ՌՈՀԱՏ ԷՄԵՔՃԻ
12Սեպտեմբեր 1980-ի, զինորական յեղափոխութենէ ետք պետական ծրագրաւորումով մը դատարկուած կամ մեծ թիւով գաղթած գաւառներ եւ գիւղեր այս անգամ ալ երկրաշարժի հետեւանքով կը լքուին։
Երկրաշարժի յաջորդող օրերու եւ շաբաթներու ընթացքին այս գործընթացը բացայայտ կերպով տեսանելի դարձաւ։
Ծանօթ իրողութիւն է, որ Թուրքիոյ Ազգային Պետութիւնը երկրի բնակչութիւնը կ՚ուզէ վերածել ազգութեամբ թուրք եւ կրօնքով մահմէտականներու տիրապետութեան մը։ Այս մտայնութեան համար երկրաշարժը ձեռնտու առիթ մըն էր երկրի ազգագրական յատկութիւնները վերաձեւաւորելու առումով։
Օրեր շարունակ ալեւիադաւան քիւրտերու եւ անոնց բնակած գիւղերուն օգնութիւն չէր հասած։ Աւելին՝ հասարակական կազմակերպութիւններու եւ ժողովարաններու մարդասիրական օգնութիւններն ալ արգիլուեցան։
Յայտնուեցան զինեալ հրոսախումբեր, որոնք խրախուսեցին դէպի այլ վայրեր գաղթելու մղումը։
Յատկապէս Ատըեամանի մէջ խարսխած իսլամական աղանդներ թափ տուած են իրենց մարդորսութեան աշխատանքներուն։ Երախաներուն կը բաժնեն կրօնական քարոզչութիւն բովանդակող գրքոյկներ։ Իբրեւ թէ օգնութեան համար ուղարկուած արկղերէն իսլամ կրօնքի պատշաճող տարազներ դուրս կու գան։
Ազգային այլասերումը եւ բնակչութեան գաղթը աշխուժացնող ազդակ մըն ալ տեղացի ժողովուրդին այլ երկիրներ գաղթելու համար աշխատող խմբակներու գոյութիւնն է։ Արդէն մամուլի էջերէն լսած էինք ծնողազուրկ դարձած երախաներու դէպի մեծ քաղաքներ, աղանդներու հսկողութեան տակ գտնուող հաստատութիւններ ղրկուելու մասին։ Վրայ հասաւ Կրօնից տեսչութեան «Որդեգրողը կրնայ ամուսնանալ, որդեգրածին հետ» յայտարարութիւնը, որ ինքնաբերաբար յիշեցուց «Տէրսիմի կորուստեալ աղջիկները» անուանումով ծանօթ նախորդ փորձերը։ Այս պատկերը կը բնութագրուի «Զելզելէն (երկրաշարժ) Թերթելէի (Տէրսիմի ալեւիներու ցեղասպանութիւն) վերածուեցաւ» արտայայտութեամբ։
Երկրաշարժի հետ միասին ականատես եղանք անհատներու, հասարակական կազմակերպութիւններու եւ ազգային կամ կրօնական խմբակներու կրօնական հաստատութիւններու պարզած զօրակցութեան մեծ արշաւին։ Այդ արշաւը իր արձագանգը ունեցաւ նաեւ համաշխարհային գետնի վրայ։ Աշխարհի զանազան երկիրներէն անհատներ, կազմակերպութիւններ մարդասիրական օգնութեան փութացին աղէտեալներու կեանքի պայմանները բարելաւելու նպատակով։
Երկրէ ներս ժողովուրդի գլխաւոր դժգոհութիւնն էր պետական կառոյցներու միջեւ յստակօրէն տեսանելի դարձած անկազմակերպութիւնը։ Երկրաշարժի յաջորդող առաջին երեք օրերուն ոչ ԱՖԱՏ, ոչ Կարմիր Մահիկը եւ ոչ ալ բանակը տեսանելի դարձած էին հասարակութեան աչքին։ Քաղաքներէ ներս կուսակալներու նախաձեռնութեամբ գոյացած համագործակցութեան կեդրոնները ամբողջովին անբաւարար ու անհաղորդ մնացին։ Այս թերացումի հետեւանքով բիւրաւոր մարդիկ սառելով մահացան։
Հազիւ երկրաշարժի չորրորդ օրը տեսանելի դարձած պետութիւնը իբրեւ առաջին գործ ձեռնարկեց եկած օգնութեան աղէտեալներու բաշխուելու գործը կեդրոնացնել իր հսկողութեան տակ։ Քաղաքներու մուտքին տեղադրուած ստուգման կէտերը արգելք հանդիսացան օգնութեան նիւթերով լեցուն հարիւրաւոր բեռնատարներու քաղաք մուտքին։
Դժգոհութեան ալիք մըն ալ գոյացաւ, երբ լսուեցաւ թէ Կարմիր Մահիկը փոխանակ աղէտի գօտի ղրկելու, պատուիրատուներու կը վաճառէ վրաններ։ Այս ընկերութիւնը 46 միլիոն ԹԼ-ի փոխարէն 2050 վրաններ վաճառած է «ԱՀՊԱՊ» հասարակական կազմակերպութեան։ Կարմիր Մահիկը նոյնպէս վրան վաճառած է Թուրքիոյ Դեղագործներու միութեան։
Նախագահ Էրտողան աղէտեալ գօտիի տասը քաղաքներուն համար յայտարարեց երեք ամիս ժամկէտով արտակարգ իրավիճակներու դրութիւն։
Այս յայտարարութենէն անմիջապէս ետք տանջանքի եւ վատ վերաբերումի մասին լուրեր հասնիլ սկսան։ Արդէն ծաւալած էր գաղթականները թիրախաւորող ատելութեան արշաւ մը։ Զանազան շրջանակներ թալանի ու կողոպուտի դէպքերը կը վերագրէին սուրիացի գաղթականներուն։
Բանակայիններու աղէտեալ գօտիի մէջ տեղակայումէն ետք տարբեր քաղաքներէ անօրինութեան լսումներ բարձրացան։ Հաթայի մէջ տեղակայուած Ոստիկան զօրաց միաւորումները, թէ ժողովուրդին եւ թէ օգնութեան փութացողներուն հանդէպ բռնութիւն կիրարեցին։ 11 Փետրուարին Հաթայի Ալթընէօզիւ գաւառի Ոստիկան զօրաց ոստիկանատուն բերուած 27-ամեայ Ահմետ Կիւրեշճի, հոն հանդիպած տանջանքներուն հետեւանքով մահացաւ։
Երկրաշարժէն հինգ ամիսներ ետք տակաւին կը շարունակուի պատսպարման կարիքը։ Ստուգուած է թէ 11 քաղաքներէ ներս փլած են 637 հազար 222 անջատ բնակարաններ։ Ցարդ բաժնուած է 411 հազար վրան։ Կը նախատեսուի երկրաշարժէ տուժած շրջաններու մէջ կառուցել 209 տոմիկային բնակավայր։ Նախկին Ներքին գործոց նախարար Սիւլէյման Սոյլու երկրաշարժին 60-րդ օրին յայտարարած էր թէ տեղադրուած է 15 հազար 809 տոմիկներ։
Անվտանգութեան ընդհանուր տնօրէնի տեղակալ Ռեսուլ Հոլօյէղլուի փոխանցած տուեալներով Ընտանիքի եւ ընկերային ծառայութիւններու նախարարութեան հաստատութիւններուն մէջ կը խնամուին 51 երախայ։ Առողջապահական նախարարութեան հաստատութիւններէ ներս ալ կը դարմանուին 162 երախաներ, որոնց ինքնութիւնը չէ ճշդուած եւ 131-ը մէկ տարեկանէն փոքր են։ 55 երախայի համար մերձաւորները կորուստի դիմում կատարած են եւ անոնց փնտռտուքը կը շարունակուի։ Նոյնպէս 140 չափահասներու համար ալ կորուստի դիմում կատարուած է։
Երկարաշարժին յաջորդեց գաղթի հոսանք մը։ Աղէտի գօտիին մէջ բնակողները 13 միլիոն էին։ Անոնցմէ մէկ մասը գաւառներու եւ գիւղերու բնակիչ իրենց ազգականներու տունը փոխադրուեցան, իսկ մէկ մասն ալ գաղթեցին Իսթանպուլ, Անգարա, Իզմիր կամ Մերսինի նման մեծ քաղաքներ։ Բջջային հեռախօսներու ընկերութիւնները հաղորդեցին թէ երկրաշարժէն մէկ օր առաջ աղէտեալ գօտիէն ազդանշան տուող 2,5 միլիոն բաժանորդներու համարները հիմա այլ քաղաքներէն ազդանշան կու տան։ Նախագահ Էրտողանի համաձայն աղէտի գօտիէն հեռացողները 2,2 միլիոն են, իսկ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի (UNDP) Թուրքիոյ ներկայացուցիչ Լուիզա Վինթօնի համաձայն 2,7 միլիոն։
Պետական մարմինները այժմ իրենց ուշադրութիւնը ուղղած են քաղաքաշինութեան։ Սակայն հասարակութեան մօտ մարդասիրական օգնութեան կարիքը տակաւին կը շարունակուի։ Ալ աւելի մտահոգիչ է վարակիչ հիւանդութիւններու յայտնութեան հաւանականութիւնը։ Արդէն իսկ պարզուած է կարմրախտի դէպքերու ուշագրաւ աճ։
Երկրաշարժի հետեւանքները, յատկապէս աղէտի գօտիի մէջ կը շարունակեն այժմէական մնալ։
