ԹԱԼԻՆ ՍՈՒՃԵԱՆ
Հայկական սփիւռքին մասին խօսելով, Թուրքիոյ մէջ թէ այլուր, կայ այն ըմբռնումը, թէ անիկա միաբան եւ ուժեղ ցանց մըն է։ Այս ցնորքը կրնայ որպէս վատ կա՛մ լաւ իրողութիւն մեկնաբանուիլ՝ ըստ դիտանկիւնին, ուրկէ հարցը կը դիտուի։ Այնուամենայնիւ, ուրկէ որ ալ դիտուի, միակամ եւ ուժեղ սփիւռքեան ցանցի մը մտապատկերը շատ հեռու է իրականութենէն։ Ըլլայ թշնամական թէ՛ իտէալական միտումով օգտագործուած, հայկական սփիւռքին այս երկու հակասական կացութիւնները կը միանան իրենց անժամանակայնութեան մէջ։ Այլ խօսքով, մարդիկ/համայնքներ, որոնք իրենք զիրենք հայկական սփիւռքի մաս կը համարեն, չեն կրնար իրարու հանդիպիլ՝ նոյնիսկ եթէ անոնք նոյն ժամանակին եւ վայրին մէջ գտնուին։
Այս տարի Մեծ պահոց շրջանին Աթէնք էի։ Յունահայերը Քառասնօրեայ պահքն ու Ս. Զատիկը կը նշեն ըստ յոյն ուղղափառ եկեղեցւոյ օրացոյցին։ Հաւանաբար այս կարգադրութիւնը եղած է խուսափելու համար աշխատանքային օրերու շփոթումէ, բայց եւ այնպէս տիրապետողին ժամանակին ենթակայ ըլլալու խնդիր է։
Եւ այսպէս, Լացի գիշերուան Պոլսոյ արարողութեան հետեւած էի առցանց եւ շաբաթ մը ետք որոշած էի Աթէնքի հայկական եկեղեցւոյ արարողութեան մասնակից դառնալ։ Այդ օրերուն, Սեսիլ Արթուչին հետ հանդիպեցայ Աթէնք, եւ որոշեցինք Հինգշաբթին անցընել զբօսնելով, Աթէնքի յատկանշական վայրերը այցելելով ու օրը աւարտելով Լացի գիշերուան արարողութեամբ։ Ի դէպ, կանուխ առաւօտուն, երբ եկեղեցւոյ վայրը ճշդելու միտումով ճամբայ ելած էինք, պատահեցաւ, որ առաւօտեան ժամերգութեան վրայ հասանք ու հիացմունքով ականատես եղանք Տէր հօր՝ իր հօտին հետ յարաբերութեան։ Տէր հայրը, Լացի գիշերուան արարողութեան ժամը յայտարարելէ ետք, աջէն-ձախէն հարցումներ ստացաւ՝ ներառեալ թէ գիշերը ե՛րբ պիտի աւարտէր եկեղեցին, որոնց պատասխանեց՝ «Երբ ընկերներով սուրճ խմելու երթաք, կը հարցնէ՞ք, թէ ո՛ր ժամուն պիտի աւարտի. դուք եկէք, եւ կը վերջանայ, երբ որ վերջանայ»։ Հոգեւոր հովիւը բոլորին անունով դիմեց, մէկ առ մէկ, եւ իւրաքանչիւրին մօտէն ուշադրութիւն դարձուց։
Գիշերը ժամը 9։30-ի շուրջ եկեղեցի հասանք։ Հաւատացեալները, որոնք գրեթէ տարեցներ եւ կիներ էին, եկեղեցին լեցուցած էին։ Հետեւեցանք Յիսուսի մատնութիւնը պատմող աւետարանական երկար ընթերցումներու, որոնք Լացի գիշերուան յատուկ են։ Մինչ այդ, ժամը 11։00 եղած էր եւ արդէն յոգնած էինք։ Լացի գիշերուան ամէնէն գեղեցիկ շարականներէն մէկը՝ «Տէ՛ր, Ողորմեա՛»-ն, որ 40 անգամ կ՚երգուի, տակաւին չէր սկսած։ Այս գիշեր, երբ Աստուծոյ ողորմածութիւնը կը հայցուէր, այս շարականը լսելը շատ կարեւոր էր, քանի որ իր մէջ կը պարունակէ թէ՛ Աստուծոյ գութը ընդունիլը եւ թէ՛ Աստուծոյ կամքին խոնարհիլը։
Եւ վերջապէս, լոյսերը մեղմացան, մեր յոգնած եւ ցաւող մարմիները դողացին, ըսինք՝ «Ահա պիտի սկսի», սակայն յանկարծ, Ս. Խորանի վարագոյրին ետեւէն լսեցինք «Ո՞ւր ես, մա՛յր իմ» երգը։ Լսած էինք այս երգը, բայց չկարողացանք գիտնալ, թէ ինչո՛ւ ա՛յս օր եւ ա՛յս պահուն կ՚երգուէր այդ։ Սեսիլն ու ես իրարու նայեցանք՝ փորձելով հասկնալ պատահարը։ Քիչ ետք, լոյսերը դարձեալ միացան եւ հոն, մեր զարմանքին մէջ, անդրադարձանք, որ «Տէ՛ր, Ողորմեա՛»-ն, որ ամբողջ օրուան ամէնէն յատկանշական պահը կը ներկայացնէ, չերգուեցաւ Լացի գիշերուան արարողութեան ընթացքին։ Երբ այս դէպքը պատմեցինք Բարռեսիայի մեր ընկերներուն, Արազը մեծ խանդավառութեամբ պատմեց, որ իրենք ամբողջ տարի մը կը սպասեն «Ո՞ւր ես, մա՛յր իմ»-ին եւ թէ այս մէկն է այդ օրուան գագաթնակէտը. առանց «Ո՞ւր ես, մա՛յր իմ»-ին Լացի գիշեր չէր կրնար ըլլար, ըսաւ ան։ Ուրեմն մեր «Տէ՛ր, Ողորմեա՛»-ն Արազենց «Ո՞ւր ես, մա՛յր իմ»-ն էր։ «Առանց «Մայր իմ»-ի Լացի գիշեր կ՚ըլլա՞յ», կը հարցնէր Արազը։ Տարակուսանքին վերջ տալու համար, ան հարցը տարաւ Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան սրբազաններէն մէկուն։ Ըստ բացատրութեան, «Ո՞ւր ես, մա՛յր իմ»-ը փոխարինած էր մեր «Տէ՛ր, Ողորմեա՛»-ն, որ այլեւս չէր երգուեր Լացի գիշերին։
Հայկական եկեղեցիները, սփիւռքի եւ Հայաստանի մէջ, այն վայրերն են, ուր հայկական կեանքի տարբեր իրականութիւններու պատկանող հայեր քով-քովի կու գան ՝ անկախ հաւատացեալ ըլլալ-չըլլալնուն։ Իրենք զիրենք անաստուած համարողներ եւս ներկայ կը գտնուին հայ եկեղեցւոյ արարողութիւններուն՝ մեկնելով կանուխ տարիքէն ընկալած պատկանելիութեան զգացումէն, երբեմն չվիրաւորելու համար ընտանիքի անդամները կամ երաժշտութիւնը լսելու համար եւ յաճախ ալ՝ քանի որ գործուն մասնակցութիւն ունին համայնքին մէջ։ 1980-ականներուն Թուրքիայէն Ամերիկա, Գանատա կամ Աւստրալիա գաղթած հայեր զգացին այս կապին թուլութիւնը նշեալ երկիրներուն մէջ։
Մենք եւս ստացանք մեր բաժինը այս երեւոյթէն։ Մեր այս փորձառութիւնը անժամանակայնութեան փորձառութիւն էր։ Երբ եղելութիւնը Բարռեսիայի մեր ընկերներուն հետ բաժնեցինք, յանկարծ բաժանում մը ստեղծուեցաւ մեր միջեւ։ Կարողացանք միանալ ճշմարտութիւնը խօսելու դժուարութեան դէպքին յանդիման, բայց բնաւ չնկատեցինք, որ այլ ազդակներ գոյութիւն ունէին մեր զգացումներն ու աշխարհները բաժնող՝ առանց մեր նկատելուն։ Այս անժամանակայնութեան հետ այսպէս դէմ յանդիման գտնուիլը պատի մը զարնուելու նմանեցաւ։ Հասկնալը, թէ ինչո՛ւ մենք այս պատին զարնուեցանք յանկարծ այդ պատը աներեւոյթ դարձուց եւ մեզ արտօնեց յառաջ երթալ՝ քայլ մը իրարու աւելի մօտենալով։
Թարգմանեց՝ Արազ Գոճայեան
