա­խի յոգ­նա­տանջ ժո­ղովուրդը։ Ով որ պի­տի կար­ծէ թէ այս էր ու վերջ, ծան­րօ­րէն պի­տի սխա­լի։

«Կրկին փոր­ձութիւ­նը յի­մարու­թիւն է» կ՚ըսէր մայրս։ Տան­ջե­լով ան­մեղ մարդկանց, ան­գամ մը եւս կ՚ապա­ցու­ցենք թէ մենք դիւ­րաւ չենք հրա­ժարիր այդ յի­մարու­թենէն։