Պայքար պատմամշակութային ժառանգութեան վերացումին դէմ

Առեղծո­ւածա­յին հար­ցում մը եթէ ուղղել կ՚ու­զէք կրնաք հարց տալ Թուրքիոյ տա­րած­քին հայ­կա­կան մշա­կու­թա­յին ժառանգութեան քա­նակին կամ ծա­ւալին մա­սին։ Իս­կա­պէս առեղ­ծո­ւածա­յին է այս պատ­կե­րը, քա­նի որ տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ այս երկրի պատ­մա­կան յի­շողու­թիւնը ոչնչաց­նե­լու հա­մար նոյնինքն պե­տու­թեան ձեռամբ ոչնչա­ցուած բիւ­րա­ւոր օրի­նակ­նե­րէ ետք տա­կաւին երկրի զա­նազան ան­կիւննե­րէն լու­րեր կը հաս­նին մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գի նմոյշնե­րը փրկե­լու տեն­չով։ Պայ­րա­մի ար­ձա­կուրդէն օրեր առաջ էր, երբ սրտցաւ բա­րեկամ մը զան­գա­հարեց, «Բա­րեւ քե­ռի ինչպէ՞ս ես» հարցնե­լէ ետք պատ­մեց հե­տեւեալը։ «Քե­ռի, սա պա­հուս Բա­ղէշի Փոր գիւղն եմ։ Այստեղ չես հա­ւատար հրաշք խաչ­քա­րեր կան։ Նա­խապէս տե­սած էի Երզնկայ, Մեր­ճա­նի խաչ­քա­րերը։ Ասոնք ալ անոր մօտ բարձրու­թիւն ու­նին։ Առանց վնա­սուե­լու հա­սեր են մեր օրե­րուն։ Բայց եթէ յա­տուկ խնամ­քի մը չար­ժա­նանան չեմ գի­տեր թէ որ­քան կրնան դի­մանալ»։

Զան­գա­հարո­ղը ան­ձամբ կը ճանչնամ։ Ան ինչպէս այ­սօր ին­ծի, ան­ցեալին ալ «Ակօս»ի հա­յերէն էջե­րուն վաս­տա­կաւոր խմբա­գիր Սար­գիս Սե­րով­բեանին նոյնպէս կը դի­մէր քե­ռի ածա­կանը գոր­ծա­ծելով։ Ան չէր գո­հացած­ հե­ռախօ­սի վրայ պատ­մածնե­րով եւ այդ խաչ­քա­րերու նկար­ներն ալ ու­ղարկած էր։ Իս­կա­պէս հա­մարեա անվնաս հա­սած էին մեր օրե­րուն։ Բայց ար­դեօք ո՞վ, ի՞նչ մի­ջոց­նե­րով կրնար երաշ­խա­ւորել անոնց անվթար մնա­լու հա­ւանա­կանու­թիւնը։ Ճիշդ ալ այս մտա­հոգու­թիւնով կը դի­մեն մե­զի, որ­պէսզի ահա­զանգ հնչեց­նենք եւ ձե­ւով մը ապա­հովենք Բա­ղէշի թան­գա­րանի տնօ­րէնու­թեան ու­շադրու­թիւնը, այդ խաչ­քա­րերը թան­գա­րանի ապա­հովու­թեան տակ պա­հելու հա­մար։ Ան­ցեալին եղած են նման օրի­նակ­ներ եւ «Ակօս»ի ար­ձա­գանգնե­րը պատ­ճառ դար­ձած են, որ այսպէս ան­հատնե­րու քմա­հաճոյ­քին են­թա­կայ պատ­մա­կան ար­ժէք ներ­կա­յաց­նող հնու­թիւններ ար­ժա­նանան պատմամշակութային ժա­ռան­գի ըն­կա­լու­մին եւ վա­յելեն պե­տական խնամ­քը։ Մե­զի կը մնայ յա­մառօ­րէն պա­հան­ջա­տէր ըլ­լալ հայ­կա­կան պատ­մամշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գութեան յա­րատե­ւու­թեան հա­մար ազ­դա­րարել եւ զգու­շացնել բո­լոր պատ­կան մար­մինները։