Տպագիր մամուլի ճգնաժամը

ԲԱԳՐԱՏ ԷՍԴՈՒԳԵԱՆ

Յունիս ամ­սո­ւայ մէջ էր, որ հա­յաս­տա­նեան մա­մու­լի էջե­րէն վե­րահա­սու եղանք «Հա­յաս­տա­նի հան­րա­պետու­թիւն» օրա­թեր­թի տպա­գիր հրա­տարա­կու­թեան աւար­տին։ Թեր­թի այս որո­շու­մը խոր ընդվզում պատ­ճա­ռած էր ըն­թերցող­նե­րու եւ առ­հա­սարակ մա­մու­լի շրջա­նակ­նե­րու մէջ։

Ծա­նօթ իրո­ղու­թիւն է, որ Հա­յաս­տա­նեան առօ­րեայի մէջ տպա­գիր մա­մու­լը ինչպէս ամե­նու­րէք, ծանր արիւ­նա­հոսու­թիւն մը կ՚ապ­րի։ Զգա­լիօրէն նո­ւազած են տպա­քանակ­նե­րը եւ թեր­թեր կը դժո­ւարա­նան տպագ­րութեան եւ թուղթի օրըս­տօ­րէ հսկա­յացող ծախ­սե­րը դի­մագ­րա­ւելու։

Թուրքիոյ մէջ եւս անցնող քա­նի մը տա­րինե­րու ըն­թացքին ակա­նատես եղանք ըն­թերցող­նե­րու հսկայ զան­գո­ւած­ներ ու­նե­ցող թեր­թե­րուն իսկ իրա­րայա­ջորդ կեր­պով իրենց տպա­գիր հրա­տարա­կու­թիւնը դադ­րեցնե­լու երե­ւոյ­թին։ Այս շեշ­տը կա­րեւոր է, քա­նի որ անոնցմէ շա­տեր ըն­թերցող­նե­րուն հրա­ժեշտ կ՚ու­տա­յին իրենց հրա­տարակ­չութիւ­նը առ­ցանց դրու­թեամբ շա­րու­նա­կելու խոս­տումով։ Սա­կայն յա­ճախ ափ­սո­սան­քով կը պար­զո­ւէր թէ այս խոս­տումն ալ եր­կա­րատեւ չէր ըլ­լար եւ տպա­գիր հրա­տարա­կու­թեան դադ­րե­լէն որոշ ժա­մանակ անց ամ­բողջո­վին կը դադ­րէր տո­ւեալ մա­մու­լի հրա­տարա­կու­թիւնը։

Երբ որոշ ընդհան­րա­ցու­մով կը գոր­ծա­ծենք թերթ կամ օրա­թերթ եզ­րը, պար­տինք նկա­տի ու­նե­նալ թէ անոնք իրենց մէջ որոշ տար­բե­րու­թիւններ կը պար­զեն։ Կան «Ազ­գա­յին մա­մուլ» կո­չու­մով ներ­կա­յացող թեր­թեր, որոնք դիւ­րաւ կը ցրո­ւին երկրի բո­լոր քա­ղաք­նե­րուն եւ գա­ւառ­նե­րուն, հա­սանե­լի դառ­նա­լով ըն­թերցող­նե­րու հոծ զան­գո­ւածի մը։ Կան շրջա­նային թեր­թեր, որոնք կը ցրո­ւին միայն իրենց տպո­ւած քա­ղաքի սահ­մաննե­րով։ Տա­կաւին կ՚ար­ժէ յի­շել ազ­գա­յին կամ կրօ­նական փոք­րա­մաս­նութիւննե­րու պատ­կա­նող թեր­թե­րը, որոնց տա­րածու­մը սահ­մա­նուած է իրենց հա­մայնքներ­մով։

Բա­ցի այդ կան թեր­թեր որոնց սե­փակա­նատէ­րը գոր­ծա­րարա­կան մեծ ըն­կե­րու­թիւններ են որոնց զբա­ղու­մի հա­տուած­նե­րէն մէկն ալ տպա­գիր կամ տե­սալ­սո­ղական մա­մու­լի ծա­ռայու­թիւն է։ Անոնցմէ իւ­րա­քան­չի­ւը ու­նի իր ֆի­նան­սա­ւոր­ման կա­րողու­թիւննե­րը։ Ոմանք են­թա­կայ են որոշ քա­ղաքա­կան կու­սակցու­թիւննե­րու եւ իրենց առա­քելու­թիւնն ալ ինքնա­բերա­բար վե­րածո­ւած է լրա­տուու­թե­նէ աւե­լի քա­րոզ­չա­կան աշ­խա­տան­քի։ Ի վեր­ջոյ անոնց հրա­տարա­կու­թիւնը կ՚երաշ­խա­ւորուի են­թարկո­ւած կա­ռոյ­ցին կող­մէ։ Ու­րեմն խնդրի լրջու­թիւնը կը վե­րաբե­րի ան­կախ ու ազատ մա­մու­լին։

Երբ մենք կը փոր­ձէինք Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պետու­թիւն օրա­թեր­թի տպա­գիր հրա­տարա­կու­թեան դադ­րե­լու որո­շու­մի ար­ձա­գանգնե­րուն, վրայ հա­սաւ աշ­խարհի ամե­նահին օրա­թեր­թի հրա­տարա­կու­թիւնը դադ­րեցնե­լու որո­շու­մը։ Ավստրիոյ կա­ռավա­րու­թեան սե­փակա­նու­թիւնը հա­մարո­ւած «Վիէներ Զայթունք» օրա­թեր­թը 30 Յու­նիս 2023 թո­ւակիր իր տպա­գիր հա­մարով վեր­ջա­կէտ կը դնէր 320 տա­րինե­րու հաս­նող աւան­դութեան մը։ 1703 թո­ւակա­նին Լեոփոլտ Ա. Կայսրի աջակ­ցութիւ­նով հրա­տարա­կուիլ սկսող օրա­թեր­թի հրա­տարա­կու­թեան դադ­րե­լու որո­շու­մը կը պատ­կա­նի Ավստու­րիոյ կա­ռավա­րու­թեան, այլ խօս­քով Քրիս­տո­նեայ դե­մոկրտարդնե­րու եւ Կա­նանչնե­րու դա­շին­քին, քա­նի որ թեր­թի սե­փակա­նու­թիւնը երկրի կա­ռավա­րու­թեան կը պատ­կա­նէր։ Կա­ռավա­րու­թեան այս որո­շու­մը ընդդի­մադիր Սո­սեալ Դե­մոկ­րատ կու­սակցու­թեան, թեր­թի աշ­խա­տակից­նե­րու գլխա­ւորու­թեամբ երկրի բո­լոր մա­մու­լի ծա­ռայող­նե­րու, հա­սարա­կական կազ­մա­կեր­պութիւննե­րու եւ նոյ­նիսկ նա­խագա­հի քննա­դատու­թեան ար­ժա­նացաւ։

Սո­սեալ Դե­մոկ­րատ կու­սակցու­թեան նա­խագահ Անտրէաս Պատ­լեր այս որո­շու­մը մեկ­նա­բանեց «Ավստրիոյ մէջ մշա­կոյ­թի եւ մա­մու­լի առու­մով ցա­ւալի օր մը» ըլ­լա­լով։ Ան նաեւ խոս­տա­ցաւ իշ­խա­նու­թիւնը նո­ւաճե­լու պա­րագա­յին թեր­թը վերհրա­տարա­կելու հա­մար մի­ջոց­ներ որո­նելու։

Թեր­թի հրա­տարա­կու­թեան տնօ­րէն Թով­մաս Սէյ­ֆերթ հրա­տարա­կու­թիւնը դադ­րեցնե­լու որո­շու­մը դի­մաւո­րեց բար­կութեան, թա­խիծի եւ սու­գի հո­գեբա­նու­թեամբ։

Վի­յեներ Զայ­թունք բա­ցի Բ. Հա­մաշ­խարհա­յին պա­տերազ­մի տա­րինե­րէն «1940-1945» ամ­բողջ 320 տա­րիներ շա­րու­նա­կած էր իր առա­քելու­թիւնը։ Փա­կուե­լու որոշ­ման նա­խօրէին թեր­թը ու­նէր 20 հա­զար տպա­քանակ եւ կա­ռավա­րու­թեան սե­փակա­նու­թիւնը ըլ­լա­լով հան­դերձ յա­ջողած էր ան­կախ մա­մու­լի մը դի­մագի­ծը ապա­հովել։

Մի­թէ այս եր­կու օրի­նակ­նե­րը բա­ւարար չըլ­լա­յին, վրայ հա­սաւ հա­մաշ­խարհա­յին համ­բաւ վա­յելող դա­րաւոր պար­բե­րակա­նի մը «Նէյ­շը­նըլ ճոկ­րաֆիկ մա­կազին»ի հրա­տարա­կու­թիւնը դադ­րեցնե­լու որո­շու­մը։ Ան ալ իր կար­գին իբ­րեւ ազ­գա­յին աշ­խա­րահագ­րա­կան միու­թեան օր­կան ըն­թերցող­նե­րու հա­մաշ­խարհա­յին զան­գո­ւած մը ու­նէր աշ­խարհի բո­լոր ծա­գերուն։ Նոյ­նիսկ անոր նա­խորդ հա­մար­նե­րը սպառ­ման լայն շու­կայ մը ու­նէին եւ Պայա­զիթի Սա­հաֆ­նե­րու այ­սինքն հին գիր­քեր վա­ճառող­նե­րու շու­կա­յին մէջ հսկայ թի­զերով եւ մատ­չե­լի գի­ներով կը մա­տու­ցո­ւէին յատ­կա­պէս անգլե­րէնի իմա­ցու­թիւնը զար­գացնել ցան­կա­ցող ու­սա­նող­նե­րուն։ Այժմ ան ալ որո­շած է դադ­րեցնել իր տպա­գիր հրա­տարա­կու­թիւնը, վերջ տա­լով պար­բե­րակա­նի բազ­մա­թիւ յօ­դուա­ծագիր­նե­րու եւ լու­սանկա­րիչ­նե­րու աշ­խա­տու­թեան։ Թեր­թը որո­շած է իր առա­քելու­թիւնը շա­րու­նա­կել ո՛չ թէ ար­հեստա­վարժ, այլ սի­րողա­կան խմբա­գիր­նե­րու եւ լու­սանկարչնե­րու վաս­տա­կով։

Վե­րեւ նշո­ւած երեք օրի­նակնրը ար­դէն կա­րող են գրա­ւոր մա­մու­լի մատ­նո­ւած ծանր ճգնա­ժամը նկա­րագ­րե­լու հա­մար։ Իսկ հա­սարա­կու­թիւնը իր ամե­նօրեայ փոր­ձով ար­դէն կը դի­տար­կէ կա­ցու­թեան ըն­թացքը։ Նոյ­նիսկ ամե­նաաչ­քա­ռու կէ­տերու, նա­ւամա­տոյցնե­րու, կա­յարան­նե­րու եւ կան­գառնե­րու մօտ իսկ հա­զուա­դէպ երե­ւոյ­թի վե­րածո­ւած է լրա­գիր վա­ճառող կղպակնե­րու գո­յու­թիւնը։ Անոնց բաց թո­ղած դաշ­տը որոշ չա­փով կը լրա­ցուի բջջա­յին հե­ռախօս­նե­րու էգ­րաննե­րով։ Սա­կայն այդ այ­լընտրան­քը բա­ւական կաս­կա­ծելի է, քա­նի որ ոչ թեր­թե­րու առ­ցանց էջե­րը եւ ոչ ալ սոց ցան­ցե­րու յա­ճախ ապա­տեղե­կատո­ւու­թեամբ լե­ցուն գրա­ռումնե­րը ի վի­ճակի չեն տպա­գիր մա­մու­լի բաց­թո­ղու­մը հա­ւասա­րակշռելու։